Ntilán Ñkóbô Búlu - Añgan 05 - K
1. Bí á ye'é ntilián ñkóbô Búlu. Bí ye'é ya ê bikañgá "a", "b", "d", "e", "f", "g", "h", "i", ä "j". Bí ye'é ya ê fe mendem mê ntilán m'èziñ. Bí tame zú ye' ékañg'éfê.
Bí tame ye'é ékañgá "k". Tilí'i aná:
K, k, k, K, k, k
2. Èkañgá "k" é ne aka'á ékañgá ê ñkóbô Búlu. Bí á zu ye'é ábui mam y'été.
Èfíá é ne káa ä èkañgá "k". Ású bive'án, tilí'i aná:
Ka, ká, ke,
ki, kê, ké
3. Ású ámeñ d'á káa ä èkañgá "k", tilí'i aná:
E ka, e ke, e káa
3. Éyoñ jíná, tilí'i aná:
Aa ke ê...
Bí á ka...
Bí á ke ába.
Bí á káa...
B'á dí ká.
Aa ke dí ká.
Bí á ke dí ká ába.
4. Èfíá é ne bi ékañgá "k" été. Ású bive'án, tilí'i aná:
Akíá, abáká, áákiá
5. Èfíá é ne man ä èkañgá "k". Ású bive'án, tilí'i bífíá bi:
Fek, fík, fek,
abìk, èbak, àbìk
6. Ású ámeñ d'á man èkañgá "k", tilí'i aná:
E bak, e bík,
e fák, e fek, e fik
7. Èfíá é ne bi ábui bikañgá "k". Ású bive'án, tilí'i aná:
Kêk, kik,
kìk, akak
Kêk
8. Ású ámeñ é bilí ábui bikañgá "k", tilí'i aná:
E kak, e kábeke, e kák
9. Bí ye'é ya ê mendem mê ntilán m'èziñ. Bí tame yé'é ndem ntilán éfê. Ndeme ñkpwe'án j'a beleban mevále mevál. Avál dá é ne náa ô líti náa jam d'á boban á tem ê tem. Avál afê é ne náa ô líti náa mõt ä kám. Ntilán ñkóbô Búlu ô bilí fe avál èziñ ê yà belan ndem ñkpwe'án mfá'á yà miñkómefak ä akom.
Ndeme ñkpwe'án j'a beleban áman éfíá á dañe dañ áman ôbêm. Ású bive'án, tilí'i ndeme ñkpwe'án mintilán mísaman:
! ! ! ! ! !
10. Ású bive'ela'a yà ê belan ndem-ñkpwe'án, tilí'i aná:
Ekíé!
Akia!
Eékíé!
Kaé, kaé, kaé!
Áákíá! Jé fe jí?
11. Bí ye'é ya ê ndeme ntilán èziñ é nê ômven. Õmven w'á beleban mevále mevál. Ású évosô, tilí'i õmven mintilán mísaman:
' ' ' ' ' '
12. Avále dá yá belan õmven é ne éyoñ èñgun j'á beleban ä õmeñ. Nál'a ne náa éyoñ wo ê vañele õmeñ ñgê ke náa wo tili ajô d'á boban, èyoñ éte, wo yiane fol émun ê yà èñgun (anê "e" ya ê "be" ñgê ke nyí ya ê "bê") ä õmven.
Ñg'ô bil'éfiá j'á man ä "k", éyoñ wo ê belan éfí'éte áman ôbêm, tilí'i "k" mvo'óé. Ású bive'án, tilí'i aná:
B'á bêk.
B'á bík.
B'á fák.
Bí á bík.
Bidí bí á dík.
13. Éyoñ wo ê tili õbêm, ñgê wo belan èfíá j'á man ä "k" été, ñg'éfíá j'á tõñ j'á káa ä õzek, folê "k" ä õmven. Betá'a tili émun j'á bê ê mvúse "k". Ású bive'án, tilí'i aná:
B'á fák jé?
B'á fá'á jé?
Bí á kák ká.
Bí á ká'á ká.
14. Éyoñ wo ê tili õbêm, ñgê wo belan èfíá j'á man ä èkañgá "k" été, ñg'éfíá j'á tõñ j'á káa ä èmun, biyoñ b'iziñ, wo yiane fol ékañgá "k" ä õmven. Tilí'i éfíá j'á tôñ, vedá lí'í ñyem ê zañe õmven b'áa éfíá j'á tôñ. Ású bive'án, tilí'i aná:
B'á fák ébé.
B'á fá' ébé.
15. Ású bive'ela'a bifê, tilí'i aná:
Bí á daa kêk ébé.
Bí á daa kê'ê ébé.
Bí á daa kê' ébé.
Bí á daa kê'e baá.
16. Biyoñ b'iziñ ê fe, ñg'éfíá y'ôbêm été j'á man ä èkañgá "k", õ ne fol ékañgá "k" ä õmven, vedá õ teke betá bá'álan ê tili émun. Vedá fe, wo yiane lí'í ñyem ézêzàñ bifíá bíbaáne. Ású bive'án, tilí'i aná:
B'á fá'á jé?
B'á fá' jé?
B'á fá'á ébé.
B'á fá' ébé.
Bí á ká'á ká.
Bí á ká' ká.
17. Bifíá b'iziñ yà ñkóbô Búlu bí bilí ntótán w'á funan èkañgá "k" vedá teke belan èkañgá "k". Ntilán y'été w'á belan õmven. Ású bive'án, tilí'i bífíá bi:
Jí'a, aka'á, ja'a,
èdí'a, bê'e, fe'ê,
dá'a, èka'á, bidí'a
Èká'é, èbe'ebêk, èká'áé,
èdiba'a, bika'á, bidiba'a
Bê'e
18. Éyoñ jìná, tilí'i aná:
Aka' ábé!
Aka' ébak!
Aka'á ábá, aka' ábá!
Bí á jí'a dí.
19. Éyoñ jì, tilí'i ámeñ díná:
E be'e, e fá'a,
e dí'i, e da'abe,
e je'ebe, e ba'abe
20. Éyoñ jíná, tilí'i ábêm diná:
Bí á dí áka'á bídí ábá.
Ja'a jé ja'a jé, bí bí á dí!
21. Biyoñ b'iziñ, éyoñ wo kóbô, wo yiane belan õmeñ èziñ náa ô líti náa wo jôo mõt ñgê ke náa wo jôo bõt. Bive'ela'a ámeñ bí ne: "e ba", "e bè", "e ka", akeêke. Éyoñ wo vê éjôo yà áka' ômeñ ôte, wo yiane límíti ntótán émun. Nál'a ne náa wo yiane bá'álan ntilán émun. Ve amú ntótán émun ê baá w'á bêt, wo yiane tilí wõ ä õvíám-ôfut. Sú'u èfíá ä èkañgá "k". Ású bijôo bí á belan ameñ ê "e bè", "e ka" "e ba", ä "e bi", tilí'i aná:
Bèék!
Kaák!
Baák!
Biík!
22. Ameñ èziñ d'á belan bija' bifê. Ève'án ômeñ é ne "e dí". Éyoñ wo jôo ä ômeñ ôte, wo belan èfíá j'á belan õmven ä èkañgá "k". Ású bive'ela'a ê yà jôo ä õmeñ "e dí" (bive'án bí ne fe ású ámeñ afê), tilí'i aná:
Já'ák!
Já'á bidí!
Já'á bidí ábá!
23. Ameñ èziñ d'á belan èyõlè j'á man ä èkañgá "k". Ève'án ômeñ é ne "e kák". Éyoñ wo jôo ä aka' ômeñ éte, wo bá'álan èmun vedá wo yiane kándé bimun bíte ä õmven. Ású bive'ela'a bí á belan ameñ ê "e kák", "e bêk", "e fák", ä "e fik" (bive'án bí ámeñ afê bí ne), tilí'i aná:
Ká'ák!
bê'êk!
Fá'ák!
Fi'ík!
Fá'ák ébé.
Fá'á ébé!
Fá' ébé!
Ká'ák ká jíá.
Ká'á ká jíá!
Ká' ká jíá!
Fá'ák bibé bíbáé.
Fá'á bibé bíbáé!
Fá' bibé bíbáé! Fá'á bie!
24. Èdùñ ntyõá: Ñkóbô Búlu ô bil'áka' édùñ ntyõá j'á tôñ ntótán ômven w'á funan ékañgá "k". Ású bive'ela'a, tilí'i ámeñe díná:
E ja'é, e ja'aé
E ba'é, e ba'aé
25. Ású bive'ela'a bí á belan ameñ éte, tilí'i aná:
Ja'áé bidí!
B'á ba'é aa fa.
Ä ja'aé bidí ábá.
Aa ke aa ja'é bidí.
B'á ke ba'aé ê je ä fa.
Ä ja'aé áka'á bídí di?
Mimfèfè Bífíá
èjak (abui: bijak): formula/formule
èmek (abui: bimek): introduction
èmun (abui: bimun): vowel/voyelle
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
èvosô (abui: bivosô): reminder/rappel
e kpwe'an: to exclaim/s'exclamer
ndem-ñkpwe'an (abui: mendem-mê-ñkpwe'án): exclammation point/point d'exclamation
ñkómefak (abui: miñkómefak): adverb(e)
ñkpwe'an (abui: miñkpwe'án): exclammation/exclamation
ñnamba (abui: miñnamba): version (software, document, music, etc)/version (software, document, musique, etc)
õbêm (abui: bibêm): sentence/phrase
õkom (abui: akom): adjectif
õkpwet (abui: akpwet): auxilary/auxiliaire
õmeñ (abui: ameñ): verb(e)
õmven (abui: amven): single-quote, apostrophe/apostrophe
õvíám (abui: avíám): acute/aigu
õvíám-ôfut (abui: avíám-áfut): acute accent/accent aidu
õzek (abui: azek): consonant/consonne
e vañele: to conjugate (a verb)/conjuguer (un verbe)
e vosô: to remind (somebody about something)/rappeler (quelque chose, comme une information, à quelqu'un)