Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 39 - Ayêyàp Ê Bívôvón Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Bí yé'è ya náa èvôvón éñgun é n'èñgun j'á fõk (mõt a a líti aa õnyù) ê vôm ê jôm é né. Bí yé'è ya ê fe náa èbêbé évôvón éñgun é n'èvôvón éñgun j'á líti ê jôm é nê bèbè.
Õyêyàp évôvón éñgun ô n'èvôvón éñgun j'á líti ê jôm é n'ôyàp. Ayêyàp ê bívôvón ê biñgun é n'abui. Õyêyàp évôvón éñgun w'á fumele aa ntótán ômíês ñgê ke ntótán yà átáta'a ômíês.
_("We are learning to speack Bulu. We have learned that a demonstrative pronoun is a pronoun that points (or indicates) where something is. We also saw that a demonstrative pronoun of proximity is a demonstrative pronoun used for something that is close. A "far-demonstrative pronoun" is a demonstrative pronoun that indicates something that is far. There are many far-demonstrative pronouns. A far-demonstrative pronoun depends on the pronunciation of the beginning of the subject.")_
Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê ôyàp aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
dilí, dílí
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "dílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
![Afúp ê bikone [ dílí ].](../images/Bikon2.png)
Afúp ê bikone dáame [ dílí ].
![M'a ke láp ê mendím ánjēñ ê [ dílí ].](../images/Anjen1.png)
M'a ke láp ê mendím ánjēñ ê [ dílí ].
Asómõ b'áa Ñkolô bê ñgá bè áfúp ê di aañgõ'é. Aakítí, b'á ye bè áfúp ê [ dilí ].
2. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "dílí" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
dilí + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ánjēñ ê [ dilí é ] ne èdók.
Ánjēñ ê [ dil'é ] n'èdók.
Ándó'o [ dílí é ] ñga wúm ê bibumá.
Akusábo áfúp ê [ dilí é ] n'ánên, wo yiane man ê de lí.
3. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dilí + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ábembá [ dilí d'á ] dík.
Ê jàt ê [ dilí d'á ] dañ anên.
Ándó'o [ dílí d'á ] wúm ê bibumá.
4. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê ôyàp aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
jilí, jílí
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "jílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kelê belan édú'ú [ jilí ].
Êkõtõ'õ jáñgán ê [ jilí ].
Wo yiane tyá' ékone [ jílí ]!
5. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "jílí" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
jilí + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Évúlút ê [ jilí é ] ne èvêle.
Évúlút ê [ jil'é ] é n'èvêle.
Ésúá [ ji é ] ne mvit. Ésúá [ jilí é ] ne mfúbán.
Ékõtõ' [ jílí é ] ne anên. Ékõtõ' [ jíl'é ] n'anên.
6. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jilí + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ékõndé [ jilí j'á ] yêm ê ma.
Te wo wul'avôl! Éfôsé [ jilí j'á ] ye bálé wo.
Éfatyelê jiná j'á kuane bikõndé. Éfatyelê [ jilí j'á ] kuane fémbé.
7. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é n'ôyàp aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
nyilí, nyílí
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "nyílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Kelê nyoñ ê fa [ nyílí ]!
Nyoñê biañ [ nyílí ].
Õ mane'e dí bõmbõ [ nyílí ].
8. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "nyílí" ôseñge été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
nyílí + a ...
nyílí + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê mõte [ nyílí a ] a vê menyôlôk.
Ôwõndõ nyíná a n'èfúmúlu:
![Ôwõndõ [ nyílí a ] n'èvêle.](../images/Owondo1.png)
Ôwõndõ [ nyílí a ] n'èvêle.
Ê biañ [ nyílí è ] mbê ézezek.
9. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
nyílí + j'a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê biañ [ nyílí j'a ] nyum abé.
Ê mvú [ nyilí j'a ] bôn.
![Ê ndá [ nyilí j'a ] dík.](../images/Nda4.png)
Ê ndá [ nyilí j'a ] dík.
Ê zēn ê nyi j'a ke áfúp. Ê zēn ê [ nyilí j'a ] ke ôsôé.
10. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é n'ôyàp aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
wulí, wúlí
vilí, vílí
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "wúlí" ñgê ke "vílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kel'ê nyoñ ôtyeñ [ wúlí ].
A wô'õ wóban ê mbón ê [ vilí ].
Ñga ê a ndeme jep ê mfane [ wúlí ]?
Te wo ke ê nlame [ wúlí ]; bõt ê y'été bê ne njêt.
11. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "wúlí" ñgê ke "vílí" ôseñge été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
wúlí + ô ...
vílí + ví ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mbé [ wulí ô ] ne mfetán.
Mbé [ wulí ô ] wô'õ dip ôbíén.
Ôtyeñe [ wúlí ô ] n'akáp.
12. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wulí + w'á ...
vílí + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñkúl ê [ wulí w'á ] duñ abé.
Ñyõ [ wúlí w'á ] dúñ.
Mbón ê [ wulí w'á ] ndámane ma èkõp.
13. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí n'õyàp, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
balé, bálé
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "bálé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo yiane bátane bêyêñ ê [ balé ]!
M'a kômbõ láñ bêkálate [ bálé ].
Kel'ánè bi bêkúp ê [ balé ]!
14. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "bálé" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bálé + bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê bõte [ bálé bê ] mbê ésôs.
Ê bóñgô [ balé bê ] ne bón ê bam.
Bêñgõé [ bálé bê ] mbilí ávóñ.
15. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
balé + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê bóñgó [ bálé b'á ] lé ébumá.
Ê bõte [ bálé b'á ] ke áfúp.
Bêyêñ ê [ balé b'á ] zu ôkàñ.
Bêmvú [ balé b'á ] bôn.
16. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí n'õyàp, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
bilí, bílí
Õ ne belan èñgun ê "bilí" ñgê ke "bílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Biyé biame [ bílí ].
M'a yiane lí bíló'ó [ bilí ].
Kelê be'e bídí [ bilí ]. Kel'ánè be'e bídí [ bilí ]!
17. Õ ne belan èñgun ê "bilí" ñgê ke "bílí" ôseñg'été. Éyoñ éte, ê mvú'áa èñgun éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "bí":
bílí + bí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bífatyelê [ bilí bí ] á kuane biyé.
Biyé [ bilí bí ] tyelê ê ñkòl.
Bísúá [ bilí bí ] ne mvit.
Bídí biná bí ne sùn. Bídí [ bilí bí ] bí ne nyumín.
18. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí n'õyàp, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
malé, málé
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgune "málé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mebiañ [ málé ]! Kelê me nyoñ.
Nyoñ ê mêbiañ [ málé ].
Te wo nyú mêyo'o [ málé ].
19. Õ ne belan èñgune "málé" ôseñg'été. Éyoñ éte, ê mvú'áa èñgun "málé", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "bí":
málé + mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mêvi' ê [ malé mê ] ne mvit.
Mêtôm ê [ malé ] mê be'ê bikõndé.
Mêfane [ málé mê ] bil'ábui bênyó.
Mêndím ê maná mê ne mvit; vedá mêndím ê [ málé mê ] ne mfúbán.
20. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
málé + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mêyo'o [ málé m'á ] vê ntúi.
Mêndó'o [ málé m'á ] wúm ábui ê bibumá.
Mêndím ê maná mê ne mvit. Mêndím [ málé m'á ] nyum abé.
21. Ñgê wo kób'ajô yà ábui bíôm, ñg'ômíês w'á tátè aa "a", õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
_("If you are talking about the plural of something, if the subject starts with "a", the far-demonstrative pronoun is 'dilí'."/"Si tu parles du pluriel de quelque chose, si le sujet commence par 'a', le pronom démonstratif d'éloignement est 'dilí'.")_
dílí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo yiane jep átyeñe [ dílí ].
Kel'ê títan ásánzá [ dilí ].
Fombô'õ átétè [ dílí ].
22. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgune "dílí" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun (aa bifíá bifê):
_("You can use a far-demonstrative pronoun in the middle of a sentence. In that case, you must add a neutral pronoun.")_
dílí + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Anòne [ dílí é ] ne nsámbá.
Ánòn ê [ dilí é ] ne nsámbá.
Fombô'õ! Atyeñ [ dílí é ] betê ê tawôlõ.
Átyeñ [ dílí é ] betê ê tawôlõ.
23. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dílí + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Anòn ê [ dilí d'á ] nye'e õwõndõ.
Átétè [ dílí d'á ] faaé abui álú diná.
Asánzá [ dilí, d'á ] yêle nsámbá.
Ásánzá [ dilí d'á ] yêle nsámbá.
24. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí n'õyàp, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyêyàp évôvón éñgun ô ne:
milí, mílí
Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgun "mílí" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Minlõñgá [ milí ]; mí bilí mendím.
Kel'ê diin mimbé [ milí ]!
Bí á yiane be'e míñkóé [ milí ].
M'a víni miñyõ míná. Vá'á ma miñyõ [ mílí ].
25. Õ ne belan õyêyàp évôvón éñgune "mílí" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun aa èfíá ñgê ke bifíá:
_("You can use a far-demonstrative pronoun in the middle of a sentence. In that case, you must add a neutral pronoun.")_
mílí + mí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mínlõñgá [ milí mí ] bilí mendím.
Mímfiñgá [ milí mí ] ne mvit.
Míñkóé [ milí mí ] á dañ adìt.
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan) _("lesson"/"leçon")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa) _("previous"/"précédent")_
èbêbé (abui: bibêbé) _("proximity"/"proximité")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa) _("previous"/"précédent")_
èñgun (abui: biñgun) _("pronoun"/"pronom")_
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên) _("neutral"/"neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun) _("neutral pronoun"/"pronom neutre")_
èvôvón (abui: bivôvón) _("demonstrative"/"démonstratif")_
èvôvón éñgun (abui: bivôvón biñgun) _("demonstrative pronoun"/"pronom démonstratif")_
èbêbé èvôvón éñgun (abui: bibêbé bívôvón ê biñgun) _("démonstrative pronoun of proximity"/"pronom démonstratif de proximité")_
ê fõk: ê líti aa õnyù _("to point"/"pointer")_
ê fumele: _("to depend"/"dépendre")_
ntôõ (abui: mintôõ) _("next"/"suivant")_
õseñge (abui: aseñge) _("sentence/phrase")_
ê vón: _("to demonstrate"/"démontrer")_
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com