Bifek (Proverbs/Proverbes)

Éfek é n'éve'ela j'á liti fek. Bemvámbá báñgán be ñgá té abui bifek bê; lí'í fe bía bíêê. Vedá melú maná, bíá fe bí ñgenan bíá ke bíá té bife' amú bí á belane fe'e bevámbá bê ñgá lí'í bíá.

Ê váná, w'a ye koene abui bife' bí tôkane ya.

# Ñkaná Atinán
001 A wôé étám, a ba ê aa bobênyàñ. Zenê ya ê líti me belane ê zàñe bobênyàñ.
002 A wô'ô bo náa be sôm b'á kóé ñgon, Zuameyoñ wo'o ke biñgôbindôñ. Wo te e yem ê jam d'á boban, ô víáne ke tebe ve nê zemete.
003 Abé nyiá mintyañ mintyañ, món ve ê nyáñ. Mõt wôé a kusá bo avale ése a né, woò vo'o ben e nye.
004 Abím nté ônòn nde dumbá'á ábíme ñgule mõt é né, abíme te fe mebelán
005 Abô' é se ébôn, õ zemêe betaa ébañ miñkôk. Ë jam é njí fombô wo, õ víane yeñgan été Koffi Obansanjo á vê ya éyalá (èyalán éte é têle nê tílíñ)
006 Abô' é sê ñgone nyôl, bê na fé é ne tee míêl Ñge bê vê míá mõt ñgap, ô mane belane amú aa yeme náa b'á ye betá ve íá nye ve e kune émién
007 Ajô éte é ne abôm anê kóé (Ajô ét'é n'abôm anê kóé). Ajô éte é ne été.
Ê jam wo jô le, b'áa vo'ò ke sôo dê (b'áa vo'ò ke sôane dê).
008 Ajôô a a wulu ê fálák, ñkate a a wulu ê nseñ. Ajô ése d'á kúlan.
009 Akap akap mvo'óé, afome afome mvo'óé, nwôka'anê a ákeeke ê medu'án.
010 Akap é n'èkõlá. Ë bõt b'á wulu nsámbá be ne avále mefúlú dá.
011 Ake’aba ato be mienê Eyoñ ñgaé éne aba mõt ase ayeme nyô ñgal ate lom.
012 Akôlõ vá a a tabe vá a ñgá vê nya ê mõtõ ôñgbwátêñgbwát.
013 Akút é bilí mbón, mimfefê'ê mí ñgá zuu bikon.
014 Alú é kúsa tabe áyap, tyé j'a ye ê fe léndè. Jam e kúsa tabe áyap, d'á ye fe man
015 Anê b'á líti ñkoé mekàn.
016 Anê b'á sõp èbônê ñgon ôsôé, metyi ve ê kúi.
017 Añgúkùm d'á kalan ê minláñ. Mõt a ne bo náa éyoñ aa ê ke aa bo ê mam m'ézêmbe mé, wo'o ke õ toò ô yêne, mam mête mê ñgá kábetan wo
018 Asõ'õ d'á nyiñ ê mvúse mevêmbê.
019 Asôñ dá é ñgá bolè anyu.
020 Asô' é ne te ê sõ' èsõ'ô sõ'õ.
021 Atyêñê meba mê ñka'á.
022 Avále bi ñgá dí nyiá Kúlu ê nde bi á zu dí nyiá Zeê. Avále bí ñgá tabe ébe'e jam nde fe bí á zu tabe ébe'e jôé.
023 Avál'anê nlam, avál'an'ába ê sô. Avále ane ayoñ avál'ane metum.
024 Aveñ ábàé é ne te têbe ñkõle wúá. Miñguñgúl míbàé mí á ê têtebe vôm ê wuá.
025 Avôle ya ê wôk, õteêtê'ê ya ê yalan. Fúlúu jin
026 Awo'óne d'áa bubup ñkpwêl éñgoñ. Awô'ône é ne jôme ya étun éyoñ.
027 Ayeñ aa bóñgô a ñgá sóo mimbaáne (--bóñgô bê ñgá mane nyê ba--) Ê mô a e wulu aa boñgô a ne kom ve ê sáme
Éyoñ ése wo e bo mam aa boñô, w'a ye sú'úlan teke fe nya e jam
028 Ayõl ê mbõñ, te ê ke ézà ányu. Mõt áse émien aa tyi'i ajô dé
029 Be mvú tee woñ, meñgõñ tee duñ, be nyiñgone ve éto éto aba
030 Á Mesete, ye mesiñ te tyamé va aná? Nalé náa zô'ôé j'a be boban, wo ô ntòo ve ôlún ôlún.
031 Á ntóo jé ye biôme bí ébône bi Mvelle Ako'o^
032 Á ñkóñgo zá a a mvôtõ? Éyoñ míá mõt mí á te káádán metyiñ, nye ve ê ku.
033 Ájô di é ne mbile Zee ñka'á. Ô lí'í áfan. bidim. Ô kele nye e nlam, bidim.
034 Ánòne d'á kún ê tyée melendé, ê nde d'á bômbô abum.
035 Bê ne teke wua ôfeba'a ê fé te náa õ tôba'an kuna tyé
036 Bê ñgá nyùme wo’o njem ane be ñga mé’é sek éyoñ ba nyume mõte wua be viane ve mõt mbok
037 Bebé ñgui é ñgá bú'i mfan
038 Befê bê ja’a mvín, befê ke mbone ányu Befê bê bo’o jam, befê ke õ víáne bi?
Ane áyá na mõt mfê a sep é, mfe ke ñnye b'á ve bijõ (ñ ke náa mfê ke ntilde;nye aa ê nyoñ mekua)?
Befê bê bu'uban, me'e ke me wò'o minjuk
039 Bekôn bekôn b'áa bo e ke besobôsobô Ë bõ b'á kõmõ yeman, wuá a e vo'ò ke du'nyí mbok
Bôt bê njí yiane kobô e jame d'á bo bê na bê kobô é njí bo
040 Bekúl bekúl b'áa tetane akot Ê bõte bê ne avále dá, b'á vo'o taan
041 Beta ñgaé te dañe kpwem Mveáne ô njí dañ amu ñkúkúm
042 Beyêñ abum, bemie jale abum Te mane ve beyeñ biõm bíse
043 Bê ê wô'õ ke vúán ôtõtõñ ô ñgá nyúu wo mendím ésep.
044 Biáne be kúp aa ve bekúp ntyel Avále bifiá b'iziñ bí á bo bôt ve e tyetebe.
045 Bilé bí nê minté, mbie bíá kalane bekoé.
046 Bivôé bí ne bive'ela bí ndum.
047 B'á bo bê loene mvú bê bilí mbêñ.
048 B'á ba'aé èsep ôñgêm. A a ba'aé èsep ôñgêm
049 B'á yeme ñgon ê mōs ê mevek
050 Ê móñgô á ku ya ê yôp a ne (kóm) ve ê kê a a ve’e mindík.
051 Õvôn ô ñguma’an ê yêm ê ñkêl aa mbõmelán, ñguma’ane ke ñgê w’á fáa.
052 Te tátè wôé zok. Tátè’è sep étom, ndembêm wo (w’a) ê ye yem ê kap ê zok.
053 Ñg’ô biasé zêsól, míñkôt mí nê nye ê mebo, õ dí zeê ébòl.
054 M'a yi nsom ê Nanê, á zu náa bí wõé ayáñ. Ve ayáñ d’á beta ke, nsom ê Nanê a têle, áyá? Kpwáñwóé a ñgá wõlè Ndám Ê Ñgo’o èkóñ, a a dañ ású mfan, a a dañ ê miat mfan õtóñ.
055 Mbán étò ê siá ô ñgá wôé ñgúm ê mvom aa èsala’ étò.
056 B'á keke mvan a éza mfek bibôbolo.
057 B'á yem èbol ê kòs ányu.
058 B'áa bo bê wua mône kúpe fé a ñgenáne a tate'ek. B'áa bo be tyi'i mõte ajô a ñgenane a bilí jame ya e jô.
059 B'áa bo bo bê nya’a abí ábanda B'áa tyamane ke mõt amú ô ñga kôlô vôm
060 B'áa dídi ntú kúp ê nlam ô nêe wo mõte mvam Wo ê vo'ò ke tôbán abé ê vôme bõt b'á yeme wo bê né. Ê mõt a ê nye'e wo, a ê vo'ò ke kañese náa abé é bi wo.
055 B'áa dídi ntu (èbole) kúp ê vôme mvemvame ô nêe wô Mbía jam aa vo'o wo kúi ê vôme mõte mvam anêe wo
056 B'áa nyônyoñ ñgap amú na ô bete ékôndôk
057 B'áa tôtôñe ñkone metôé B'áa sondô ke mváé
058 B'áa wuwua ôfeba'a fé te tôbane kuna'a tyé B'áa jôé ke jame wo bo te yênê jam afê
059 Bíbáñ bí á ke e fé bí á wôé ánon
060 Biôm bí ntañan bí ne asú ane ôkpweñ
061 Bobênyañ be ñgá yêne nye anê ésíñgi, nde meku’aze Eyoñ ba yene nye be biasé’é, nde mbo mam
062 Boñgô b'á wu ñgbwele b'á si'ako na bivoé, ve be nyabôtô b'á wu amú mbáne ñkeáne
063 Dêne nyi, aakítí ke áyá Éyoñ mõt a nê belane jôm éyoñ jíá
064 Èkóé miê jàlêe j'á títane beyêñ.
065 Ê Fôl j'a e ke mba'abak j'a yem ayále Mõt a a yem ê vô aa e ke
066 È Jame dí é ne ntyañ ayáé menyet Eyoñe jam é ne tyi'ibi
067 Ê fôl j'a ke mba’abak j'a yem ayálê mõt a yem vom ake
068 Ë Jame di ene kul ayap, nyine étune Jam éne tyi’ibi
069 Ë jame é ñgá sòo melen nde é ñgá kôé afane biyo Fúlú jôé ô ñgá sòo je nje b'á kobô
070 Ê jôme j'á lõñelan j'á valè jí é bôô Efia éziñ ja koñelan ajô ese
071 Ê jôme j'á wôé sô, é ne sô ébíén mbiaé. mõt émién aa wulu jé é bo ma
072 Ê ko ê mebua aa kekame kõane Bébé náa mõt aa wú fo’o ve zíñ
073 Ê mam me ne ê nlam be Kúlu mê ne fe nlam ê be Zeê; Avále bôt é ne nlame wú nde fe bê ne ê nlam õvòk
074 Ê Móñgô a a yô a ê yeyañge ôndôndôo.
Ê Móñgô a a yô a ne te ke yañge ê miñkõñ.
Mõt a bilí na a a bo jam a ê yañge ki jam afê
075 Ê moñgô a yõmõlõ miñnõm ñnye a nêe medô Ê mõt a a jíbi minjù' mí mõt ñnye a wô'õ nyoñ élik, ñgê k'ébòtán.
Ê mo&ñgô a a jíbi ba'ale ê benya bõtõ, ñnye a nêe bibòtán
076 Ê mvú j'a ê woñ j'a yem bobênyáñ bitaba'a
077 Ê nlam b'á síñe wo, ve lôte a mveñ ése Sa'ale e mõt a a víní wo
078 Ê ndá é ne jiá, binoñ bí ne bíbaé mõt áse a bilí miene
079 Ê tít é ne áyap ê njêm, é ne te fáme ébas Ê mõt a bilí abui nsámbá a ne te e kándá zô'é
Éyoñ ô bilí abui bõ, wo yiane tabe e ntyêl, amú e jam ése d'a ye e be mõ y'été é ne timbi aa wo
080 Ê tít woò tyi, te bête je miñkôt Wo kamane jôm ô nji belane je
081 Ê títe wo e tyi, ê nje fe õdíídi Ô víní'i mõ, õ nyoñe bíôm bíé
082 Ê va a sê nseñ bíkêlá, ñgál nlak, ñnôme nlak.
Ê va á ntòo anê nseñ bíkêlá, ñgál nlak, ñnôme nlak
Ê vôm a nê te ke njôo
083 Ë vie'ô ñgá yáme zok, ô ne te e mane menyum Ë jame ô ñgá j'á bo ô e vo'o dê vúán
084 Ê vite bikum aa njêmbàne be mi'a Ebobo mame mi têle je, mõt a ye bo jame d'á wôé émién
085 Ê vôm wo ê solè èzàn, õ wuá ôkôk
086 Ê wuá be wo'o aa njembane be ñgôé
087 Ébane é kusá tabe ê mendím mimbú áyap, é vo'o veñesane ê kòs mõt a kúsá tabe éza áyoñ a ê vo'ó ke bo móne yà áyoñ éte
088 Ébane jíá é ñgá yê'ê Ntêm Ñgone jiá é ñgá fôlè ayoñ
089 Èbol ányu a ñgá sò ndá be nyiá
090 Ébòle tít j'á sõõban a mendím, mejô ki m'á sõõban aa anyu. Ébòl ájô j'á sõõban aa menyú mê bõt
091 Ébônê miñgá te ê sobõ ê mōs ábíáé. Jam é kusá sobô, ve môs éziñ d'á ye kúleban
092 Édídi miñkôñ mi tele je e le, mõt a ye dí élôp Ebobo mame mí tele je, mõt a ye bo jame d'á wôé émien
84 Ényiñe mõt éne ane nlô nyat Enyiñe môt éne abui mam
85 Éto mbim é se me leba'a éyoñe jam ékui ya, mõt áse aa yeme e jam a á yiane bo
86 Ètome é ne abé ya ya’ane e jí ésoò a te lík, ve jí womíéne wo te sep é ne fo’o ve ya’ane jê mõt áse aa nyoñ njuk ya mame mé
87 Éyoñ ôsún ô betê éza ábin, ô ñga soo ñgondô Te nene éza jam
88 Éyoñe wo ê bo nyaá mõtõ boñgo be lõô wo
89 Éyoñ wo e sep étome ájape sí, ô si'a ko náa w'a ye yá'án aa bibone éyoñe mõt a sepe étom fo’o ve émien aye ya’ane étom ete
90 Fêfáé vú bõt bê ndá
91 Fe'e bidí é ñgá kate kúlu ô kusá dañe yeme mam, jam éziñ d'á ye fe kate wo
92 Fe'e miñkoé Wo te miñgá, ve ô kobô'ô mame be lúk
93 Fôkô'ô metyi, ésep j'á dañe mam abui Bo'o mam avôl jam afe é za zu kòo wo
2 Fú'an a ê ke ke mekòñ mêbàé
94 Jaányáñ te sú'u étyele mfêk.
Jaányáñ te sú'étyele mfêk
mõt áse a bilí ê vôm aa sò (mõt ás'a bil'ê vôm aa sò).
Mõt ás'a bilí mienê.
95 Jíbi jíbi a ñgá tyí'í nsis Te ê kañese épkwe'ele abui, ô za víáne sáme
96 Jô'ô jôk á tye'eya ése'e sô Akút é yemeya medu'án
97 Jõ'ô jôk á tye'eya bisê'bí sô.
Jõ'ô jôk a jõ'aa tyêmbe. (Espérance Abeng, J29/08/2019).
Akút é yemeya mváé yaá bisê'bí sô (Espérance Abeng, J29/08/2019).
Akut e yemeya meduan.
Jõ'ô jôk á yemeya mváé y'ésêk (Carole Graff, J29/08/2019).
A mbê a bo'o náa éyoñ Jõ'ôjô'aa ke melám (éyoñ aa ke a jii melám), an' sòo ñgap tít, aa kap mõt áse aa ê koene nyê ê zen. A kê kui ê ndá nyiá teke ê fe mvot ê tít. Ndáa bõ jéè é ñga ye wú aa õzáñ ve ê (Espérance Abeng, J29/08/2019)..
Jõ'ô jôk a ne ê aa bê tee yem jôm é nê mváé, a ne ê mõt bê mbê bê du'uk éyoñ ése. Ve nanê bê sílí nye jôm, a veé. (Marcelling, J29/08/2019)Espérance Abeng
98 Jôñgôlô a mbe fe asú ane Abañ Ñgôn jé bo fe ñnom
99 Jôñgôlô a ne õñgóñgá mvús ve ê viane kútê mewul mê ntyi sí mõt a bo ébiasé ve bõt bê yeme náa a ne èvôvoé
100 Jôp te nyiine zia mbé Mam teke wulu zôsô
8 Kate ma za nye mia nye mia wulu ma ye kate wo za nye ôné
88 (Ê bõt bána, bê ne ane) Koé ba njêm Amvôé
89 Kúlu émien a yeme ôkot wôé aa viemele mõt émien aa yeme jam a á bo
90 Lombô aa to'ôbé náa bôte bôt
91 Mbamba miñga ya ézá nlam Ô toò ñneñ wo ye yeme na e miñgá nyu a ne mbamba miñgá aya éyoñ wo loene nye mbamba miñgá ?
92 Mbáne w'a súsup Ôjíbí ô bilí ma'án
88 Mbe'e ñkol ákpwel, a ne ve õjíbí.
38 Mboo mam a n'asú anê njênjêt.
93 Mboo (mbo) mam te nêne mimbiên Ë mõt a á bo mam a ne teke ñgúm éyeka'a
94 Me ko belombô woñ metin, te be jep éyoñ wo semé mboane mféfé mõt
108 M'a bété wo mvé ta'a e ndúan
109 M'a ke e jal a á wôwô'ô mveñ Te e ko woñ ya e ke jále dôé
95 Mebo me ñkpwek me ne teke èlok Mebún amú ñgúme jam èziñ
96 Mebúne me ñkpwe'm'áa keke ézá ndá Mebún amú ñgúme jam èziñ
97 Mebúne menen me ñgá selan éto mkpwek Eyoñ mõt a á dañ yene émiene día, a ye bo momo
98 Medí me jaé, ane te e ke éza ñka'a nlam Éza jôm é ne fo'o ve éza jôm
99 Medí me wo'o Éyoñe mõt a ê belane ajô a biasè'è
100 Mejii mêbaé aa vê mbim avoé
101 Mejô be mienlame mese ébôme mefoé beyeñ Ë mame míá monyoñ me njí bo ású bôte befe
102 Mendím m'á wulu kos, ñme fe m'á yame kos Ë bôt b'á wulu wo mbe fe b'á wôé wo
47 Mendím te té áyõl.
103 Menyôlôk mê miñgá mê ne te dañ ñkok Zela'ane ane zañ fam a miñgá
14 Miê mbim, mbim e nlô (--ê mõt a nêe a jô, ñnye a têlê ôsú) Éyoñ ajô é ne ájô dôé, wo mién wo yiane tebe ôsú (e bõt bevok b'a ye tõñe wo).
Éyoñ ajô é ne e ndáa bõ jõ, wo yiane tebe ôsú ô líti e bõ bevo' e zene míá yiane tôñ.
Jam ése é bilí mienê
104 Mimbe'e mí ne aka'á sí, mõt áse a tòo'é éñgôé Mõt áse a be'ê mbe'e wôé
105 Minlo mí á nyiñ aa mintáé mí fôl Mõt aa nyiñ aa jam èziñ
106 Mintête'e be wo'o aa be nyiá be wo'o bêse ve éjõ'õba jíá Miñguñgúl aa mintête'bêse b'a ye bo bisáé
107 Mintyañ mí wô'ô man, mekane me lí'í
102 Miñkõlê te tôban. Ê jam ése wo ê bo d'á ye zu ê be womíén
101 Món a sêe mbíáé. Món a ne ve ntoñ. Mvom éne so wo bevôm mevale meval
101 Mone a nyak nseñe zañ a jeñ bebíáé. Éyoñe moñgô a ê bo jam'èziñ, aa búni bebíáé
110 Mone Búlu a jáme mfêk, te jám ányu. Abui ñkobô, ja'a biôm bí mo bíá jêmban
22 Monê kábat a a dí bíló'ó nyiá a a dí.
111 Mone kúp a a bo ê ke a wó'o dísê fôn.
109 éyoñe môt a bili ajo ve tate ke bemé bôt
38 Mone mimbemek te ku ñkatMone mimbêmêk a ne te ê ku ñkat Éyoñe mõt a bilí ájõ ve tate ke bemé bõt
107 Mone mvaé ve ndí'ndík Mone aa bi fò'ò ve mefúlú bêbíáé
112 Mone ndi a teke máte bidòk bé ésaá wôé Mon a teke máte ésaá
113 Mone ñnôm a ñgá jô móñgô na, "Wo mien ô bili tyé melendé." Mõt a a yiane yeme jôm a ê yi.
101 Moñgô aa tyityi'ñkôñ te wô yô mõt a ne ébiasé a ne teke jê jô'é ñgê a njí tôbane melêp
6 Mone ônon a ñgá wú fiañga Mboáne ôbíéne ñwô w'á ye ve wo dúmá ñgê ôson
114 Moónyàñ mõt a ne metyi m'ôyêm. Õ ê vo'o ke sá'ále moónyòñ. A ne woómíén.
115 Mõt a ne njêmban. Mõt a ne afõk. Bôte mbê be n'ákum
116 Mõt a ne te ê yeme nlò w'á ke mbim ê soñ. Mõt te yene mfa'a mváé, ñgê abé bí ne so
117 Mõt a n'abeñ meyen m'ôyap
118 Mõt áse aa yeme mvú jé mewôñ Mõt áse aa yeme mõte wõé mefulu
119 Mõt émién a ê wulu, jé é bo ma?
101 Mõt émíén aa vê mfe'wôé ô bo mfê'ôkôñ mõt émíén aa vê jame dé momo jam
7 Mó m'álô'õ ñme m'á vê álô'õ álô'õ.
101 Mvené ñgon te ke betá'aé ve be díi Éyoñe mõt aa zu koene mõt, a táka'é ñgon, te nyê vòlô ve ñgê j'a toò mbêlán, v'aa kêlê kate bõte na, b'á dí ñgone ve te ma vê
101 Mvin ékelé wo avôt ényii wô minsel, ko na minsel nde be ja’a zak ñge mbamba jam éziñ aselane wo te dañe wo’ôlun, wô selane fe bikobôkobô ya bôt abui
38 Mvú è ñgá jañgane nyiá aa mbáne mêyên. Mvú a ñgá jíi nyiá aa mbáne bivôé (ñge ke mbán meyên)
121
101 Mvú é ñguma'a dí ntu'éndélé, ñguma'ane ntu ékõp. Mõt a ñguma'a bo bõte bé ñguma'ane éza bõt
106 Mvúán è ñguma'ane nyan è têle ê tyia, ñguma'ane ñgê j'a ke ábum été
120 Mvune mfê'a sê ákut. Ê mõt a á bô jam, aa yem e jôm a á soñ
123 Nde'e te lí'ì abôlé Jam ése é bilí éyoñ
38 Ndôndôo a ñgá síli éláñ na wo èvêle, ma èvêle, ñne wo ê dañ ma ê vé?
37 Ndum j'a luk a bevañ Ajô da nen a minkobô abui
38 Ndútúu ñkol akpwel a ne õjíbí. Eyoñ ô ne ntebe ôsú wo yiane bo ôjíbí
38 Njêt è ve'áne kúm. Èsôs é ve'áne ntuk. Njete nje ja bô mam
38 Njôõ bõt te wúm ê sí jé. Èbiasè
38 Njóñê kΚulu ô ñgá betè kúlu émíéne nkóé yôp. Mbia jam ase wo bo aye fe bi womien
38 Nlame ôse ô bilí ásêñ ê fálák. Ayoñ ése ébili fulu éziñ ja funane fuluya ayoñ afe
38 Nlêm ñwõ w'á bê'ê ñnám. Ê jam ése wo ê bo d'á só fó’ó ve ê nlêm.
38 Nlo ô kone fôl, wu vok ôlôp  
19 Nlóñ ô ne tín, ñnkoé a ne mõt émíén, jaányàñ te su ètyele mfêk Be ne te suñ jom jé, jam ese e bili miene
38 Nlô ô ñgá bene sikôlô, ñwô ô ñga jíbi mimbe'e Nge wo bene sikôlô, bô’ô bisaé bi mo
101 Nlúi melúí mé. Miê bityè, bítyè bíé. Mõt áse a bilí ésáé jé. Mõt áse á bo'ó ésáé jé.
38 Nsò a ñgá jô na, mõt a kôsá bo te dí ma, nyúle wòñ Ê tabe bõte ntyêl
38 Nté bí ñgênán Mebem, miñkóñgó mí sõ'õk ôsú, nsúka'ane vá, ndôn è ne ôsú Éyoñ õ bilí betaa jame ya ê kômbõ bo éyoñ éte mí á télé ajô amú ajô ézà ndámán
38 Nté ôsôé ô ñgenane (ñga'an) ñné mebòñ njõ'áne njõmesán Nté môt ane ajo di ane momo njô’ane de
101 Nté záme mebát, ñkõp bitune ê mebo Nté jam a tele mvus, nkobo ke osu
38 Ntyañ ayaé meenyet Tyi’ibi
38 Ñgál ôkpweñ a ñgá jô ñnôme na sí é wô'õ túi Nya môto a liti mongo na si ébili mam mevale meval
38 Ñgê ábine mon é dañe abin ésa á ntòo ôkôn (á ntòo ôyôñ)
38 Ñgê ákpwale é selane bijô'ôba, é ñgá dimi tyé melendé Eyoñ bôt b'á kobô ajô dá, ñge be selane bitaba'a, be ñga kô woñ
38 Ñgê fa é dañe akap, wôna é mbeme bu'i Ñgê ô yene mõt a dañe zembe wô na a mbeme yene njuk
16 Ñgê fa é sê fa meba'aé, ô some je ábam Ñgê ô njí bi ê ñgule ya ê bo bitom, tabe'e nê sée
26 Ñgê fe'édañ ábui, é viáne bo fe'e
1 Ñgê jôñgôlô aa wúí, ébômekôkot a li’i mfê'ê mebel Ñgê mônyoñ a jemban ôli’i bilik bié
1 Ñgê kòé aa ke kalane, nde ñgui á mane ya ê tyeñ Ñgê wo ke jô éfíá éziñ nde aa zu koo náa mõt mfê éziñ a mane ya wõ tele nseñ
38 Ñgê mbim ô kúi metôlôk, mõte mvam a ne été Awú é njí so ôyap
38 Ñgê mfê'ô so nlô, ô silane bitúl Ñgê monyoñ a kát mbe'e, ô nyoñe wô
38 Ñgê mone ñnôme a kate aa bendaé bebaé, a kpwele ñkat Ñgê mõt aa kate ajô biyoñ bibaé a kpwele ñkat
38 Ñgê moónyàñ mõt a ñgá ye mé nyômbó' ású, ve asú é lõô; mvús. mõt te yi mvaé nyô mbôk
38 Ñgê monyoñ a dañe wo, ô be'e nye mfek Va’a Kéza biôm bi Kéza
101 Ñgê moñgô aa yi nsá be vá'á nye mbindi Ñgê môt a kômbô vamban suane nye
38 Ñgê mõt a lúme wo ékáñ, wô'ôlúme nye ñgõm Ñgê mõt a ve wo jôm wô'ô búlane nye jí vok
38 Ñgê nalé nalé, ñkôñe te túbe jõm => Ñge ve abím éte bí nto mvôé Ñgê ve abim ete bi nto mvôé
38 Ñgê nkôñ o tôlôbô ô kpwé Ñgê mi katé jam ô jôôé de
22 Ñgê nnôme kup a wôé, metyi bibol Ñgê mienlam a wôé, mam mese fo’o ve momo
101 Ñgê ô jô na wo dí ábine zip, jíbi’i ntéáne kop Jibi’i njuk, nge wo yi jôm
38 Ñgê ô ne mõt ô zúle nlam, ñge ô ne tít ô kele áfan
38 Ñgê ô njí tabe éyoñe jôñgôlô a ñga kon, ke ô yene ve ñkôte ô ne nye nyul Ñgê ônji be éyoñ jam énga boban ôyene ve mendem
38 Ñgê ô yé’ane anôn biyel, ôli’i de dumba’a Ñgê ô ye’ane môte fulu éziñ, ô sa’ale nye
27 Ñgê ô yênê akule mõt mfíáñ, ô tyéndé édí'a Ë tabe ntye
38 Ñgê ô yênê mone wo'o a samé mo élé yôp, a ye bete je môs éziñ Ñgê môt ave’ele jam éziñ aye de bo
38 Ñgê ô yênê nya mõtõ a beté'é nlô ñgol éfase ê mbõñ, a njí bo ndok, a ne atyêñ medí Éyoñ wo yênê nyamõtõ a bo'o jam, aa yem amú jé
38 Ñgê Ôsen a sòo fòé ntut náa mvaé aa kon, za aye sôane? Ñgê môt ayôñ a kat wô mame ya ayôñ dé te sôane nye
101 Ñgê ntée ntú kúp ô wò’ok, ve ñnõm w'ò dí ékon aa jé?
101 Ñgê nyua a wôé oseñle mbietek Ñgê mba’ale wôé a jemban ôseñle mefulu
101 Ñgê ô bútí a boòé, ñgê ô yáné a kôté Te solé jam
101 Ñgê ô mane yañle mone mvu élôpe fe wômien Eyoñe wo yañele mongô ébiasé, é biasé fe wômien
38 Ñgê’ô vô’ôlô mejô me binga a bongô ô bale aboñ Amu mene teke benya mejô été
38 Ñgê wô bôé nnôme si te fe bañ mimbot Ñgê wo nyoñ ntyiane ya bo jam, te beta vô’ôlô minkobô abui
101 Ñgê wo kômbô di ngo’o kup va’a mise biôme kup ja di Ñgê wô kombô ba’ale môt, te toñe nye mefulu
38 Ñgê wo kômbô di woé ya ntondé ébaé, ô tii mone nkoé ngata’a mo mvus éyoñ wo yi jame be môt wo yiane wulu ane nkombane woé o né)
38 Ñgê wo mate biyeyem otyi ôyo
38 Ñgê wo nyoñ ntyiane ya bo jam, te beta vô’ôlô minkobô abui Ñgê wô kombô ba’ale môt, te toñe nye mefulu
101 Ñgê wo vak minkôñ nde bilôp Melitane me momo
38 Ñgê wo wu a da, nde abui azu
122 Ñgê zeê a a ke bi, nde ñgui á mane ya ê tyeñ
38 Ñgê zeê è bo ñnõm, ye njêm jèé é ntóo ndeñkolo bikêlá? Ye ñgê éjôé é bo ñnõm, be ñga biasè je?
100 Ñg'ô wô'ô n'a ye lóñ, a ye lõñ, wõ'õ náa a ê yeke betá lõñ.
125 Ñg'ô wô'ô na a ñgá lóñ, a ñgá lóñ.
4 Ñgôé é ñgá súp minlak ndômenyañ é bilí W'a ye súpe ma'a, monyoñ (ñge ke mõte wôé) a bilí
Mõt aa súp jôme mõte wôé é mien a bilí je
7 Ñka'á a ne ñgul njêm Mõt a ne ñgul ábum
7 Ñka'á a ñgá ku ndók amú ábui mêlêp.
38 Nko ngome te jeme a éza nyas Môt ane mebun a émien
4 Ñkóé Súluk, mebe’e abé Éyoñ mõt a nê mbía ètaba'a
38 Ñkòl ô víáne ndêñe zòk, wo ná jálé ma wô Ñguñgúl a víáne káte bo jam èziñ, ntetê'wô na wò zu bo ê de
102 Ñkóñg'ésep, nlêm álôk. Ve teke ñgul ya ê lô'ô mendím.
8 Ñkóñgó wo wú zaé ô betê ê ñkòé mekõmbo yôp Ye wo kate bô jam oloo ke jame ya bo ?
38 Ñnôme kúp te víêle nseñ Teke tabe nneñ
12 Ñnyálá'ô ne te e fam étyek ájô é nê éndô, d'á e vo'ò ke sá'ále wo
Te ke ñgume abím éziñ é nde é ne mvêane
38 Ntúme ájô te tebe ábo mõt fò’ò ve ê sí Ajo ése da kombane ve a bôt
38 Ñwôé aa vúane, ve ñkune te vúan Môt ba te kolé obak ane te jia vuane jam ete
38 Ñyêne (ñê ke mbooo) mam a ne asú anê njênjêt Benyaá bebo mam, bê bê ne teke wô'ô jô èziñ avêp êmís. A teke wô'ôsòn. A teke wô'ô nyík.
Mbo mam a ne ású anê mbía mõ. Ê bõt bê nê njê ê mbe bê ne beboo bê mam. Minzoé ke míá wô'ô bõt èñgôñgòl.
38 Nya mõtõ a ne èkêlá kábát, a tabe a tabe a múnúkú Eyoñe nya môtô a to a sili nga’aban
38 Nyoò ntyi a za’a ê zen, wô na a ne asú anê zá?
38 Ô ja'á ñgaé ô fombô'ô mie ñgaé asú éyoñe wo belane éza jôm, fombô'ô mõt ane e je ñge a wô'ôlun, ñge mváé
30 Ô láme aa ñkpwálá, ô kol'aa fiañga, ô zú koene bêbêlá a tií Nge wô bô fianga nsiñ wôé éliti wo bebela
38 Ô lõô a toò, nde a toò kôn ábo yôp E bôte bese mia bebe mia wulu be se wô mvame
38 Ô lõô besóm b'á kúmbu, nde b'á tó'oé. Te te’ebe éyoñ ôné a bot, ba vuñ
38 Ô mbe ane ma, ma fe m'a ye bo ane wo Onon okune tyé, wo yem bôbenyañ bitaba’a
1 Õ sáé mõt mebòñ, a jálé wo mbíl Ô manê volô mõt mevále mêse (ñge ke náa ô manê volô mõt náa á tebe), mõt atê ñnye á ñga zu wosane wo
Ñge ô boò mõt mvam, a bêtê wo nyôl
38 Õ túp mintáñán, õ zõmbõ’õ bezimba
38 Õ yeme ntye’e élé, te yeme ntye’e môt Môt a yeme ve jame ya a loo, ve di ya nleme teke môt a yeme de
38 Ôkone w'á yák ñwô w'á ke ndá biañ E môt a yi jôm nye a sili e be môt a bili
38 Õkom ô ne èbeñela’á mvôm Ntôle mone ô ne èjiáne ésaá wèé
38 Õkôs wo vuñ ô lôbô'ô jé? Nkol Eyoñ wo bo jame wô yeme vome d’aye su’ulan
38 Okpwaté te tebe éza minji ve émié Me teke buni môt ve mamien
38 Õkpweñ ne tyele tyele môs éziñ w'á ye timbi ôlam
38 Õkpweñ ô sê ke móñgô áfan
38 Õkpweñ w'á jejaé ébé Ngaé ése é ne ve ngap ékusabo tyôtyôé
38 Õñgò w'á kúu vé ê vi' kpwem avóé?
38 Ônon w'á kun tyé ñwô ô ne ôñgbweleñgbwel ábum E môt a kun eke ésaé nye aye di
38 Onon wo so oyap wo kekam bili nkam Nneñ te fet éza ajo, oza li’i atii
28 Ônyu ô n'áyet, wo vaá ke fos e mbil
38 Osene melo, môt émien nye a vo’é wô Môte melo émiene a wo’o tobane njuk woé émien
38 Osene wo sé bikañ, sep ja sé bikôn, mône nnôme onto mebo si ne landane, wo sé jé ? éyoñ môt afet mbia minfetek a jo ene te fômbo nye
21 Õsôé ô ne ndem ê mimbál, zo'é ne ndem ê metín, ê miñgá a n'ábeñ a ne ndem ê bité mebo
29 Ôsôé ô ñgá kotebô aa yeñ étám
2 Ôsôé ô wô'ô ke, meko'o me lí'í Mía ñneññ mi kúsá tabe a ye ke wo'o ke ô lí'í
38 Õsún ô keya ê bebe ê wò ô bil'ákpwása Ajô é ki yá bi ntyi’i mejô
38 ôsune te bañ ntômba Môt ébiasé te ko môt wôñ
38 Õvôn kêñ, õba’aé mêñ Ñg'ôvôn ô bú’í, õbaé ô manê
38 Sa ke abok da wôé mon nde ene tebekele Bebé ane bia jo na ntyañ ayaé menyet
38 Sa ke mekane mese mme ma jeme net Môt ase a nji bi ngul ya bo mam méziñ
38 Sa ñgule, mõt a ne ñgul aa monyañ Nge wo kômbô jia’a bô jam, loene bobenyoñ
38 Saáke sañe sañ ñnye aa ve tít abui Sa ke abui ñkobô nde mõt a ne wôk
38 Samese samese a nga to’oé éves Te dañe fial
38 So ja tyi’ilane zen na jatoñ ôzakoñ, wôé So, ntyil ke ôli’é ébo Môt a toñ biom, nge owoé môt ate, teke fe biom
38 Soso mimfulu a ñgá ke so mimful ndangeñ Nkôbô éziñ wo ke so jame afe da solo
38 Súlu' è ne teke tyí’ílan ôsôé ñgê te ke tôbane nja.
Súlu' te ê dañ õsôé ñgê teke èbêbàn (Mama Sara, Ayoñ Búlu, Thursday 14 May 2020)
Môte a buni môte a tele nye osu
38 Te beté me ékáñ nsôt nlo Te bo ma jame d'á dañe me ñkôñ
11 Te ê wua õkô' ê vôm õ ñgá sòlé èzán
8 Te ê yembe èbôn zo' aa minsôn
38 Tí'ítáne è ne te ê dañ õsôé.
3 Tít é ne ayêne dá. Mõt a ne meyêne mêbáé Õ tabe'e ntyêl yá e bo e mõ abé, amú ô njí yem e vôm w'a ye yi mvoláne wé.
Te e bo mõ abé amú ô njí yem e vô míá nye mí a ye betá ke tôban
38 Títe mefan é ne ayêne dá, ve mõt biname a ne meyêne ábui Ô ê vo'o ke sá'ále mõ
38 Túí è ñgá bômbõ zaé aa minlô míbáé Eyoñ môt atyi’i ya na abô jam, abo’o fo’o éyoñ jia amu ngo’oé éza kui oteke nyoñ ngume ntyian
38 Tyelé'é mfêk nté ñkôñ wôé Bo'o mam ô ve'e ñgule joé
38 Tyíñ ése j'a nye’e è be’e ñkembé Môt ase anye’e olu’u
38 Va’a ma bijô adi Va’a ma ôyôm été ya tebe
19 Vá'á me ñku aa bika'áé bíse Ove môte biôme bié bise, te ke fial
38 Wo jeñ toñ kup nlô, je’e ke ébeme abô Oyeme ajô, ojeñ vom mfe
9 Wo (mõt) õ toò ñkôt, wo õ toò ádit, wo fe abé (mbíá) mebe'e. Abé étaba'a
38 Wo suñ nka’a wôé biname, za ke anê wo meboñgem? Eyoñ môt a suñ jome jé
38 Wo yêne mvú è bilí bifúmúlu mesõñ, te ê yeme náa aa dí nyé.
Wo'áse a a be'e mónê wèé. txtAtomicWeight
8 Wo'o a ê sóso yôp tee abúi. (le gorille ne peut descendre d'un arbre sans tenir en main un rameau (une branche (et feuilles) E môt a saé ve nyoñe ma’an
38 Wo yá ñgoñe jí õ yê’e vé? Wô bô jame di ô buni’i za?
38 Woò yeyeme anê ta'a ya éwôñgá aá kuane Woò yemê ke anê mam mê wô'ò sú'úlan
38 Wòwúá wò vo'ò ke ká'áte jõm
100 Y'amú Zeê é ntóo mbut ányu, ê nde njem jèé é veñesáane ya ê ndeñkolôõ bikêlá?
38 Ye a kpwèé ékon ése, á ntòo ve asañ Ye biome bise me bili o nga nyoñe ngap
8 Ye a tôbán ñkaná á ntò avúmáne? O so na wo zu dulu doé, onga fulane mam a ma
8 Ye a temeteme jam, o ntumu éyôé? éyoñ môt ave wo jôm ônji buni wo ve wo’o ôlun
38 Ye a bé’é nê kpwêk, kpwê' a víáne ke ku ne waaaé
15 Ye ane ô yiáne kôt, te e fe bu'i ésulán? Ye ane ó yiáne fúlú éziñ, ô te fe lõt áajô te kobô?
38 Ye asômbõ dá èdú' ve ê jáé? Ye adiin anyu da bifia bise ve mane kui ?
38 Ye atáta’a jam é toò ñgul, é ñga víane ke man nte'án?
38 Ye atáta";a mbaé ve èlát’èlát Ye o taté’é na wo bo jam ento ke ve ngul ?
38 Ye b'á ye yeme na awut a ne monyañ mfome di v’asup a nyole ése Sa ke amu na wo zembe nde ba ye yene wo
8 Ye be liti wo afan, be liti fe wô biyo? Sa bôte mbe ba ye ye’ele wo mam mese
38 Ye bèbè õkàñ á ntóo avúmán? Mame me ne ôdôme me ne abé
101 Ye beyêñ b'á batane bekôn? (Nde beyêñ b'á batane bekôn)
38 Ye bi ma mon onga kpwelebane mebé? Ye volo’o ma onga vambane ma mame mese ?
38 Ye élé é ku ya ve ñgui è ba’á? Ye ê mõt a ñgá sóo wo á ke ya, ve õ toó?
22 Ye èvòlo’o j'á buk ébak?
Carole: Ye èvòlòk é ñga bú' ñkel ébak?
Ye môt a loene wo jam dé oviane de zembe
44 Ye jame afê é ñgênán, amú kúp é ñga zu jêñ mebíáé a é bô'ôbô Eyoñ bôt be maneya bo’oé ngume jam be nga zu kandane
55 Ye kúl ébáé j'a káte dí ékõl ôsé jíá? Ye bôte bebaé ba kate bo’oé jame da?
Sá ñgula, mõt a ne ñgul aa moònyáñ = éyoñ mí á fulan meñgul, bõt bêbaé bêlál, bênyin, ású jam èziñ, jam éte d'vo'ò ke mía kát.
44 Ye me nto abut éyoñe môt ase a kombo jeñe na a kobô wo tô’ô môt ane te ngul nyo, ve kobô wô
101 Ye metyõ'õ mê tôk? Ye wo tyõ'õ ma metyõ'õ mê tôk? Éyoñ wo símesane mõt ve éyoñ wo ê belane nyê.
111 Ye mí á víane bo anê mbame ásázá? E bôte be ne te njôô
38 Ye mvam j'a kate ayem? Ye wo ke ê mõt a ê nyii wo õlún ê nyôl?
38 Ye ndôndo a ne moñgô ébáñ bityé? Ye a ne náa ñge mõ a koné, ñge ke e bo étun, be na a sê fe mô?
22 Ye ndône otui ô lume anyu fé, ndône medjap oviane te’e anyu éyoñe mbia jam ané ô bene, éyoñe mvaé éné, ovamban je?
8 Ye ñge Ze édañe ôsôé ye éviane bô ébiole Ze? Ze éne étame, ébiole Ze fe étame, osoé ovo’o ke va nye ngul éziñ, môt ase abili ngule jé to’o na ane mekua
38 Ye ñge Zeê é kôté, be na á ntòo Èsíñi? Ye ñge fá é boò tyôtyoé ñge ke étun, be na a sê fe fá
3 Ye ñge zoñ é yésé, be na é ntòo ôkúm?
Ye ane zoñ é yese, be na é ntòo ôkúm?
Ye ñe mõ a boò étun aa tyôtyoé, be na á ntòo moñgô?
Ye ñge mõt aa bo te sak be na a ne moñgô?
88 Ye ñg'ô yem élòk, wõ'õ n'é sê fe biañ
22 Ye ñkeñele mon wo kui mintyañ asu? O ndome so, be maneya ke wo yem
44 Ye nyo ntyi aza'a zen wõ náa ane asú anê za? Õjeja'a
44 Ye ô ne bivine bi nkumba, bia ku osu, bia ku mvus Te ke ngume ngam
44 Ye ô ne èkobô kobô ñkee édúk? Te sili nye jôme ve anga kate bôte vôm a ke
66 Ye õ ne mesò wõõ meke wõõ? Môt njoñ "njoñolo bôt"
66 Ye ô tii ébé ô jômo ébas Ye ô bili li, ô bili li
55 Ye ô woé môt okele fe nye ébeñse ? Ye ô bô môt mbia jam onga lep fe nye ?
33 Ye osene aa viele mefo’o mé ? Ye môt aviele biome bié ?
66 Ye sôngo jenane nyi éngenane fo’o be yindi Ye mame menane ma me ngenane me bili fo’o betebe osu ?
8 Ye teke síli náa, "á wú áyá?", ve náa, "Za'á bí ba" Nalé aliti fulu ézembe teke tua fas atata’a jam
66 Ye tit wo tyi, ô beté’é je minkot étañ
88 Ye toñ ébete Mesete anyu be na a Mesete loñ toñ éne na môt a za’a bô jam be ve beta tindi nye
55 Ye ve ndo’o ndok, te ke mefe’e ya ndok Ye wô kombô bo jame te ke de yé’é
33 Ye ve nkone nkone, teke ngit ? Ovo’o tôbane fo’o ve mvaé teke njuk éziñ
11 Ye wô bo a ne sam abañgak Te sondô bo jam
66 Ye wo bô biyé’é bi nke Mvele ? Eyoñ môt a taté bo jam, ve viane wumule de
44 Ye wo bo ma ñgbwa miñkòñgò a benyò? Nalé na mgbwa meduan
77 Ye wo bo mejeñ mê nsòé fa? Ye wo bobelan
33 Ye wo dek avôl ane ébon jaman? Ojeja’a
22 Ye wô kate ba nkul ôlô mona minga ? Ye wo kate bôndé fek ôlô bebela
100 Ye wo ke mbile mintomba ? éyoñe môt a wulu te yene suk
99 Ye wo kpwáé ása dóé aa mekêk ? Ye wo nyoñ jome joé ane nwuwup ?
98 Ye wô lô’ô ôsôé ngumba éyoñ môt a kobô ajô te tua jiane de
97 Ye wo síli ma minsílí mí zame O lô môt abe’e mbôme zam, osili nye na ye wô so zam
95 Ye wo tindi bial wo te tyi’ilane wo osoé a mvus abo amu o nto kindik ? Ye wo bulane môt ate volo abé ?
94 Ye wo tup mintañan ôzômbô’ô be zimbi Bebé ane môt a tup évula bebase éne teke deñele ve aviane bi vofoe éne nye lop
94 Ye wo túp zo' ê biduñ Éyoñ wo túp mõt te táté yem
86 Ye wo ve'e jõm ábìm è têle sí? Õlõô zozoo ya jam ôbeta sili na zosoo ane vé ?
100 Ye wo viane yene fes éjilik éne môt mfe dis, ve teke yene beta nkok élé ane womien dis aya? Wo yene ve ésa jujk, te ke yene énwoé?
93 Ye wo vuane biyeyeme a alu ayap? Ye amu oyap nkandan o nga vuane mam?
1202 Ye wo wome ntyene akoñ ôkpweng o ntele Ye wo bô jame nguku’u
104 Ye wo wô'ô minkoé õlún éza ába?
31 Ye wo wô'ô zel adit ézá émú'ús Ye wô wôk éza mam olun ?
1988 Ye wo wulu áfúp dõé kúkuú?
98 Ye za'a ma ke líti éduk, ô ntele minkele mi fon osu Ye za'a ma volô ôonga viane vôlô womiene ?
342 Ye zam jamane dík a miñkoñgo mise   
343 Ye zele zel ébo’o ônga wua mekoñ Ye te tate vo’olo ajo o nga yalan
344 Ye zo' j'a jáñ ôbut? Ye fám j'a jáñ nseñ été ?
345 Yeké’é dímê díse dá.  
346 Yôp tee õyap ve mbía abeté Õ lõô jame tyí'íbí, nde é sne njùk
347 Ze anga jo Ekela na, bi woé medi, ebo ke te woé medi, nsili na wo ye di jé? Eyalane na Ekela mõt ase a wulu a bôt ya zia jé
7 Zeê a ñgá nêne avêñ aa mbán ñnyíán Mõt aa nêne ajô aa zézé mam
32 Zo' j'a min mfêndêk è búni' èláñ jé mõt abo jam abuni’i ngule jé
352 Zute Ze, nyumulu wua ve ngañ nlo Jom éziñ é vo’o ke bô ma
38 ------------------------------------------
99 Ye wo bô me yeña’a me njeñ abok? A kôlô afup dé ve dañ nné Nalé na wo viane lii jame wo bo ôviane bo mefe
38 Ñgê ô njii nsondane ntoñ, ô fômbô alo mvu Bo’o fek
100 Ye wo zômbô ébôbolo ndiane à tyi’ibi akuli Ye wo basane ma amu fulu me bili ?
55 Anon ése d'á dí fôn, ve ñga' aa tyebele.  
88 Ye wo bene Ongene atobane Atemeteme ? Ye wo bene fe’e osu amu nyi baa eyenéya ?
348    
349 Zoé anga di nguan a mbane meyen  
350 Ye bi ê me món, ô ñga yaban jaé?  
351 Ñg'ô koó nya ê mõtõ a beté'é nlô ñgol ê mbõñ, á njí bo ê ndõndók, a ne atyêñ ndíán (atyêñ mêdí).