Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 42 - Mbámêtán Évôvón Éñgun Aa Õfêfêbàé Éyêmbet Éñgun
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Bí yé'è ya ê bivôvón ê biñgun. Biñgun biziñ ê y'été bí ne, "dí", "jí", "nyí/nyô/nyú", "wú/ví", "bá", "bí", "má", aa "mí". Bí yé'è ya ê fe afêfêbàé bíyêmbet ê biñgun (jôé èfê na biyêmbet ê biñgun ê yà áfêbàé). Éyoñ wo kóbõ, õ ne bámêtan évôvón éñgun aa õfêfêbàé éyêmbet éñgun.
_("We are learning to speak Bulu. We have already studied the demonstrative pronouns. Some of the demonstrative pronouns are "dí", "jí", "nyí/nyô/nyú", "wú/ví", "bá", "bí", "má", and "mí". We have also had an introduction to contrastive pronouns. When you speak, you can combine some demonstrative and some contrastive pronouns."/"Nous apprenons à parler Boulou. Nous avons déjà étudié les pronoms démonstratifs. Certains de ces pronoms démonstratifs sont "dí", "jí", "nyí/nyô/nyú", "wú/ví", "bá", "bí", "má", et "mí". Nous avions aussi eu une introduction aux pronoms contrastifs. Quand tu parles, tu peux combiner les pronoms démonstratifs aux pronoms contrastifs.")_
Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "dí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "dí" aa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "avók":
dí avók
Ávál õ nê jô na "dí avók", õ ne ê fe jô na "dívók"
dívók
Õ ne belan mbámêtán ê "dí avók" ñgê ke "dívók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñ wo ê ye lôñ ê ndá, õ bela'an áñgõñ dí ású mbé yà átàn.
Ású éwóban, õ bela'an ê [ dí avók ].
Ású éwóban, õ bela'an ê [ dívók ].
Be'êe áñgámbá di;
ve te wo nambe ê [ dí avók ]; é zà bôlé.
te wo nambe ê [ dívók ]; õ za ê de bôé.
Ñgê mí man ê bè áfúp ê di, mí á yiane ê fe bè ê [ dí avók ].
Nanê mí á mane bè áfúp ê di, kel'áne bè ê [ dívók ].
2. Õ ne belan mbámêtán "dí avók" ñgê ke "dívók" ôñseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
dí + avók + é = dí avó' é ...
dívók + é = dívó' é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Áñgoñe díná é ne ású mbé;
ê [ dí avó' é ] ne ású éwólo.
ê [ dívó' é ] n'a ású éwólo.
Áfúp ê di é n'ánên; ê [ dí avó' é ] ne tyítyóé.
Áfúp ê din'é é ne bèbè; ê [ dívó' é ] n'õyàp.
Ye wo kon? Ê dís ê di é ne mfōl; ê [ dí avó' é ] ne èvêle.
Ye wo kon? Ê dís ê din'é ne mfōl; ê [ dívó' é ] n'èvêle.
3. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dí + avók + d'á = dí avó'ó d'á ...
dívók + d'á = dívó'ó d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ásùp ê diná é n'a ású miñkêñêlé mí bón;
ê [ dí avó'ó d'á ] sáé mevêñ.
ê [ dívó'ó d'á ] sáé mevêñ.
Ándó'o dí é mane ya ê kôt; ê [ dí avó'ó d'á ] wúm ê bibumá.
Ándó'o dílí é ne ézà ándó'o; ê [ dívó'ó d'á ] wúm ábui.
Ê dís diná é ne mfōl; ê [ dí avó'ó d'á ] vè.
Ê dís diná é ne mfōl; ê [ dívó'ó d'á ] vè.
4. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "jí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "jí" aa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "èvók":
jí èvók
jívók
Õ ne belan mbámêtán ê "jí èvók" ñgê ke "jívók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kelê wóban.
Õ bela'an éyáñêse é nê évêle;
Õ bela'an éyáñês'è é n'évêle;
te wo belan ê [ jí èvók ]; é ne énjáam.
te wo nambe ê [ jívók ]; é n'è énjáam.
Ñg'ô man ê vun éwólo jíná, õ vun ê fe ê [ jí èvók ].
Manê'e ê vun éwólo jí; vun ê fe ê [ jívók ].
5. Õ ne belan mbámêtán "jí èvók" ñgê ke "jívók" ôñseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñguná "é":
jí + èvók + é = jí èvó' é ...
jívók + é = jívó' é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éfatyelê jilí é yóo;
Éfatyelê jil'é yóo;
ê [ jí évó' é ] ne mfetán.
ê [ jívó' é ] ne mfetán.
Éyoñ wo ê ye wóban, õ bela'an éyáñêse é nê mfōl;
ê [ jí èvó' é ] ne énjáam.
ê [ jívó' é ] n'è énjáam.
Kelê tyí' ékáñ ê jilí;
ê [ jí èvó' é ] ñgá dík.
ê [ jívó' é ] ñgá mane dík.
Èsáé jiná é ne tyí'íbí; ê [ jí èvó' ] é n'ayáé.
Èsáé jiná é ne tyí'íbí; ê [ jívó' ] é n'ayáé.
6. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jí + èvók + j'á = jí èvó'ó j'á ...
jívók + j'á = jívó'ó j'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Édú'ú jilí é ne mfúbán;
Édú'ú jil'é ne mfúbán;
ê [ jí èvó'ó j'á ] mane ndáman.
ê [ jívó'ó j'á ] ku.
Ékõndé jí j'á yiane nyê; ê [ jí èvó' j'á ] yêm ê nye.
Ékõndé jíná j'á yiane nyê; ê [ jívó' j'á ] ndêñ ê nye.
Abate a a kon. Éyáé jíá j'á kúli metyì; ê [ jí èvó'ó j'á ] vús.
Abate a ñgá ku mbek. Èyáé jíá é mane ya ê vín; ê [ jívó'ó j'á ] vè.
7. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "nyí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "nyíaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "èvók":
nyí èvók
nyívók
Õ ne belan mbámêtán ê "jí èvók" ñgê ke "jívók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê ndá nyilí è ne énjañgán; saáke ê [ nyí èvók ].
Ê ndá nyil'é n'è énjañgán; saáke ê [ nyívók ].
Ê fa nyí è ne jôé na, "õvôn ê míñkús":
Vá'á ma ê [ nyí èvók ].
Vá'á ma ê [ nyívók ].
Kelê bi ê kábate nyílí; ve te wo bi ê [ nyí èvók ].
Wo yiane bi ê kábate nyílí; vedá te wo wóé ê [ nyívók ].
8. Õ ne belan mbámêtán "nyí èvók" ñgê ke "nyívók" ôñseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun "è":
nyí + èvók + è = nyí èvó' è ...
nyívók + è = nyívó' è ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê ndá nyilí è ne énjañgán; ê [ nyí èvó' è ] ne énjap.
Ê ndá nyil'é n'è énjañgán; ê [ nyívó' è ] n'è énjabá.
Ê kábate nyílí è ne énjàp;
Ê kábate nyíl'é é n'è énjabá;
ê [ nyí èvó' è ] ne énjèé.
ê [ nyívó' è ] n'è énjèé.
Ê biañe nyí è ne ású sábiase; ê [ nyí èvó' è ] ne ású tít.
Ê biañe nyín'é é n'a ású sábiase; ê [ nyívó' è ] ne ású tít.
9. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
nyí + èvók + j'a = nyí èvó'ó j'a ...
nyívók + j'a = nyívó'ó j'a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bê ñgá yeme búti ê ndá nyilí;
ê [ nyí èvó'ó j'a ] tóé.
vedá, ê [ nyívó'ó j'a ] tóé.
Ê kábate nyílí è ne énjàñ; ê [ nyí èvó' è ] ne énjanán.
Ê kábate nyíl'é é n'è énjañgán; ê [ nyívó' è ] n'è énjanán.
Ê biañe nyí j'a sáé mbõman; ê [ nyí èvó'ó j'a ] sáé ntúi.
Ê biañe nyíná j'a sáé mbõman; ê [ nyívó'ó j'a ] sáé ntúi.
10. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "nyí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "nyíaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "mbók":
nyí mbók
nyô mbók
nyú mbók
Õ ne belan mbámêtán ê "nyí mbók", ñgê ke "nyô mbók", ñgê ke "nyú mbók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Êyoñ wo yám ñnám ê ñgòn, belá'ane míñkêñe nyí.
Éyoñ wo yám ésáñkáná, belá'an ê [ nyí mbók ].
Wo yiane láñ ê kálate nyí;
wo yiane ê fe láñ ê [ nyí mbók ].
Me be'ê món ê wuá; kelê nyoñ ê [ nyí mbók ].
11. Õ ne belan mbámêtán ê "nyí mbók", ñgê ke "nyô mbók", ñgê ke "nyú mbók" ôñseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun ê "a" ñgê ke "è":
nyí mbók + è/a ...
nyô mbók + è/a ...
nyú mbók + è/a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê balánda nyí a bilí bitò aa betawôlõ;
ê [ nyí mbó' a ] bilí ve bitò.
Míñkêñe nyí a ne ású ñnám ê ñgòn.
Ê [ nyí mbó' a ] ne ású ñnám ôwõndõ.
Me bilí bón ê bêbàé.
Món ê wuá a a só láp ê mendím.
Ê [ nyí mbó' a ] a kon.
Ôwõndõ nyíná a n'añgôõ;
Ê [ nyí mbó' a ] n'èfúmúlu.
12. Ñgê wo kób'ajô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "wú". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "wúaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "õvók":
wú õvók
wúvók
ví õvók, vívók
Õ ne belan mbámêtán "wú õvók" ñgê ke "wúvók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñgê ô mane ya ê jep ôtyeñ wúná, wo yiane jep ê [ wú õvók ].
Ñg'ô mane ya ê jep ôtyeñ wú, wo yiane jep ê [ wúvók ].
M'a víni ñyõ me bilí. Vá'á ma ê [ wú õvók ].
13. Õ ne belan mbámêtán "wú õvók" ñgê ke "wúvók" ôseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "wú õvók" ñgê ke "wúvók", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
wú õvók + ô = wú õvó' + ô ...
wúvók + ô = wúvó' + ô...
ví õvók + ví ...
vívók + ví = vívó'ó + ví...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê mfóndé wuná ô bilí mfê'é wúá.
Ê [ wú õvó' ô ] bil'ábui mímfêk.
Ê [ wúvó' ô ] bil'ábui mímfêk.
Ê mfóndé viná ví bilí mfê'é víá.
Ê [ ví õvó'ó ví ] bil'ábui mímfêk.
Ê mbé wúlí ô yóo;
Ê mbé vilí ví yóo;
ê [ wú õvó' ô ] ne mfetán.
ê [ wúvó' ô ] ne mfetán.
ê [ ví õvó'ó ví ] ne mfetán.
ê [ vívó'ó ví ] ne mfetán.
Ôtyeñe wú ô ne atùl; ê [ wú õvó' ô ] n'akáp.
Ôtyeñe wún'ô n'a atùl; ê [ wúvó' ô ] n'akáp.
Ôtyeñe ví ví ne atùl; ê [ ví õvó'ó ví ] n'akáp.
Ôtyeñe víná ví n'a atùl; ê [ vívó'ó ví ] n'akáp.
14. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wú + õvók + w'á = wú õvó'ó w'á ...
wúvók + w'ó = wúvó'ó w'á ...
vívók + ví + á = vívó'ó ví á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Njóñ wúá w'á ke Éfulán;
ê [ wú õvó'ó w'á ] ke Ésiñgilí.
ê [ wúvó'ó w'á ] k'è Ésiñgilí.
Woómíén wo yiane yóoé ê mbé wulí; ê [ wú õvó'ó w'á ] yómbõ ètám.
Woómíén wo yiane yóoé ê mbé wulí; ê [ wúvó'ó w'á ] yómb'ètám.
Nsámbá wúá ô só ya; ê [ wú õvó'ó w'á ] zu.
Nsámbá wúá ô só ya; ê [ wúvó'ó w'á ] zu.
Nsámbá víá ví só ya; ê [ ví õvó'ó ví á ] zu.
Nsámbá víá ví só ya; ê [ vívó'ó ví á ] zu.
15. Ñgê wo kób'ajô yà ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "bá". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "báaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "bevók":
bá bevók
Õ ne belan mbámêtán ê "bá bevók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñg'ô man ê láñ bêkálate báná, õ láñ ê fe ê [ bá bevók ].
Beyêñ bèziñ bê só ya. Bí ñgá'án bí yañge'e ê [ bá bevók ].
M'a toñ ê bón ê baná; wo yiane toñ ê [ bá bevók ].
16. Õ ne belan mbámêtán ê "bá bevók" ôseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "bá bevók", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bá bevók + bê = bá bevó'ó + bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bezimbi bèziñ b'á ba'ale ñkúkúmá; ê [ bá bevó'ó bê ] têle ê njóñ.
Beyêñ bèziñ bê só ya; ê [ bá bevó'ó bê ] yême ê Mvañgan.
M'a toñ ê bón ê baná; ê [ bá bevó'ó bê ] sê ke émbáam.
17. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
bá + bevók + b'á = bá bevó'ó b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Beyêñ bèziñ bê só ya; ê [ bá bevó'ó b'á ] zu ôkàñ.
M'a toñ ê bón ê baná; ê [ bá bevó'ó b'á ] kát ê ma.
Bezimbi bèziñ b'á bê têle ê njóñ; ê [ bá bevó'ó b'á ] leñe be zeê mimfaké.
18. Ñgê wo kób'ajô yà ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "bí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "bíaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "bivók":
bí bivók
Õ ne belan mbámêtán ê "bí bivók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A ñgá mane nyoñ bíbõbolo bié; a lí'í ê [ bí bivók ].
Bíkõndé biná bí á yêm ê ma; m'a kômbõ ve'e [ bí bivók ].
Bê ñgá ba'aé bilé biziñ; bê sá'álê ê [ bí bivók ].
19. Õ ne belan mbámêtán ê "bí bivók" ôseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "bí bivók", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bí + bivók + bí = bí bivó'ó + bí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bífatyelê bilí bí á kuane mimfóndé; ê [ bí bivó'ó bí ] á kuane bikpwás.
Bíkõndé biná bí á yiane ma; ê [ bí bivó'ó bí ] á yêm ê ma.
Bíbõbolo bíná bí ne mváé; ê [ bí bivó'ó bí ] bilí miñkàñ.
20. Ñgê wo kób'ajô yà ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "má". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "máaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "mevók":
má mevók
Õ ne belan mbámêtán ê "má mevók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e mêkala máná.
M'a víni ê [ má mevók ].
Mêfa máná mê n'atùl.
Kelê jep ê [ má mevók ].
Ná'áne mêbiañe máná; tátè'è nyú ê [ má mevók ]
21. Õ ne belan mbámêtán ê "má mevók" ôseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "má mevók", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
má + mevók + mê = má mevó'ó mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mêsàm ê malé mê ne ású éja mbim;
ê [ má mevó'ó mê ] ne ású mōs ábíálé.
Me lõô mendá mèziñ; ê [ má mevó'ó mê ] solô.
Mêbiañ máná mê n'ayõl; ê [ má mevó'ó mê] n'èzezek.
22. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
má + mevók + m'á = má mevó'ó m'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mêbiañ máná mê n'ayõl; ê [ má mevó'ó m'á ] nyum abé.
Metôm mèziñ mê ñgá só aañgõ'é; ê [ má mevó'ó m'á ] ye só aakítí.
Mendó'o mèziñ m'á wúm ê mbú wuná; ê [ má mevó'ó m'á ] kôt.
23. Ñgê wo kób'ajô yà ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èvôvón éñgun é ne "mí". Õ ne bámêtan évôvón éñgune "míaa õfêfêbàé éyêmbet éñgun "mivók":
mí mivók
Õ ne belan mbámêtán ê "mí mivók" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mimbé milí yóo; kelê fe yóoé ê [ mí mivók ].
Mímfóndé miná mí á yêm ê ma; m'a kômbõ ve' ê [ mí mivók ].
Bí á kõmesan èbêk. Mimfíáñ miziñ mí mane ya ê bé; bí ñgá'án bí yáme ê [ mí mivók ].
24. Õ ne belan mbámêtán ê "mí mivók" ôseñg'été. Èyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "mí mivók", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
mí + mivók + mí = mí mivó'ó mí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mbé wulí ô ne mfetán; amú jê ê [ mí mivó'ó ] mí yóo?
Mimfíáñ miziñ mí mane ya ê bé; ê [ mí mivó'ó mí ] ñgá'án mí têle é mí.
Me ñgá sóo mimfóndé míé; ê [ mí mivó'ó mí ] ñgá lí'i.
añgan (abui: mêñgan) _("lesson/leçon")_
èñgun (abui: biñgun) _("pronoun/pronom")_
ènyônyôt (abui: binyônyôt) _("inclusive"/"inclusif")_
ènyôt (abui: binyôt) _("inclusion"/"inclusion")_
èyêmbet éñgun (abui: biyêmbet ê biñgun) _("contrastive pronoun"/"pronom contrastif")_
ènyônyôt éyêmbet éñgun (abui: binyônyôt ê bíyêmbet ê biñgun) _("inclusive contrastive pronoun = contrastive pronoun of inclusive"/"pronom contrastif inclusif")_
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên) _("neutral"/"neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun) _("neutral pronoun"/"pronom neutre")_
èvôvón (abui: bivôvón) _("demonstrative"/"démonstratif")_
èvôvón éñgun (abui: bivôvón biñgun) _("demonstrative pronoun"/"pronom démonstratif")_
èbêbé èvôvón éñgun (abui: bibêbé bívôvón ê biñgun) _("démonstrative pronoun of proximity"/"pronom démonstratif de proximité")_
õmíês (abui: amíês) _("subject"/"sujet")_
ntôo (abui: mintô: _("next/suivant")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa) _("previous/précédent")_
õseñge (abui: aseñge) _("sentence/phrase")_
ê yêmbe: _("to contrast, to show a constrast between two things"/"contraster, montrer un contrast entre deux choses")_
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan43.htm