Ntilán Ñkóbô Búlu - Añgan 04 - I-J
1. Bí á ye'é ntilán ñkóbô Búlu. Bí ye'é ya ê bikañgá "a", "b", "d", "e", "f", "g", aa "h". Bí ye'é ya ê fe mendem mê ntilán m'èziñ. Ê ñkelán ôsú aa miñyê'êlán mifê.
Bí tame ye'é ékañgá "i". Tilí'i aná:
I, i, i. I, i, i
2. Tilí'i "i" ê vôm a a jêmban:
| mf__n | mb__m | b__á | b__añ | ny__á |
| j__á | m__ñgá | èd__má | nj__ñela'a | as__mbá |
| èd__ba'a | at__nán | èb__asè | f__añga | nj__ñelête |
| e m__n | e v__t | e ny__ñ | e b__ek | e m__as |
3. Èfíá é ne man aa èkañgá "i". Ású bive'án tilí'i aná:
| nj__ | e b__ | ||||
| èty__ | e ty__ | ê fut__ |
4. Èfíá é ne bi ábui bikañgá "i". Ású bive'án, tilí'i aná:
èf__f__n, èj__j__n
e b__l__, e t__b__, e j__mb__, e l__'__ban, "e tili", "e timbi", "e fiti", "e dibili", aa "e sili"). Ású bive'án, tilí'i aná:
èbibi, e dii
5. Anê bí ye'é ya aa bimune "a" aa "e", èkañgá "i" é bilí ábui míntótán. Ajô te, bí á belan afut mevále mevál éyoñ bí á tili bimep ê yà émune "i".
Èmun ê "i" é ne tiliban aa mvàn-ôfut. Ajô te, tilí'i aná:
Ì, ì, ì. Ì, ì, ì
Éyoñ ntótán émune "i" w'á ndeñ, bí ne tilí "i" atê náa "ì". Bí á ye yêne na bive'án bífíá bí á belan émun ê "ì" bí ne: afìp, atyì, mbìl, aa abìk.
6. Èmun ê "i" é ne tiliban aa õvíám-ôfut. Tilí'i aná:
Í, í, í. Í, í, í
7. Éyoñ ntótán émune "i" w'á bêt, bí ne tilí "i" atê náa "í". Ású bive'ela'a bífíá bí á belan èkañgá "í", tilí'i aná:
Bí, dí, bí,
èdí, bíê, día,
bíá, e dí
8. Éyoñ jíná, tilí'i aná:
B'á dí.
Bí á dí.
9. Avál anê bímun bivók, èkañgá "i" é ne belan èkpwukpwut-ôfut. Ajô te, tilí'i aná:
Î, î, î. Î, î, î
10. Èmun ê "i" é ne fe belan édú'ús-ôfut. Ajô te, tilí'i aná:
Ï, ï, ï. Ï, ï, ï
11. Éyoñ ntótán émune "i" w'á límítan, bí ne tilí be "i" bêbáé, ñgê ke náa bí ne tili "ï". Ású bive'ela'a, tilí'i aná:
E dii, e dï
12. Èfíá é ne bi ábui bimep ê yà émun ê "i". Ású bive'ela'a, tilí'i aná:
Bidí, díbi,
èdídi, e bíi
13. Bí tame ve'ele ê mezene mefê yà ê belan èkañgá "i". Tilí'i aná:
E bi fa
E bií fa
E bi ê fa
14. Ê ntilí'i mam mefê áná:
Aa dí.
Ä dí ábá.
B'á dí bidí.
Aa dí bidí.
Bí á dí bidí ábá.
B'á dí bidí bêebê.
Bê aa be bê bê á dí ába.
B'áa be bê b'á dí ába.
15. Bí ye'é ya ê mendem mê ntilán m'èziñ. Bí tame zú ye'é ndem ntilán éfê. Ndeme ntilán éfê j'a belan "bifõ'õ-bílál", aná ("..."). Ajô te, tilí'i aná:
. . .
. . .
. . .
16. Wo belan bifõ'õ-bílál éyoñ ô njí mane ôsímesáne wo bê õ tili'i. Ású bive'ela'a yà ê belan bifõ'õ-bílál, tilí'i aná:
A bilí...
Bí bilí...
Bê bilí...
Bí á...; bí á...
88. Éyoñ jí, tilí'i aná:
Aa daa...
Ä daa...
17. Bí á ye'é ntilán ñkóbô Búlu. Bí ye'é ya ê bikañgá "a", "b", "d", "e", "f", "g", "h", aa "i". Bí ye'é ya ê fe mendem mê ntilán m'èziñ.
Bí tame ye' ékañgá "j". Tilí'i aná:
J, j, j. J, j, j
18. Èfíá é ne káa aa èkañgá "j". Ású bive'ela'a, tilí'i aná:
Ja, ji,
jè, jí, jé,
jia, jiá, jíá,
jàé, jáé, jàé
19. Ású biyõlè bí ámeñ bí á káa aa èkañgáa "j", tilí'i aná:
E ji, e jè,
e jáé, e jíi
20. Éyoñ jí, tilí'i aná:
Aa jíbi.
Bí á jíbi.
B'á jè bidí.
Bí á jáé bie.
20. Bí yé'é ya ê biñgun biziñ: "a", "bê" aa "dê". Èñgun èfê é ne jôé na "je" ñgê ke "jê". Anê éme' y'été, tilí'i aná:
Je, je, je. Jê, jê, jê
21. Èñgun "jê" j'á dañe beleban aa õkpwet ê "á". Ève'án jíá é ne: 1. "Èsáé jê á kátê ma.". Éyoñ wo ê belan èñgun ê "jê" nalé, wo yiane fol ê "ê" ású ômven. Ève'án é ne: "Èsáé j'á kátê ma.". Bive'án bifê bí ne: 2. "Ê nté wo ê yañge, èyoñ jê á mane lõt." = "Ê nté wo ê yañge, èyoñ j'á mane lõt.", 3. "Édùñe jiná jê á só vé?" = "Édùñe jiná j'á só vé?"
22. Èfíá é ne bi èkañgá "j" été. Bive'án bí á ye ye'é bí ne: "nji", "èjôé", "njem", "njêt", "anjeñ", "njùk", "menjáná", "nyamênja'á", "njêm", "njiñelête", aa "menjáñ".
23. Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa èkañgá "j". Vedá, èfíá é ne bi ábui bikañgá "j". Bive'ela'a bí ne: "njêjáé", "èjijin", aa "njênjêt".
24. Bí ye'é ya ê mendem mê ntilán m'èziñ. Bí tame zú ye'é ndem ntilán éfê. Ndem nsílí j'a vólô wo náa ô líti náa õbêm w'á síli nsíli. Ajô te, tilí'i aná:
? ? ? ? ? ?
25. Ású bive'án yà belan ndem nsílí, tilí'i aná:
Jé?
Jíá?
Jíá há?
Jé fe? Jê ji?
Mimfèfè Bífíá
bifô'ô-bílál = bifô' bílál: three periods (in a written or published document)/trois points de suspension (dans un document)
èduan (abui: biduan): sentence/phrase
édú'ús (abui: bidú'ús): umlaut
édú'ús-ôfut (abui: bidú'ús-bí-áfut): umlaut accent/accent umlaut
èfôk (abui: bifôk): period (in a written or published document)/point (dans un document)
èfõ'ô-ñgbwasa (abui: bifõ'ô-meñgbwasa): variant(e)
èkpwukpwut (abui: bikpwukpwut): circumflex/circonflexe
èkpwukpwut-ôfut (abui: bikpwukpwut-bí-áfut): circumflex accent/accent circonflexe
èmep (abui: bimep): variant(e)
èmun (abui: bimune): vowel/voyelle
ñgbwasa (abui: miñgbwasa): comma/virgule
õfut (abui: afut): vowell/voyelle
ômeñ (abui: ameñ): verb(e)
õvíám (abui: avíám): acute/aigu
õvíám-ôfut (abui: avíám-áfut): acute accent/accent aidu