Ñyé'án Búlu - Añgan 43 - Bikeñge Bíyêmbet Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Bí yé'è ya náa èyêmbet éñgun j'á líti nsela'anê ê zàñe bíôm bíbàé. Bí yé'è ya ê fe náa õfêfêbàé éyêmbet éñgun, jôé èfê na èyêmbet éñgun ê yà ôfêbàé, ô n'è èyêmbet éñgun w'á líti ávál avé bíôm bíbàé bí á selan aa thamban.
B'á loene jôm ê na "èkeñge" éyoñ b'á líti náa jôme éte j'á selane bíôm bivó'ó yà ê nsámbá wé.
"Èkeñge éyêmbet éñgun" é n'èyêmbet éñgun j'á jêt ê na jôme-sí jôme-ka j'á selane bíôm bivó'ó yà ê nsámbá wé. Bikeñge bíyêmbet ê biñgun bí n'abui. Èkeñge éyêmbet éñgun j'á fumele aa õmíês, á dañ ê dañ ntótán yà átáta'a ômíés.
_("Bulu Lessons: Outlier Contrastive Pronouns. We are learning to speak Bulu. We had learned that a contrastive pronoun shows a contrast (or difference) between things (or situations, or events, etc). We also learned that a duality contrastive pronoun, also called a contrastive pronoun of duality, is a contrastive pronoun that expresses how two things are different and opposing each other. An outlier is a comparison where one thing is different from the other things of its group. An outlier contrastive pronoun is a contrastive pronoun that expresses how one thing is different from the other things from its group. There are many outlier contrastive pronouns. An outlier contrastive pronoun depends on the subject, or rather on the way the beginning of the subject is pronounced.")_
Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
afê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "afê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñ wo ê ye lôñ ê ndá, õ bela'an áñgõñ dí ású mbé yà átàn.
Ású ábembá, õ bela'an añgõñ [ afê ].
Ábembá dilí é mbilí bekúp. Kelê yále beñgõé ábembá [ afê ].
Aañgõ'é, Asómõ b'áa Ñkolô bê ñgá yiane bè áfúp ê dam; ve bê ñgá víane bè áfúp [ afê ].
2. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "afê" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa èkeñge éyêmbet éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
afê + é ...
Ê mvú'áa èkeñge éyêmbet éñgun "afê", õ ne kõ'õlan ê kõnõ' anjen aa bifíá bifê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñ wo ê ye fet éwólo, te wo belan áñgõñ dí:
Añgõñ [ afê é ] ne ású éwólo.
Añgõñ [ af'é é ] n'a ású éwólo.
Te wo wó'o nyo món ásùp ê di. Asùp á [ afê é ] ne ású miñkêñêlé mí bón.
![Te wo wó'o nyo món ásùp ê di. Asùp á [ afê é ] ne ású miñkêñêlé mí bón.](../images/Asup1.png)
![Táta'anè dí ê dômbá di. Dômbá [ afê d'á ] zu.](../images/Domba1.png)
Ñgê mí man ê di ê dômbá di, dômbá [ afê é ] ne ê miñkêñe.
3. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
afê + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Dômbá [ afê d'á ] zu.
Èsônõ a a kon abui mêvêñ. Avêñ ê dá é ñga yet. Avêñ [ afê d'á ] nên.
A a kon ê fe mesōñ. Asōñe dá é ñgá kóo aañgõ'é. Asōñ á [ afê d'á ] ndêñ.
4. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
èfê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "èfê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
M'a víni ê fa nyí; j'a dañ adìt.
![M'a víni ê fa nyí; j'a dañ adìt. Vá'á ma fa [ èfê ].](../images/Fa2.png)
Vá'á ma fa [ èfê ].
Kelê bi ê kábate nyílí:
te wo nambe kábat [ èfê ].
Nyá'á biañe nyíná. Akêkúí aakítí, te wo nyú jôm [ èfê ].
5. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "èfê" ôseñge été. Éyoñ wo ê kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
èfê + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê kôn ê nyiná è ne èfúmúlu.
Ê kôn ê nyin'é è n'èfúmúlu.
Kôn [ èfê è ] ne èvíndi.
Ékpwaé jíná é be'ê ôwõndõ.
Ékpwaé jín'é be' ôwõndõ.
Èkpwaé [ èfê é ] be'ê fôn.
Èkpw'èf'é be'ê fôn.
Ê biañ wo nyú è n'ayõl. Biañ [ èfê è ] n'èzezek.
Biañ èf'é n'èzezek.
6. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
èfê + j'a ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Ñgê wo kômbõ kus ê mbón, kelê éfatyelê jilí.
Èfatyelê [ èfê j'á ] kuan biyé.
Ê biañ m'a nyú j'a sáé ntúi. Biañ [ èfê j'a ] sáé mbõman.
Bí á ke ê Meñgoñê. Bí á yañge bivúlút. Èvúlút ê jíá é ke ya. Èvúlút [ èfê j'á ] zu.
7. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
mfê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "mfê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Ê mõte nyí a a kuane mimfóndé:
Ñgê wo kômbõ kus ê bikõndé, kelê síli mõt [ mfê ].
Te mí á zu ê balánda woñgan. Kel'ánè tabe ê balánda [ mfê ].
A ñgá dí bõmbõ [ mfê ].
8. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "mfê" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
mfê + a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me bilí bón ê bêbàé.
Món ê wuá a be'ê mendê'ê mêndím.
Món [ mfê a ] a kon.
Ê kálate nyí a a yê'êle miñkaná:
Kálate [ mfê a ] a yê'êle ñkóbõ Búlu.
Ñnêñ wuá á só ya. Ñnêñ [ mfê a ] a zu.
9. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
õfê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "õfê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Kelê fombõ ê ndá nyilí. Ye è bilí mbé [ õfê ]?
![M'a víni ñyõ wú. Vá'á ma ñyõ [ õfê ].](../images/Nyo2.png)
M'a víni ñyõ wú. Vá'á ma ñyõ [ õfê ].
Ñgê wo víni nlam ôte, kel'ê nlam [ õfê ].
Mfóndé õ be'ê ô ne mvit. Wo yiane bót ê mfóndé [ õfê ].
10. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "õfê" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
õfê + ô ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Me ñgá yên abui ê miñkõs mí betê ê tawôlõ. Ñkõs èziñ ô mbê évíndi:
Ñkõs [ õfê ô ] mbê évêle.
Nanê a a wóban mimbón ê mevále mevál. Mbón èziñ ô ne ású mebo. Mbón [ õfê ô ] ne ású ású.
Mfóndé wom ô bil'ábui mimfêk. Mfê' éziñ ô bilí mefêp ê bêkábe. Mfê' [ õfê ô ] bilí minsañ bêkábe.
11. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
õfê + w'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Miñkán mí ne mevál ê mevál.
Ñkán èziñ ô ne ású ñkêñêlé món.
![Ñkán [ õfê ô ] ne ású woso.](../images/Nkan3.png)
Ñkán [ õfê w'á ] vólõ woso.
Ñkúkúmá woñgán a bil'ábui míñkúl. Ñkúl ê wúá w'á duñ anê zo'óyañ. Ñkúl [ õfê w'á ] duñ anê mekútúk.
Nlôñán ê ndá w'á belan nsêle'e mevál ê mevál. Nsêle' èziñ w'á beleban ású mbôka'a. Nsêle' [ õfê w'á ] beleban mfá'á yà kón ê ndá.
Nanê a a fu'u mimbón ê mevál ê mevál. Mbón mêwúl w'á só ó ê bikáñ. Mbón [ õfê w'á ] só ôwõndõ.
12. Ñgê wo kób'ajô yà bíôm bí n'ábui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
befê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "befê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Kelê bi ê kábate nyílí:
te wo bi bekábat [ befê ].
Beyêñ bèziñ bê só ya. Bí ñgá'án bí yañge'e beyêñ ê [ befê ].
Éyoñ Nyaáñgonõ a mbê álú' Ázêm, a ñgá bíáé bón ê bêbàé. Éyoñ a ñgá ke tabe Áwóló, a ñgá beta bíáé bón ê [ befê ].
13. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "befê" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
befê + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bêyêñ bèziñ bê ne ábá. Beyêñ [ befê bê ] ne émo'o ê fálák.
Bêfôndõ bálé bê be'ê meyok. Befôndõ [ befê bê ] bilí mbón.
Éyoñ èkôán é ñgá tátè, bõt bèziñ bê mbê bê toó ábá. Bõt [ befê bê ] mbê bê têle ê nseñ.
14. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
befê + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Beyêñ bèziñ bê só ya. Beyêñ [ befê b'á ] zu ôkàñ.
Bezimbi bèziñ b'á ba'ale ñkúkúmá; bezimbi [ befê b'á ] leñe be zeê mimfaká.
Bí á kõmesan èbêk. Biñgá bèziñ b'á vúl ébõbolo. Biñgá [ befê b'á ] b'á tá'aé ñgòn.
15. Ñgê wo kób'ajô yà bíôm bí n'ábui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
bifê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "bifê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Éfatyelê jilí é ne mfetán:
Ñgê wo kômbõ kus ê biyé, kelê jom ê bifatyelê [ bifê ].
M'a víni bíkõndé bi. Vá'á ma bikõndé [ bifê ].
Já'á bídí biná. Te wo dí bidí [ bifê ].
16. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "bifê" ôseñge été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bifê + bí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éfatyelê jilí j'á kuane bibumá:
Bifatyelê [ bifê bí ] á kuane bidí.
Bíkpwaé bíná bí be'ê ôwõndõ. Bíkpwaé [ bifê bí ] be'ê fôn.
Ye biàt ê [ bifê bí ] ne ê ndá nyi?
17. Ñgê wo kób'ajô yà bíôm bí n'ábui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
mefê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "mefê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mêsàm ê malé mê ne ású éja mbim;
![Mêsàm ê malé mê ne ású éja mbim; ê [ má mevó'ó mê ] ne ású mōs ábíálé.](../images/Mesam2.png)
Ású ábô'ô mōs ábíálé, wo yiane kus ê mesàm ê [ mefê ].
Nyá'á mêbiañe máná. Te wo nyú mebiañ [ mefê ].
Mefa máñgán mê ntóo atùl. Vá'á bía mefa [ mefê ].
18. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "mifê" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
mefê + mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mêsàm ê malé mê ne ású éja mbim:
Mesām ê [ mefê me ] ne ású mōs ábíálé.
Mêtôm mí lõó mê be'ê bikõndé. Metôm [ mefê mê ] be'ê mimfóndé.
Mêbiañ máná mê n'ayõl. Mêbiañ [ mefê mê ] n'èzezek.
19. Ñgê wo kób'ajô yà bíôm bí n'ábui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkeñge éyêmbet éñgun é ne:
mifê
Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgun "mifê" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam máná:
Ye ê ndá nyilí è bilí mimbé [ mifê ]?
Mímfóndé miná mí á yêm ê ma; m'a kômbõ ve' mimfóndé [ mifê ].
Míñyõ bí bilí mí mane ya ê dúñ. Bí á yi miñyõ [ mifê ].
20. Õ ne belan èkeñge éyêmbet éñgune "mifê" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
mifê + mí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Miñkán mí ne mevál ê mevál. miñkán miziñ mí ne ású miñkêñêlé mí bón.
Miñkán [ mifê mí ] n'a ású bewoso.
Miñkán [ mifê mí ] á vólõ bewoso.
Minlò ê miziñ mí têle ê tawôlõ:
Minlò ê [ mifê mí ] tele ê ñkòl.
Mimbón miziñ mí ne ású bidí. Mimbón [ mifê mí ] ne ású nyañgá.
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan) _("lesson/leçon")_
èñgun (abui: biñgun) _("pronoun/pronom")_
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên) _("_("neutral"/"neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun): _("neutral pronoun"/"pronom neutre")_
ètõé-ètõé (abui: bitõé-bitõé) _("directly/directement")_
õmíês (abui: amíês) _("subject/sujet")_
ntôo (abui: mintô) _("next/suivant")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa) _("previous/précédent")_
õnyênyeñge (abui: anyênyeñge) _("exclusive/exclusif")_
õnyênyeñge èñgun (abui: anyênyeñge ê biñgun) _("distinctive pronoun/pronom distinctif")_
õseñge (abui: aseñge) _("sentence/phrase")_
ê nyeñge) _("to exclude/exclure")_
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com