Ñkóbán Ê Búlu - Añgan 37 - Bibêbé Bívôvón Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
B'á jô na mõt a a vón ê jôm èziñ éyoñ a ê fõk (anê a a líti aa õnyù) ê vôm ê jôm éte é né. Ñkóbõ Búlu ô bilí áka'á biñgun mfá'á yà vón ê jôm èziñ.
Èvôvón éñgun é n'èñgun j'á líti ê vôm ê jôm é né. Bivôvón ê biñgun bí ne mevál ê mêbàé.
Èbêbé évôvón éñgun é n'èvôvón éñgun j'á líti ê jôm é nê bèbè. Bibêbé bívôvón ê biñgun bí n'abui. Èbêbé évôvón éñgun j'á fumele aa ê jôm éñgune j'á líti; ñgê ke náa èbêbé évôvón éñgun j'á fumele aa ntótán yà átáta'a ômíês.
_("We are learning to speak Bulu. A person is said to demonstrate something when that person bodily directs (as if pointing with a finger) where that thing is (or where that thing is positioned). The Bulu language provides some pronouns to express the action of pointing out something. A "demonstrative pronoun" is a pronoun that mimics demonstrating where something is. There are two types of demonstrative pronouns. A "demonstrative pronoun of proximity" is a demonstrative pronoun that indicates that something is closeby (is in the proximity). There are many demonstrative pronouns of proximity. A demonstrative pronoun of proximity depends on the subject, or the starting of the pronunciation of the subject, that is pointing out."/"Nous apprenons à parler Boulou. On dit qu'une personne démontre quelque chose si cette personne montre, comme ça se fait avec un doigt de la main, où cette chose se trouve. La langue Boulou fournit des pronoms qui expriment l'action de pointer du doigt. Un "pronom démonstratif" est un pronom qui immite l'action de pointer quelque chose du doigt. Il existe deux types of pronoms démonstratifs. Un "pronom démonstratif de proximité" est un pronom qui indique que la chose qu'on pointe du doigt est proche. Un pronom démonstratif de proximité dépend du suject, ou plutôt de la prononciation du début du sujet.")_
Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê bèbè aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èbêbé évôvón éñgun é ne:
("If you are talking about something that is close and the subject is pronounced a certain way, the demonstrative pronoun of proximity is 'dí' or 'díná'.")_
di/dí
diná/díná
Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mam maná:
Me bilí ávêñ ábo [ dí ].
Me bil'ávêñ ábo [ díná ].
Mveñ j'a ye nóñ álú [ di ].
Dên, bí á zu sañ ándó'o [ dí ].
Dên, bí á zu sañ ê (bibumá yà) ándó'o [ díná ].
2. Ê mvú'áa èbêbé évôvón éñgun, õ ne kõ'õlan ê bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the demonstrative pronoun of proximity, you can add one or more words.")_
Álú [ di ], mveñ j'a ye nóñ.
Yó'oè ê dís ê [ diná ] ndembên mê tólè biañ.
Asómõ b'áa Ñkolô bê ñgá bè áfúp ê [ di ] aañgõ'é.
Mveñ j'a ye nóñ álú [ diná ] amú miñkút mí ne díbi.
3. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
di + é ...
diná + é ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Áfu [ dí é ] ne èfúmúlu.
Áfu [ díná é ] ne èfúmúlu.
Áfu [ dín'é ] é n'èfúmúlu.
Akusábo áfúp ê [ di é ] n'ánên, wo yiane man ê de lí.
Ándó'o [ díná é ] ñga wúm ê bibumá.
4. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
di + d'á ...
diná + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ábo [ díná d'á ] vús.
Ásōñ ê [ díná d'á ] zu kóo.
Ándó'o [ díná d'á ] wúm ê bibumá.
5. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê bèbè, aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
ji/jí
jiná, jíná
Õ ne belan èñgun ê "ji" ñgê ke "jíná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo yiane kõm énòñ. Belá'an ébôñgá [ ji ].
Yóé ékpwaé [ jíná ]!
Za'á tya' ékone [ jíná ].
6. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun "jí" ñgê ke "jíná" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
jí + é ...
jíná + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná
Évúlút ê [ ji é ] ne èvêle.
Évúlút ê [ jiná é ] ne èvêle.
Évúlút ê [ jin'é ] n'èvêle.
Énòñ ê [ ji é ] ne ndam.
Énòñ ê [ jiná é ] ne ndam.
Énòñ ê [ ji é ] ntóo ñkõmán.
Ésúá [ ji é ] ne mvit.
Ésáé [ ji é ] ne ayáé.
Ésáé [ jiná é ] ne ayáé.
Ésáé [ jin'é ] é n'ayáé.
Évúlút ê [ jiná é ] ne ètúk.
Évúlút ê [ jin'é ] én'ètúk.
7. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ji + j'á...
jiná + j'á...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ésáé [ ji j'á ] kát ê ma.
Ésáé [ jiná j'á ] kát ê bía.
Ékõndé [ jiná j'á ] yêm ê nye.
8. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê bèbè aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èbêbé évôvón éñgun é ne:
nyi/nyí, ñgê ke nyiná/nyíná
nyô ñgê ke nyôná
nyú ñgê ke nyúná
Õ ne belan èñgun ê "nyí", ñgê ke "nyíná", ñgê ke "nyú", ñgê ke "nyúná", ñgê ke "nyô", ñgê ke "nyôná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bií fa [ nyú ]!
Já'ánè ê fembé [ nyi ]!
Bí á nye'e ê ndá [ nyiná ].
Biañ [ nyí ]! Nyá'á biañ [ nyíná ]; j'a ye sáé ê wo.
9. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgune "a":
nyi/nyí + a ...
nyiná/nyíná a ...
nyô + a ...
nyôná + a ...
nyú + a ...
nyúná + a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê móñgô [ nyi a ] be'ê mendê'ê méndím.
Ê miñgá [ nyiná a ] a ke áfúp.
Ê miñgá [ nyi ] a a k'a áfúp.
10. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgune "è"::
nyi/nyí + è ...
nyiná/nyíná + è ...
nyô + è ...
nyôná + è ...
nyú + è ...
nyúná + è ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê kê'ê [ nyi è ] bôõ ê tyia.
Ê fóé wo vê bía [ nyíná è ] n'abé.
Ê sàm ê [ nyiná è ] ne mfōl.
10. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
nyi + j'a ...
nyíná + j'a ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
![Ê ndá [ nyi j'a ] dík.](../images/Nda4.png)
Ê ndá [ nyi j'a ] dík.
![Ê zēn ê [ nyi j'a ] k'a áfúp.](../images/Zen1.png)
Ê zēn ê [ nyi j'a ] ke áfúp.
Ê zēn ê [ nyi j'a ] k'a áfúp.
![Ê zēn ê [ nyiná j'a ] ke ôsôé.](../images/Zen3.png)
Ê zēn ê [ nyiná j'a ] ke ôsôé.
Ê zēn ê [ nyiná j'a ] k'õ ôsôé.
11. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá é nê bèbè aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wú
wúná
vi/ví
viná/víná
Õ ne belan èñgun ê "ví", ñgê ke "wú", ñgê ke "wúná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Za'á diin mbé [ wuná ]!
Diín mbé [ vi ]!
Diín mbé [ viná ]!
Za'á dí mfíáñ [ wu ]!
12. Õ símêsa'ane náa õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été:
wú + ô ...
vi/ví + ví ...
viná/víná + ví ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
![Mfóndé [ wu ô ] bilí mfêk](../images/mfonde1.png)
Mfóndé [ wu ô ] bilí mfêk.
Mfóndé [ wuná ô ] bilí ábui mímfêk.
Mfóndé [ wun'ô ] bil'ábui mímfêk.
Ñka [ wú ô ] n'èvíndi.
Ñka [ wúná ô ] ne èvíndi.
Ñka wún'ô n'èvíndi.
Mbé [ wu ô ] ne mfetán.
Mbé [ wuná ô ] ne mfetán.
Mbé [ vi ví ] ne mfetán.
Mbé [ viná ví ] ne mfetán.
Mfiñgá [ wuná ô ] ne mfúbán.
13. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wu + w'á ...
wuná + w'á ...
vi + ví + á ...
viná + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Njóñ ê [ wu w'á ] ke Éfulán.
Njóñ ê [ wuná w'á ] k'è Éfulán.
Nsílí [ wu w'á ] yiane èyalán.
Mfóndé [ wuná w'á ] nyum abé.
Mfóndé [ wu w'á ] nyum abé.
Mfóndé [ wuná w'á ] nyum metut.
Mfóndé [ vi ví á ] nyum abeñ.
Mfóndé [ viná ví á ] nyum an'ôlobínda.
14. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí ne bèbè, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
ba/bá
báná
Õ ne belan èñgun ê "bá" ñgê ke "báná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me bilí njù' aa ê bón ê [ ba ].
A a jíbi ê bõte [ báná ].
Ye wo yem ê bõte [ báná ]?
15. Õ símêsa'ane náa õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bá + bê ...
báná + bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê biñgá [ ba bê ] têle têtelê.
Ê bóñgô [ baná bê ] n'atyêñ.
Bêkálate [ baná bê ] bilí mbamba míñyê'êlán.
16. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ba + b'á ...
báná + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê bókon [ ba b'á ] yáé ávôl.
Ê bón ê [ baná b'á ] kát ê ma.
Ê bõte [ báná b'á ] láa minsòs.
17. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí ne bèbè, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bí
bíná
Õ ne belan èñgun ê "bí" ñgê ke "bíná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Solé'è bidí [ bi ]!
Ba'alêe bidí [ bi ]!
Nyoñánè bisúá [ biná ]!
Já'á bídí [ biná ]!
18. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
bí + bí ...
bíná + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná
Biyé [ biná bí ] tyelê ê ñkol.
Bíkõndé [ bi bí ] ne abeñ.
Bíkõndé [ biná bí ] n'abeñ.
Bídí [ biná bí ] ntóo sùn.
19. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí ne bèbè, ñg'ômíês w'á tátè aa "a", èbêbé évôvón éñgun é ne:
di
diná
Õ ne belan èbêbé évôvón éñgune "di" ñgê ke "diná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
20. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgune "di" ñgê ke "diná" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
di + é ...
diná + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná
Ánòn ê [ di é ] ne èvíndi.
Ánòn ê [ diná é ] ne èvíndi.
Ánòn ê [ din'é ] n'èvíndi.
21. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí be bèbè, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
ma
máná
Õ ne belan èñgun ê "má" ñgê ke "máná" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me bilí mevêñ mêbo [ má ].
Mveñ j'a nóñ ábui mêlú [ ma ].
Nyoñ ê mebiañ [ máná ].
Mêndím ê [ maná ]; ve te wo nyú me.
Te wo nyú mêndím ê [ ma ].
22. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
má + mê ...
maná + mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mênyáñ ê [ ma mê ] ne avóé.
Mênyáñ ê [ maná mê ] n'avóé.
Mêndím ê [ maná mê ] ne mvit; te wo nyú me.
Mêtôm [ maná mê ] be'ê bikõndé.
23. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ma + m'á ...
maná + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê mís [ maná m'á ] vús.
Mêfa [ máná m'á ] vólõ bía abui.
Mêndó'o [ maná m'á ] wúm ê bibumá.
24. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa bí be bèbè, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
mi/mí
miná/míná
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Diáne mimbé mi! Diánè mimbé [ miná ]!
Za'ánè dí mimfíáñ [ miná ]!
Bí á yiane be'e míñkóé [ miná ].
23. Õ ne belan èbêbé évôvón éñgun "míná" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
mí + mí ...
míná + mí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mímbíás ê [ miná mí ] á múñ.
Mímfóndé [ miná mí ] ne tekee mimfêk.
Miñyõ [ míná mí ] á dúñ.
Miñkóé [ miná mí ] á dañ adít.
============================================================================3. Õ ne ê fe belan èbêbé évôvón éñgun éyoñ wo ê yalan nsílí. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nsílí: "Mí á ye ke éyoñ [ èvé ]?"
Èyalán: "Álú [ di ]!"
22. Õ símêsa'ane náa õ ne belan èbêbé évôvón éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
ê ñnè ê mu/múná ê va/váná --------------------------- ê lí ê válé
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): _("lesson"/"leçon")_
èbêbé (abui: bibêbé): _("proximity"/"proximité")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): _("previous"/"précédent")_
èñgun (abui: biñgun): _("pronoun"/"pronom")_
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên): _("neutral"/"neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun): _("neutral pronoun"/"pronom neutre")_
èvôvón (abui: bivôvón): _("demonstrative/démonstratif")_
èvôvón éñgun (abui: bívôvón ê biñgun): _("démonstrative pronouns"/"pronoms démonstratifsé")_
èbêbé èvôvón éñgun (abui: bibêbé bívôvón ê biñgun): démonstrative pronouns of proximity"/"pronoms démonstratifs de proximité
ê fõk: ê líti aa õnyù _("to point"/"pointer")_
ê fumele: _("to depend/dépendre")_
ntôo (abui: mintô): _("next/suivant")_
ê vón: _("to demonstrate/démontrer")_
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com