Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 36 - Biyalán Ê Bikpwekpwalé Biñgun 1
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Bí yé'è ya ávevete bíjújú'ú biñgun, bíñgun bí á líti ê mõt a nêe jôm èziñ, ñgê ke náa ê tít ê j'a jú'ú jôm èziñ, ñgê ke náa õnòn w'á jú'ú jôm èziñ, ñgê ke náa jôm j'á jú'ú jôm èziñ, ñgê ke náa jam d'á jú'ú jôm èziñ. Bí yé'è ya ê fe bikpwekpwalé biñgun, bíñgun bí á beleban mfá'á yà síli ê nsílí.
Éyoñ wo síli nsílí õ bela'an èkpwekpwalè éñgun, mõt a ne yalan ê nsíl'ôte a bela'an õvevet éjújú' éñgun.
_("We are learning to speak Bulu. We have studied the indirect possessive pronouns as pronouns that indicate that a person, an animal, a bird, an object, or an event owns something. We also studied the interrogative pronouns as pronouns that help to ask a question. When you are using an interrogative pronoun to ask a question, you can use an indirect possessive pronoun to answer such a question."/"Nous apprenons à parler Boulou. Nous avions déjà étudié les pronoms possessifs indirectes, i.e. les pronoms qui indiquent qu'une personne, un animal, un object, ou un événement possède quelque chose. Nous avions aussi étudié les pronoms interrogatifs, i.e. les pronoms utilisés pour poser une question. Quand tu utilises un pronom interrogatif pour poser une question, tu peux utiliser un pronom possessif indirecte pour répondre à cette question.")_.
Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí ñga yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
avé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "avé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà jôm ê jíá:
_("If you are asking a question for one item and if the subject is pronounced a certain way, we already know that the interrogative pronoun is "avé". You can answer the question of that interrogative pronoun with some of the indirect possessive pronouns.")_
éndáam
éndôè
éndé
éndáñgán
éndánán, éndênán
éndáp (éndábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nsílí: Añgun [ avé ] é bil'ôwõndõ?
Èyalán: [ Éndáam ].
Nsílí: Andó' [ avé ] d'á wúm ê bibumá?
Èyalán: [ Éndôè ].
Nsílí: Èbene a ndeme lí áfúp [ avé ]?
Èyaláa: [ Éndé ].
Nsílí: Afúp [ avé ] Ásómõ b'áa Ñkolô bê ñgá bè aañgõ'é?
Èyalán: [ Éndáñgán ].
Nsílí: Ásómõ b'áa Ñkolô b'á ye bè áfúp [ avé ] aakítí?
Èyalán: [ Éndánán ].
Nsílí: Abembá [ avé ] é ñgá dík?
Èyalán: [ Éndáp ].
Èyalán: [ Éndábá ].
2. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
èvé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "èvé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà jôm ê jíá:
énjam, énjáam
énjõè, énjôè
énjé, énjèé
énjáñ, énjáñgán
énjánán, énjênán
énjáp (énjábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mbêñ a a síli náa: Sí [ èvé ] b'á suñ?
Andôñ a a yalane náa: [ Énjam ].
Atubá a ñgá síli náa: B'á zu ba'aè tíl [ èvé ]?
Èduñú a ñgá yalane náa: [ Énjõè ].
Nsílí Mvondõ: Èvúlút [ èvé ] é têlê ôkàñ?
Èyalán Ánjembe: [ Énjôè ].
Nsílí Nanê Ésõla: Èto' é [ èvé ] mí á zu lôk?
Èyalán ê Ñkulu: [ Énjé ].
Ajomô a ndeme síli náa: Ètíson [ èvé ] j'á nên ábui?
Yemeyema'a b'á yalane náa: [ Énjáñgán ].
Nsílí Ébutu: Èbõbolo [ èvé ] bê ñgá mane dí?
Èyalán Ákumba: [ Énjánán ].
Kúlu a wô'õ síli náa: Èbus [ èvé ] mí ndeme nyú?
Asêmbe a wô'õ kõm ê yalane náa: [ Énjáp ].
Èyene a a víane yalane náa: [ Énjábá ].
3. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
mbé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "mbé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà jôm ê jíá:
éñgom, éñgóom, éñwom, éñwóom, émviam
éñgõè, éñgôè, éñwõè, éñwôè, émviõè
éñgõé, éñgôé, éñwõé, éñwôé, émvíé
éñgòñ, éñgoñgán, éñwòñ, éñwoñgán, émvíáñ, émvíáñgán
éñgonán, éñwonán, émvíánán
éñgòp (éñgobá), éñwòp (éñwòbá), émvíáp (émvíábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nsílí Átyam: Kálate [ mbé ] wo láñ?
Èyalán ê Ntutu: [ Éñgom ].
Èyalán ê Nléme: [ Éñwom ].
Èyalán Ésõmba: [ Émvíam ].
Asum a a síli náa: Bõmbõ [ mbé ] õ ñgá mane dí?
Èyalán ê Ñgõmõ: [ Éñgõè ].
Èyalán Ákó'o: [ Éñwõè ].
Éyalán ê Mfula: [ Émviõè ].
Miñko a ñgá síli Abeñ náa: Yõlõ-yôlõ [ mbé ] õ ñgá yám aañgõ'é?
Abeñ a ñgá yalane náa: [ Éñgõé ].
Ñgê ke ná: [ Éñwõé ].
Ñgê ke ná: [ Éñmvíé ].
Síta Mebáa a a fase náa: Lombõ [ mbé ] a a dík?
Èzom a kõme yalane náa: [ Éñgòñ ].
Abate ke a a yalane náa: [ Éñgoñgán ].
Bekônõ a a yalane náa: [ Éñwòñ ].
Atebá ke a yalán ê na: [ Éñwoñgán ].
Asú a a yalane náa: [ Émvíáñ ].
Ndibi a a yalane nyê na: [ Émviañgán ].
Nsílí wóñgán: Èbutu a be'ê món [ mbé ]?
Èyalán ê jábá: [ Éñgonán ].
Èyalán èvó'ó na: [ Éñwonán ]!
Zibi nyê a a yalane náa: [ Émvíánán ].
Abõlõ a a síli náa: Kaáso [ mbé ] a ê yiane báñête ékôán?
Nsámb'ôse w'á yalane náa: [ Éñgòp ].
Ñkõñgõ ke a a yalane náa: [ Éñgobá ].
Ètoñgo a a yalane nyê na: [ Émvíáp ].
4. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
õvé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "õvé" aa ávevete bíjújú'ú biñgun bí á tê yên ású "mbé". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñgbwa a ñgá síli Mvondõ náa: Éyoñ wo ê jep mefa, õ wô'õ belan ñyõ [ õvé ]?
Mvondõ a ñgá yalane náa: [ Éñgóom ].
Káne a ñgá vê éyalán ê na: [ Éñwóom ].
Èyalán èfê: [ Émvíám ].
Nsílí Ôva'a: Vie' ô [ õvé ] w'á dík?
Èyalán Éyeñgá: [ Éñgôè ].
Ñgon Èsakóé ve ê yalane náa: [ Éñwôè ].
Èlônõ a víáne ê yalane náa: [ Émvíõè ].
Éyoñ Síta Mimbe a ñgá síli náa: Bí bilí mimbón ê mevál ê mevál. Mbón [ õvé ] wo kômbõ wóban?
Nsim a ñgá yalane náa: [ Éñgôè ].
Mon Ésaámenyum nyê a ñgá yalane náa: [ éñgôé ].
Ñgone Yèbáé ke è ñgá jô na: [ éñwôé ].
Mõt mfê a ñgá béndè náa: [ émvíôé ].
Mebeñga a ñgá síli bía náa: Nlam [ õvé ] w'á nên ábui?
Me ñgá yalane náa: [ Éñgóñ ].
Èsõ a ñgá yalane náa: [ Éñgóñgán ].
Ñgone Yèmbót é ñgá yalane náa: [ Éñwóñ ].
Bõ bèziñ bê ñgá yalane náa: [ Éñwóñgán ].
Ve Ndoñ bêse bê ñgá béndé náa: [ Éñmvíáñ ].
Ndômán ya ê Bibulumam è ñgá yôtane náa: [ Éñmvíáñgán ].
Èbônõ a ñgá kõme mía síli náa: Mbé [ õvé ] ô yóó?
Anê mõte wuá a ñgá yalane náa: [ Éñgónán ].
Mõte mfê a ñgá yalane náa: [ Émvíánán ].
Abômõ a ndeme báme món ê wèé a síli'i nyê na: Õ ñgá fubu ê nsámb'ô [ õvé ]?
Móne Abômõ a ndeme yalane náa: [ Éñgóp ].
A kõ'õlán ê na: [ Éñgóbá ].
A jô fe náa: [ Émvíáp ].
A betá jô na: [ Émvíábá ].
A béndé fe náa: M'a kômbõ jô na [ éñgôé ].
5. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm, ñg'õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
bevé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "bevé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà ábui bíôm:
émbáam
émbôè
émbé
émbáñgán
émbánán, émbênán
émbáp (émbábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Sita Mebáa a ñgá síli moónyàñ Mêñge náa: Bekálate [ bevé ] m'a ê yiane láñ?
Mêñge a ñgá yalane náa: [ Émbáam ].
Èñgbwañ b'áa moónyàñ Ñkumu bé mbê bê lúma'an. An'Èñgbwañ a ñgá síli Ñkumu náa: Õ ñgá toñe bón ê [ bevé ]?
Ñkumu a ñgá yalane náa: [ Émbôè ].
Èbañ a wô'õ síli bobênyàñ ê na: Mí á suñ bekábe [ bevé ]?
Bobênyàñ bê Èbañ bê wô'õ yalane náa: [ Émbé ].
Èsõ a a ñgá'án a síli'i Ñkômõ náa: A wô'õ belane beyêñ [ bevé ]?
Ñkômõ a a yalane náa: [ Émbáñgán ].
Akônõ a a yiane síli náa: Bemvú [ bevé b'á ] bôn?
Mbábe a yiane yalane náa: [ Émbánán ]!
Ntimban a a síli bobênyàñ náa: Beñgõé ê [ bevé ] bê ñgá bíáé aañgõ'é?
An'Átubá a ñgá yalane náa: [ Émbáp ].
Ñkôtõ ke a ñgá yôtane náa: [ Émbábá ].
6. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm, ñg'õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
bivé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "bivé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà ábui bíôm:
émbíam
émbíõè
émbíé
émbíáñgán
émbíánán, émbíênán
émbíáp (émbíábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nsílí Mboózo'o ô ne náa: Biyé [ bivé bí ] tyelê ê ñkòl?
Èyalán ê Mõtõ é ne náa: [ Émbíam ].
Èyalán ê Mõtõ é ne náa: Bíyé biam bí tyelê ê ñkòl.
Èñgamba a a síli náa: Bê ñgá vun biwólo [ bivé ]?
Amvelá a a yalane náa: [ Émbíõè ].
Èsônõ a ñgá síli náa: Bimvõñgá [ bivé ] õ be'ê?
Andóñ a ñgá yalane náa: [ Émbíé ].
Bijañ a a síli bía náa: Bifatyelê [ bivé ] bí á kuane bikõndé?
Mvom a a yalane náa: [ Émbíáñgán ].
Atyam a ndeme síli náa: Bidí [ bivé ] bí nê ésámêsõlá?
Ñkum a wô'õ yalane náa: [ Émbíánán ].
Bisáa a síli náa: Bibõbolo [ bivé ] bí betê ê tawôlõ?
Añgõnõ a a yalane náa: [ Émbíáp ].
Nsom a a yalane náa: [ Émbíábá ].
7. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm, ñg'õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
mevé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun "mevé" aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà ábui bíôm:
éñmáam
éñmõè
éñmé
éñmáñgán
éñmánán, éñmíênán
éñmáp (éñmábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õyõnõ a a síli Meva'a náa: Éyoñ bí á ye lôñ ê ndá, mekó'ó [ mevé ] bí á ye belan?
Meva'a: [ Éñmáam ].
Atubá a ñgá síli náa: B'á kômbõ sal ê mebám ê [ mevé ]?
Èduñú a ñgá yalane náa: [ Éñmôè ].
Nyiáa Káne a a síli náa: Menyôlô'ô [ mevé ] m'á nyum abam?
Móne Káne a a yalane náa: [ Éñmé ].
Mbêñ a a síli náa: Mesí [ mevé ] b'á suñ?
Andôñ a a yalane náa: [ Éñmáñgán ].
Nanê Minsílí a a ye síli mía náa: Mendil mêndá [ mevé ] ñkulu a ñgá mane be'e?
Mí á ye yalane náa: [ Éñmánán ].
Mesõ a a síli náa: Mômbá [ mevé ] mê wô'õ dañ ásos?
Èbáa a a yalane náa: [ Éñmáp ].
Èyalán: [ Éñmábá ].
8. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm, ñg'õmíês w'á tótêban avál èziñ, bí á yeme náa èkpwekpwalé éñgun é ne:
mivé
Mõt a ne yalan nsílí yà ékpwekpwalé éñgun éte aa õvevet éjújú' éñgun èziñ ê yà ábui bíôm:
éñmíáam
éñmíõè
éñmíé
éñmíáñgán
éñmíánán, éñmíênán
éñmíáp (éñmíábá)
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Èsi a wô'õ síli Ñkó'o náa: Mintilán [ mivé ] a a káte láñ?
Ñkó'o a wô'õ yalan Èsi náa: [ Éñmíam ]?
Èkômbá a a síli náa: Mimfóndé [ mivé ] a ñgá nyoñ?
Mbañ a a yalane nán: [ Éñmíõè ].
Nsílí Ézom: Mimfan [ mivé ] wo ê bene jep?
Èyalán Ábutu: [ Éñmíé ].
Nsílí Ésõla: Minsílí [ mivé ] mí á jêmban biyalán?
Èyalán Ásómõ: [ Éñmíáñgán ].
Síi a a síli náa: Minsúñgá [ mivé ] mí wô'õ dañ ásos?
Beñgo bê Yètõtan b'á yalane náa: [ Éñmíánán ].
Nsílí: Minjóñ [ mivé ] bê wô'õ kõm?
Èsêl b'á yalane náa: [ Éñmíáp ].
Ndoñ b'á yalane náa: [ Éñmíábá ].
9. Bí ñgá yé'è anê b'á síli nsíli nsílí aa "zá?", "vé?", aa bifíá bifê. Õ ne ê fe yalan áka'á nsíl'ôte aa õvevet éjújú' éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ntimban a bilí tôk.
Andôñ a bilí tôk.
Èsam ê fe a bilí tôk.
Nsílí wom ô ne náa: Á Mbábe, wo yi tô'õ [ zá ]?
Èyalán ê Mbábe: [ Énjõè ].
Nsílí: Ñkóé [ zá ] Ásómõ a be'e?
Nsílí: [ Zá ] a nêe ñkóé Ásómõ a be'e?
Èyalán: [ Éñgôè ].
Nsílí: Mí ñgá wú'úbu mveñ ê ndáa [ zá ]?
Èyalán: [ Énjèé ].
M'a kômbõ wóban.
Asám: Mendím mê [ zá ] mê têlê éwóban?
Asum: Éñmáam.
a mbê
Asám: [ Zá ] a mbêe mêndím mê mbê mê têlê éwóban?
Asum: [ A mbê éñmáam ]. [ A mb'é éñmáam ].
a ne
Asám: [ Zá ] a nêe mêndím mê têlê éwóban?
Asum: A ne éñmáam. A n'è éñmáam
fe
fó'ó
Nsílí: Bisúá [ bivé ] a ñgá mane bôé?
Èyalán: [ Émbíame fó'ó ]!
fó'ó ve
Nsílí: Bisúá [ bivé ] a ñgá mane bôé?
Èyalán: [ Fó'ó ve émbíam ]!
kê
M'a kômbõ wóban.
Asám: Mendím mê [ zá ] mê têlê éwóban?
Asum: Kê éñmáam!
Nsílí: Bisúá [ bivé ] a ñgá mane bôé?
Èyalán: [ Kê émbíam ]!
le, ê le, fó'ó le
Èba' èvé õ bilí [ le ]?
M'a kômbõ wóban.
Asám: Mendím mê [ zá ] mê têlê éwóban? [ Zá ] a nêe mêndím mê têlê éwóban?
Asum: Éñmáam ê [ le ]. Te wo nambe mendím ê mam!
Asum: Éñmáame [ fó'ó le ].
sa
Nsílí: Minsúñgá [ mivé ] mí wô'õ dañ ásos?
Èyalán: [ Sa éñmíam ]?
Nsílí: Bisúá [ bivé ] a ñgá mane bôé?
Èyalán: [ Sa émbíam ]?
M'a kômbõ wóban.
Asám: Mendím mê [ zá ] mê têlê éwóban?
Asum: Sa éñmáam?
Asum: Sa éñmôè?
Asum: Sa éñmé?
sa, saáke, sa ê...
M'a kômbõ wóban.
Asám: Mendím mê [ zá ] mê têlê éwóban?
Asum: Sa ê éñmáam! Te wo nambe mendím ê mam!
Nsílí: Bisúá [ bivé ] a ñgá mane bôé?
Èyalán: [ Sa ê émbíam ]!
va
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õmíês (abui: amíês): subject/sujet
èkpwekpwalè (abui: bikpwekpwalè): _(interrogative/interrogatif)_
ê fumele: to depend/dépendre
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com