Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 35 - Bikpwekpwalè Ê biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Biñgun biziñ bí á beleban mfá'á yà síli minsílí. Aka' ê nsílí éte d'á sílíban anê éyoñ mõt a a kômbõ yemelan ê jam èziñ. Bí á loene aka' éñgun éte náa èkpwekpwalè éñgun. Èkpwekpwalè éñgun j'á fumele aa ntótán ômíês, á dañ ê dañ atáta'a ntótán ômíês.
("Some questions are expressed as an investigation. In this case, you are said to question or to investigate. Some pronouns are used to ask questions of investigation. Such a pronoun is referrred to as an interrogative pronoun. There are various interrogative (or investigative) pronouns. An interrogative pronoun depends on the subject that is asking the question, especially the pronunciation of the beginning of the subject."/"Souvent, une question ressemble à une enquête. Certains pronoms sont utilisés pour poser ce genre de question. Un tel pronoun est appelé un pronom interrogatif. Il existe plusieurs pronoms interrogatifs. Un pronom interrogatif dépend du sujet qui est en train de poser la question, ou plutôt le pronom dépend de la prononciation du début du sujet.")
Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
_("If you are asking a question for one thing and the subject is pronounced a certain way, the interrogative pronoun is 'avé'."/"Si tu es en train de poser une question pour une seule chose, si le suject se prononce d'une certaine manière, le pronom interrogatif est 'avé'.")_
avé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "avé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can use an interrogative pronoun, such as 'avé', at the end of a sentence."/"Tu peux utiliser un pronom interrogatif, tel que 'avé', à la fin d'une phrase.")_
Õ vúmáne ayoñ [ avé ]?
Mí ñgá lí áfúp [ avé ]?
Õ bil'ábui mêvêñ. Wo yi mê saé avêñ [ avé ]?
2. Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "avé" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, ê mvú'áa èkpwekpwalé éñgun, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgun ñgê k'èñgbwêñgbwên éñgun:
_("You can use an interrogative pronoun, such as 'avé', inside a sentence. In that case, you must add a personal pronoun or a neutral pronoun."/"Tu peux utiliser un pronom interrogatif, tel que 'avé', à l'intérieur d'une phrase. Dans ce cas, tu dois ajouter un pronom personnel ou un pronom neutre.")_
avé + me/m'a, õ/wo, a, bí, mí, bê ...
Ê mvú'áa èkpwekpwalé éñgun "avé", õ ne kõ'õlan ônyenyet éñgun aa bifíá bifê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the interrogative pronoun, such as 'avé', you can add one or more words."/"Après le pronom interrogatif, tel que 'avé', tu peux ajouter un ou plusieurs mots.")_
Aka'á nsíl' [ avé m'a ] ê yiane síli ñkúkúmá?
Avêñ [ avé wo ] ê yi mê saé wo?
Andó'o [ avé mí ] ñgá sañ?
3. Éyoñ wo síli nsílí, õ ne belan èkpwekpwalé éñgun ôseñg'été ñgê k'áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("When asking a question, you can use an interrogative pronoun, such as 'avé', inside or at the end of a sentence."/"Tu peux utiliser un pronom interrogatif, tel que 'avé', à l'intérieur ou à la fin d'une phrase.")_
Wo yi mê saé wo avêñ [ avé ]?
Avêñ [ avé ] wo ê yi mê saé wo?
Ásómõ b'áa Ñkolô bê ñgá bè afúp [ avé ] aañgõ'é?
Afúp [ avé ] Ásómõ b'áa Ñkolô bê ñgá bè aañgõ'é?
4. Bí ñga yeme náa éyoñ wo síli nsílí, ê mvú'áa èkpwekpwalé éñgun, õ ne kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("By now, you know that when asking a question with an interrogative pronoun, such as 'avé', after the interrogative pronoun, you must add another pronoun (personal or neutral)."/"Tu sais maintenant que quand tu poses une question qui utilise un pronom interrogatif, tel que 'avé', aprè le pronom interrogatif, tu peux ajouter un autre pronom (personnel ou neutre).")_
Asōñ ê dõè [ avé é ] ñgá kóo?
Añgun [ avé é ] bil'ôwõndõ?
Andó' [ avé é ] ñgá wúm ê bibumá?
5. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
_("In some cases, you must add an expression."/"Dans certains cas, tu dois utiliser une expression.")_
avé + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Abembá [ avé d'á ] dík?
Andó' [ avé d'á ] wúm ê bibumá?
Asōñ á [ avé d'á ] táé ê wo?
6. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
èvé
Ô ne belan èkpwekpwalé éñgun "èvé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Beyêñ ê bam bê só ya; émbôè b'á ye só éyoñ [ èvé ]?
Me bil'ábui mêvál ê mêtôk:
Tô'õ Mfíáñ
Mbàtô'õ
Mbep
Wo yi tô' [ èvé ]?
Biyáñêse bí n'abui:
Èfúmúlu Éyáñêse
Mfōl Éyáñêse
Èvêle Éyáñêse = Èvêl'Éyáñêse
Èvíndi Éyáñêse = Èvínd'Éyáñêse
Éyoñ wo wóban, õ wô'õ belan èyáñêse [ èvé ]?
7. Ê mvú'áa èñgun "mbé", õ ne kõ'õlan ônyenyet éñgun aa éfíá ñgê ke bifíá:
èvé + me/m'a, õ/wo, a, bí, mí, bê ...?
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me lõô ábui ê bemvasè:
Mvasè [ èvé m'a ] ê yiane belan?
Èbõbol' [ èvé wo ] vúl?
Èyalán [ èvé a ] ñgá vê ñkúkúmá?
Fóé [ èvé mí ] ñgá wô' aañgõ'é?
Jôm [ èvé ô ] bilí le? Te wo wúp ézà bíôm.
8. Õ símêsane náa biyoñ biziñ, õ ne tyéndé été ékpwekpwalé éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mí á kômbõ lô' éto' é [ èvé ]?
Èto' é [ èvé mí ] á kômbõ lôk?
B'á kômbõ ba'aè tíl [ èvé ]?
Tíl [ èvé b'á ] kômbõ ba'aè?
Mebum mênán mê ñgá tátè náa m'á vús éyoñ [ èvé ]?
Èyoñ [ èvé ] mebum mênán mê ñgá tátè náa m'á vús?
9. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
èvé + j'á ...
èvé + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Tíl [ èvé b'á ] kômbõ ba'aè?
Ètíson [ èvé j'á ] dañe nên?
Èkasa'a [ èvé j'á ] mane ndáman?
Èyáé [ èvé j'á ] vús?
10. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
mbé
Ô ne belan èkpwekpwalé éñgun "mbé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õ wô'õ vós ê balánda [ mbé ]?
A be'ê món [ mbé ]?
Mí ñgá dí bõmbõ [ mbé ]?
11. Ê mvú'áa èñgun "mbé", õ ne kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun aa éfíá ñgê ke bifíá:
mbé + a ...?
mbé + õ ...?
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bõmbõ [ mbé õ ] ñgá mane dí?
Món ê wõé [ mbé a ] ê kon?
Mõte [ mbé a ] a fóñêsõ wo? Líti'i ma nyê!
12. Ñgê wo síli nsílí ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
õvé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "õvé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo yi mê sam wó [ õvé ]?
Õ ñgá fubu ê nsámb'ô [ õvé ]?
Ñkóé [ õvé ] Ásómõ a be'e?
Éyoñ wo ê jep mefa, õ wô'õ belan ñyõ [ õvé ]?
Ñyõ [ õvé ] õ wô'õ belan éyoñ wo ê jep mefa?
13. Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "õvé" ôsúsúa ônyenyet éñgun:
õvé + me/m'a, õ/wo, a, bí, mí, bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mbón [ õvé a ] wô'õ wóban?
M'a kon ê nlô. Ñgeñgáñ [ õvé ô ] ñgá sáé wo?
Ñyôn [ õvé bí ] á wôk?
Mbé [ õvé ô ] yóó?
14. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
õvé + w'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nlam [ õvé w'á ] dañe nên?
Vie' ô [ õvé w'á ] dík?
Nsóñ [ õvé w'á ] nyi'itan?
15. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
bevé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "bevé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õ ñgá toñe bón [ bevé ]?
A wô'õ belane beyêñ [ bevé ]?
Bí á suñ bekábe [ bevé ]?
16. Ê mvú'áa èñgun "bevé", õ ne kõ'õlan ônyenyet éñgun aa éfíá ñgê ke bifíá:
bevé + me/m'a, õ/ô/wo, a/á, bí, mí, bê ...?
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bekálate [ bevé m'a ] ê yiane láñ?
Bóne [ bevé õ ] wô'õ toñ?
Biñgá [ bevé a ] a vólõ?
Bõt [ bevé bí ] ñgá tôban ôkàñ?
17. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
bevé + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bõt [ bevé b'á ] zu ôkàñ?
Bemvú [ bevé b'á ] bôn?
Beyêñ ê [ bevé b'á ] kômbõ wo jom?
18. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
bivé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "bivé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õ ñgá nyoñ bisúá [ bivé ]?
A ndeme tyá'á bikon [ bivé ]?
Bê ñgá vun biwólo [ bivé ]?
19. Õne belan èkpwekpwalé éñgun "bivé" ôsúsúa ônyenyet éñgun:
bivé + me/m'a, õ/ô/wo, a/á, bí, mí, bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Biyé [ bivé bí ] tyelê ê ñkòl?
Bisúá [ bivé a ] ñgá bôé?
Bimvõñgá [ bivé õ ] be'ê? Ye émbíé?
Bidí [ bivé mí ] ñgá dí aañgõ'é?
20. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
mevé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "mevé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ñgá be'e mevie' ê [ mevé ]?
Õ wô'õ nyú meyo'o [ mevé ]?
A a jep mefa [ mevé ]?
21. Ê mvú'áa èñgun "mevé", õ ne kõ'õlan ônyenyet éñgun aa éfíá ñgê ke bifíá:
mevé + me/m'a, õ/ô/wo, a/á, bí, mí, bê ...?
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mefúp ê [ mevé õ ] wô'õ lí?
Mevi' ê [ mevé a ] ñgá be'e?
Mendá [ mevé bê ] ndeme dí'i?
22. Ñgê wo síli nsílí ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èkpwekpwalé éñgun é ne:
mivé
Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "mivé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õ ñgá nyoñ mimfóndé [ mivé ]?
A wô'õ belan miñyõ [ mivé ]?
Mí ndeme kõm ê minjóñ [ mivé ]?
23. Õ ne belan èkpwekpwalé éñgun "mivé" j'á kpwáa õnyenyet éñgun:
mivé + me/m'a, õ/wo, a, bí, mí, bê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Za'á ma líti! Mimfóndé [ mivé õ ] ñgá kus?
Miñyôn [ mivé bí ] á wôk?
Minjóñ [ mivé mí ] ndeme kõm?
24. Avál afê yà belan èñgun nílí é n'è éyoñ wo síli è nsílí, nsílí w'á belane ve bifíá bíbàé ñgê bílál. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Statement: "Bí ñgá mane bè áfú."
Nsílí: "Afúp avé?"
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên): _("neutral"/"neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun): _("neutral pronoun"/"pronom neutre")_
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õmíês (abui: amíês): subject/sujet
èkpwekpwalè (abui: bikpwekpwalè): _(interrogative/interrogatif)_
ê fumele: to depend/dépendre
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com