Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 33 - Bitõtõé Bíjújú'ú Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Èjújú' éñgun é n'èñgun j'á líti ê mõt a nêe jôm ñgê ke bíôm, ê tít é nêe jôm ñgê ke bíôm, ônòn ô nêe jôm ñgê ke bíôm, ê jôm é nêe jôm ñgê ke bíôm, ñgê ke ê jam é nêe jôm ñgê ke bíôm. Bijújú'ú bíñgun bí ne fátan ébàé.
Ètõtõé éjújú' éñgun é n'éjújú' éñgun j'á líti èjú' étõé-ètõé. Bitõtõé bíjújú'ú biñgun bí n'abui. Ètõtõé éjújú' éñgun j'á fumele aa ntótán ômíês, á dañ ê dañ ntótán yà átáta'a ômíês.
_("We are learning to speak Bulu. A possessive pronoun is a pronoun that indicates the person who owns something, the animal, the bird, the object, or the event that owns something. There are two categories of possessive pronouns. A direct possessive pronoun is a possessive pronoun that directly indicates an owner. There are many direct possessive pronouns. A direct possessive pronoun depends in the pronunciation of its subject, especially the pronunciation of the begining of that subject."/"Nous apprenons à parler Boulou. Un pronom possessif est un pronom qui exprime à qui ou à quoi quelque chose appartient. Il existe deux catégories de pronoms possessifs. Un pronom possessif directe est un pronom possessif qui indique directement à qui telle ou telle chose appartient. Il existe plusieurs pronoms possessifs directes. Un pronom possessif directe dépend du suject, ou plutôt un pronom possessif directe dépend de la prononciation du suject, ou de la prononciation du début du suject.")_
Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, ètõtõé éjújú' éñgun é ne:
dam
dáam
Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("If you are talking about one thing (or possession), if the subject is pronounced a certain way, the direct possessive pronoun is "dam" or "dáam". A direct possessive pronoun can be used at the end of a sentence.")_
M'a báñête wo ê jàl ê [ dam ].
M'a báñête wo ê jàl [ dáam ].
M'a nye'e jàl ê [ dam ]. É ne mfúbán.
2. Êyoñ wo ê belan èjújú' éñgun, õ ne tyini ájô. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("When using a possessive pronoun, you can give an order.")_
Za'á ê jàl ê [ dam ]!
Kel' ê fúbu ábembá [ dam ]!
Ñgê wo wô'ô zaé, já'á ábò'ò [ dáam ]!
3. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñge été. Èyoñ wo ê bo nálè, ê mvú'áa "dam" ñgê ke "dáam", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "é":
_("You can use a direct possessive pronoun inside a sentence. In this case, must add a neutral pronoun. In some cases, you must use the neutral pronoun 'é'.")_
dam + é ...
dáam + é ...
Ê mvú'áa èñgbwêñgbwên éñgun, õ ne kõ'õlan ê kõnõ' anjen aa bifíá bifê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the neutral pronoun, you can add a verb of state and other words.")_
Anyu [ dáam é ] yóo.
Dís ê [ dam é ] lõô.
Abo [ dáam é ] yême.
4. Ê mvú'áa èñgbwêñgbwên éñgun, õ ne kõ'õlan ê nda'a aa bifíá bifê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the neutral pronoun, you can add a copula and other words.")_
Dóé [ dam é ne ] èkôkóé. Dóé [ dam é n' ] èkôkóé.
Afúp ê [ dam é mbê ] ôyàp.
Abume [ dáam é ntóo ] anên.
Dís ê [ dam é ñgá'an ] èvêle.
5. Ê mvú'áa èñgbwêñgbwên éñgun, õ ne kõ'õlan ôjó' aa bifíá bifê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the neutral pronoun, you can add an auxillary and other words.")_
Aló [ dam é wô'õ ] táé.
Asōñ [ dáam é ndeme ] kóo.
Abume [ dáam é ñga ] vús.
Abume [ dáam é ñgá ] vús.
6. Êyoñ wo ê belan èjújú' éñgun, õ ne jõs ájô. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("When using a possessive pronoun, you can negate an expression.")_
Asōñ [ dáam é njí ke ] kóo.
Anyu [ dáam é ne teke ] nyum.
Anjēñ [ dáam é sê ke ] édók.
7. Êyoñ wo ê belan èjújú' éñgun, õ ne síli nsílí. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("When using a possessive pronoun, you can ask a question.")_
[ Ye ] dís ê [ dam é ] n'èvêle?
[ Amú jé ] jàl ê [ dam é ] nê mvit?
[ Ñga ê ] ábo [ dáam é ] yême?
8. Bí yêne ya náa ê mvú'áa èñgune "dam" ñgê ke "dáam", wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Bí yêne ya ê fe náa biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "é". Vedá biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "d'á":
_("We have seen that after a possessive pronoun, you must add a neutral pronoun. We also saw that, in some cases, you must add the neutral pronoun "é". In some other cases, you must add an indirect neutral pronoun, such as 'd'á'.")_
dam + d'á ...
dáam + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Dís ê [ dam d'á ] táé.
Abo [ dáam d'á ] vús.
Asá [ dam d'á ] wúm ê bibumá.
Andó'o [ dáam d'á ] wúm ê bibumá.
9. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, ètõtõé éjújú' éñgun é ne:
jam
jáam
Õ ne belan èñgun ê "jam" ñgê ke "jáam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a tõñe mvôé [ jam ].
Kel' ê ndá [ jam ].
B'á só bô'ô fís ê [ jam ].
Ye wo víni ésáé [ jam ]?
10. Õ ne belan èñgun ê "jam" ñgê ke "jáam" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, ê mvú'áa "jam" ñgê ke "jáam", ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "é":
jam + é ...
jáam + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Biañ [ jam è ] n'ayõl.
Ndá [ jam è ] ndeme ku.
Ndá [ jam é ] ñga ku.
Ndá [ jam è ] ñgá ku.
Èsáé [ jam é ] n'ayáé.
Èkõndé [ jam é ] n'èvíndi.
11. Ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, ê mvú'áa "jam" ñgê ke "jáam", wo yiane kõ'õlan ê "j'a" ñgê ke "j'á":
jam + j'a ...
jam + j'á ...
jáam + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mva'án ê [ jam j'a ] nyum abé.
Bí ñgá diin bifatyelê. Èfatyelê [ jam j'á ] kuane bidí.
Mvôé [ jam j'a ] ye só aakítí.
Fémbé [ jam j'a ] mane nyumelan.
12. Ñgê mõte wuá a a kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wom
wóom
viam
Õ ne belan èñgun "wom", ñgê ke "wóom", ñgê ke "víam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me wô'õ sõp ê mfiñgá [ wom ].
A a tili ñkaná ê ntili [ wóom ].
Te mí á dí mfíáñ ê [ wom ].
Amú jé wo víni món ê [ wom ]?
Wo víni món ê [ wom ] amú jé?
13. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "a" ñgê ke "ví":
wom + a ...
víam + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Kpwekpwa [ wom a ] ñgá bú'í.
Õlobínda [ wom a ] nyume mváé.
Õlobínda [ víam ví á ] nyume mváé.
Ñnêñ ê [ wom a ] ñgá só aañgõ'é.
14. Biyoñ biziñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "ô":
wom + ô ...
wóom + ô ...
víam + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Õtyeñ [ wóom ô ] n'atùl.
Mfóndé [ wom ô ] ne mvit.
Mfóndé [ víam ví ] ne mvit.
Mfíáñ [ viam ví ] bé ya.
Me ñgá só ê jàl aañgõ'é. Me ñgá lí'í mbé [ viam ô ] yóo.
15. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wom + w'á ...
wóom + w'á ...
víam + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mfóndé [ wom w'á ] nyum abé.
Mfóndé [ viam ví á ] nyum abé.
Nlô [ wom w'á ] táé.
Nlô [ víam ví á ] táé.
Ñnám ê [ wom w'á ] mane nyumelan.
Ñnám ê [ víam ví á ] mane nyumelan.
16. Ñgê wo kóbõ aa mõte wuá ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
dõé ñgê ke dôé
Õ ne belan èñgun ê "dõè" ñgê ke "dôé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bí ñgá suan ê jàl ê [ dõé ].
Bê ñgá mane lí áfúp ê [ dôé ].
Ñga ê wo yêne ê jàl ê [ dõé ]? É ne mfúbán.
Te wo jêñ ê bía mejô. Mõt èziñ á njí ba'aé ándó'o [ dôé ]!
16. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, õ ne kõ'õlan éñgun ê "é":
dõé + é ...
dôé + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Jàl ê [ dôé é ] mbê mfúbán.
Afúp [ dôé é ] n'anên.
Ajõé [ dôé é ] ntóo sôn.
Ye wo kon õnyàñ? Dís ê [ dôé é ] mane ya ê vús.
17. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dõé + d'á ...
dôé + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Fombô'õ! Abembá [ dõé d'á ] dík.
Andó'o [ dôé d'á ] wúm ê bibumá.
Alá'á [ dôé d'á ] ye sóo wo mejô.
Á ntóo áyá ábo [ dôé d'á ] táé?
18. Ñgê wo kóbõ aa mõte wuá ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
jõé ñgê ke jôé
Õ ne belan èñgun "jõé" ñgê ke "jôé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Dên, bí á ke ê ndá [ jõé ].
Wo yiane sáé zôtè [ jõé ].
Tõñ ê mvôé [ jõé ].
Amú jé wo víni ésáé [ jõé ]?
19. Õ ne belan éñgune "jõé" ñgê ke "jôé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan ê "è" ñgê ke "é":
jõé + è ...
jõé + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Èkõndé [ jõé é ] n'èfúmúlu.
Biañ [ jõé è ] n'ayõl.
Ndá [ jõé é ] ñga ku.
Ndá [ jõé è ] ñgá ku.
Èsáé [ jõé é ] n'ayáé.
Édú'ú [ jõé é ] ne vé?
20. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jõé + j'a ...
jôé + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mvame [ jõé j'a ] ye nyii ê wo.
Fémbé [ jõé j'a ] mane nyumelan.
Kel' ê wóban ôlobínda. Mva'án ê [ jõé j'a ] nyum abé.
Ñga ê éfatyelê [ jõé j'á ] kuane meyok?
21. Ñgê wo kóbõ aa mõte wuá ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wõè
wôè
víõè
Õ ne belan èñgun "wõè", ñgê ke "wôè", ñgê ke "víõè" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me ndeme sõp ê mfiñgá [ wõè ].
A a víni món ê [ wõè ].
Kel' ê be'e ê ñkóé [ viõè ]!
Ye ô mane ya ê jep ôtyeñ [ víôé ]?
22. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo ê bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwên éñgun:
wõè + a ...
wõè + ô ...
viõè + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Móne [ wõè a ] n'atyêñ.
Kpwekpwa [ wõè a ] ñgá bú'í.
Ñnêñê [ wõé a ] ñgá só aañgõ'é.
Vie' [ wõè ô ] ne njálán.
Mfóndé [ wõè ô ] ne mvit.
Mbé [ wõè ô ] ne mfetán.
Mbé [ víôé ví ] ne mfetán.
23. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wõè + w'á ...
wôè + w'á ...
viõè + ví á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Vie' ê [ wõè w'á ] dík.
Vie' ê [ viõè ví á ] dík.
Mfóndé [ wõè w'á ] nyum abé.
Mfóndé [ viõè ví á ] nyum abé.
Me lõô wo têt. Ye ntúm ê [ wõè w'á ] vólõ fó'ó?
Bí lõô ve anê wo ndembe. Ye ntúm ê [ víôè ví á ] vólõ fó'ó wo?
24. Ñgê mía mõt èziñ mí á kóbõ ájô mõt mfê ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
dé
Õ ne belan ètõtõé éjújú'ú éñgune "dé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Ñgobé j'a líti mõt asú [ dé ].
Abômõ a báñête wo ê jàl ê [ dé ]. A a báñête wo ê jà [ dé ].
M'a nye'e ê jàl ê [ dé ]. É ne mfúbán.
25. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo ê bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
dé + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Afúp ê [ dé é ] n'anên.
Abume [ dé é ] mane ya ê vús.
Jàl ê [ dé é ] ne mfúbán.
Afúp [ dé é ] n'anên.
26. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dé + d'á
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Abo [ dé d'á ] táé.
Andó'o [ dé d'á ] wúm ê bibumá.
Bí lõô ábembá [ dé d'á ] dík.
Á ntóo áyá ányu [ dé d'á ] vús?
27. Ñgê mía mõt èziñ mí á kóbõ ájô mõt mfê ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
jé
jèé
Õ ne belan èñgun "jé" ñgê ke "jèé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a nye'e èkõndé [ jé ].
A a víni èsáé [ jé ].
A a ke ê ndá [ jèé ].
Á kel' ê ê ndá [ jèé ].
28. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "jé" ôseñg'été. Éyoñ wo ê nálè, biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "è" ñgê ke "é":
jé + é ...
jèé + è ...
jèé + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Èsáé [ jé é ] n'ayáé.
Biañ [ jèé é ] n'ayõl.
Ndá [ jèé é ] ñga ku.
Ndá [ jèé è ] ñgá ku.
Mvôé [ jèé è ] ne èlēs. Mvôé [ jèé è ] n'èlēs.
29. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jé + j'a ...
jé + j'á ...
jèé + j'a ...
jèé + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Èfatyelê [ jé j'á ] kuane bikpwaé.
Mvame [ jèé j'a ] ye nyii ê nye.
Fémbé [ jèé j'a ] kõmõ nyumelan.
Á kel' ê wóban ôlobínda. Mva'án ê [ jèé j'a ] nyum abé.
30. Ñgê mía mõt èziñ mí á kóbõ ájô mõt mfê ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wé
wèé
víé
Õ ne belan èñgun "wé", ñgê ke "wèé", ñgê ke "víé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a sõp ê mfiñgá [ wé ].
Mê tame sõp ê mfiñgá [ víé ].
Te wo dí mfíáñ ê [ wé ]!
Ô njí yiane ê dí mfíáñ ê [ víé ]!
Ye wo feme món ê [ wèé ]?
Amú jé wo ê feme món ê [ wèé ]?
31. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, wo yiane kõ'õlan ê "a":
wèé + a ...
víé + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Móne [ wèé a ] n'atyêñ.
Kpwekpwa [ wèé a ] ñgá bú'í.
Kpwekpwa [ vié ví ] wô'õ nyi'ibi.
Boté [ wèé a ] a ndêñ.
Boté [ víé ví ] a ndêñ.
Ñnêñ ê [ wèé a ] ñgá só aañgõ'é.
32. Ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, wo yiane kõ'õlan ê "ô":
wé + ô ...
víé + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mbé [ wé ô ] yóo.
Vie' [ wé ô ] ne njálán.
Mfóndé [ wé ô ] ne mvit.
Õtyeñ [ wé ô ] n'ètun.
33. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wé + w'á ...
wèé + w'á ...
víé + ví á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Ñkán ê món w'á sótan. Ñkán ê [ wé w'á ] sótan.
Ñkán ê [ víé ví á ] sótan.
Mbóm ê [ wé w'á ] ye só aakítí.
Ñkaná [ wé w'á ] vê melêp.
Wôé [ wé w'á ] sáé ákòn.
34. Ñgê wo kóbõ ású mam môé ve mam mête mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bam
báam
Õ ne belan èñgun "bam" ñgê ke "báam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a tõñ bemvôé [ bam ].
Èñgôñgól! Õ ba'ale'e beyêñ ê [ bam ].
Wo feme bón ê [ bam ].
Amú jé wo ê feme bón ê [ bam ]?
35. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, biyoñ biziñ wo yiane kõ'õlan éñgun ê "bê":
bam + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Beyêñ [ bam bê ] mbême só.
Bemvôé [ bam bê ] wô'õ dí miñkōñ.
Bón ê [ bam bê ] ne mintyêtyêñ.
36. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
bam + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bón ê [ bam b'á ] yôn.
Bemvôé [ bam b'á ] sú'ú ma.
Beyêñ ê [ bam b'á ] zu ôkàñ.
37. Ñgê wo kóbõ ású mam môé ve mam mête mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
biam
bíam
Õ ne belan èñgun "biam" ñgê ke "bíam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e bikõndé [ biam ].
Me ñgá solè bidí [ biam ].
Te wo jáé biyé [ biam ]!
Amú jé wo bót ê biyé [ biam ]?
38. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ê "biam" ñgê ke "bíam" ôseñg'été. Ñgê wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "bí":
biam + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Biyé [ biam bí ] tyelê ê ñkòl.
Bidí [ biam bí ] ntóo sùn.
Bimvõñgá [ biam bí ] ne mfōl.
Mê njí yi á jaé biyé biam. Biyé [ biam bí ] á ê yiane ê ke nyê]!
39. Ñgê wo kóbõ ású mam môé ve mam mête mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
mam
máam
Õ ne belan èñgun ê "mam" ñgê ke "máam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a sám ê mó [ mam ].
M'a lí'í bón ê bam mendá [ mam ].
Éyoñ a a kóbõ, me wô'õ dip ê meló [ mam ]!
Amú jé wo ê nye'e wo fete mejô [ mam ]?
40. Õ ne belan èñgun ê "mam" ñgê ke "máam" ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "mê":
mam + mê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mefúp ê [ mam mê ] ne anên. Mefúp ê [ mam mê ] n'anên.
Kóbõ'õ! Meló [ mam mê ] yóo.
Vô'ôl'anè! Mefóé [ mam mê ] n'abui.
41. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èjêt:
mam + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Mesōñ ê [ mam m'á ] táé.
Mebo [ máam m'á ] vús.
Mekàn [ máam m'á ] fô'ôsan éyoñ m'a jêm ê bikutesí.
42. Ñgê wo kóbõ ású mam môé ve mam mête mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
miam
míam
Õ ne belan èñgun ê "miam" ñgê ke "míam" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a mvamane mimbóm ê [ miam ].
A wô'õ sõp ê mímfiñgá [ miam ].
Nde wo nye'e wo dí minsúñgá [ miam ]?
43. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "mí":
míam + mí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Atátè aañgõ'é, mimbíên ê [ míam mí ] á vús.
Mimfóndé [ miam mí ] ntóo mvit.
Minsúñgá [ miam mí ] mbê mváé.
Ye minsílí [ míam mí ] n'abé?
44. Ñgê wo kóbõ aa mõt èziñ ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
biõé
bíõé
Õ ne belan èñgune "biõé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Ô ñgá nyúme bía bidí [ biôé ].
Õ wô'õ solè ê bidí [ biõé ].
Ye me ne belane bisúá [ biõé ]?
45. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, ê mvú'áa èñgune "biõé", wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgune "bí".:
bíôé + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Bikõndé [ biôé bí ] n'abeñ.
Bidí [ biõé bí ] ñgá'áne mváé.
Biyáé [ biõé bí ] á fô'ôsan; ve bí á ê wô'õ ki ê jôm ê wo jô.
46. Ñgê wo kóbõ aa mõt èziñ ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bõé
bôé
Õ ne belan èñgun "bõé" ñgê ke "bôè" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me wô'õ yên ê bemvôé [ bõé ].
Bí ñgá ba'ale beyêñ ê [ bõé ].
Ñga ê a ñgá toñ bón ê [ bõé ]?
47. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo kóbõ nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "bê":
bõé + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Bemvôé [ bõé ] bê ne minlêlēs. Bemvôé [ bõé bê ] n'èlēs.
Bóne [ bõé bê ] n'atyêñ.
Beyêñ ê [ bõé bê ] ñgá suan aañgõ'é.
48. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èjêt:
bõé + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bemvôé [ bõé b'á ] zu ôkàñ.
Beyêñ ê [ bõé b'á ] ye só aakítí.
Ye wo ê wô'ô ke anê bón ê [ bõé b'á ] yôn?
49. Ñgê wo kóbõ aa mõt èziñ ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
miõé ñgê ke míôé
Õ ne belan èñgun ê "miõé" ñgê ke "míõé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me ñgá sõp mímfiñgá [ miôé ].
A a nye' a a dí minsúñgá [ miõé ].
Bí njí kômbô wô'ô minsòse [ míôé ].
Bí á kaban minjù'ù [ míôé ].
50. Õ ne belan èñgun ê "miõé" ñgê ke "míõé" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ê "mí":
míõé + mí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Minsílí [ miõé mí ] á dañ abui.
Mimfóndé [ míõé mí ] ne mvit.
Minsúñgá [ míõé mí ] ne mváé.
51. Ñgê wo kóbõ aa mõt èziñ ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
mõé ñgê ke môé
Õ ne belan èñgun ê "mõé" ñgê ke "môé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me lõô anê õ be'ê ôwõndõ ê mó [ mõé ].
Wo yiane sáé mevêñ ê [ mõé ].
Ñkúkúmá a ñgá mane bôé meñgámbá [ mõé ].
52. Õ ne belan èñgun ê "mõé" ñgê ke "môé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "mê":
mõé + mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Mebiañ [ môé mê ] n'ayõl.
Mevie' [ môé mê ] ne njálán.
Mefúp ê [ mõé mê ] n'anên.
53. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èjêt:
mõé + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ye mebo [ môé m'á ] táé?
Me lõô mesõñ [ môé m'á ] ku.
Mekàn [ môé m'á ] fô'ôsan éyoñ wo jêm ábôk.
54. Ñgê wo kóbõ mam m'á fombõ mõt mfê ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bé
bèé
Õ ne belan èñgun ê "bé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
A a mvamane bón ê [ bé ].
A wô'õ yem ê ba'ale ê beyêñ ê [ bé ].
Ñga ê õ wô'õ wó'o bemvú [ bé ]?
Me ñgá tôbane bemvôé [ bé ] Ákônôliñga.
55. Õ ne belan èñgun ê "bé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "bê":
bé + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bemvôé [ bé bê ] n'èlēs.
Bóne [ bé bê ] n'atyêñ.
Beyêñ ê [ bé bê ] ñgá suan aañgõ'é.
Ñga ê õ ñgá wô'ô bemvú [ bé bê ] bônõk.
56. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èjêt:
bé + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a wô' anê bón ê [ bé b'á ] yôn.
Bemvú [ bé b'á] bôn.
Bemvôé [ bé b'á ] zu ôkàñ.
57. Ñgê wo kóbõ mam m'á fombõ mõt mfê ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bíé
Õ ne belan èñgune "bíé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
A wô'õ solé bidí [ bíé ].
Te wo dí bidí [ bíé ]!
A ñgá nyoñe bika'á [ bíé ]. A kêlé.
58. Õ ne belan èñgun ê "bíé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwên éñgun:
bíé + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bidí [ bíé bí ] mbê mváé.
Bikõndé [ bíé bí ] ne mfõl.
Bisáé [ bíé bí ] n'ayáé.
59. Ñgê wo kóbõ mam m'á fombõ mõt mfê ású mam mé mê n'ábui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
mé
Õ ne belan èñgun ê "mé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A a ke jom ê mendá [ mé ].
A a yeme fô'õ mekàne [ mé ].
A ndeme fúbu mesōñ [ mé ].
Kat ê nye náa á same mebo [ mé ].
60. Õ ne belan èñgun ê "mé" ôseñg'été. Èyoñ éte, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, wo yiane kõ'õlan ê "mê":
mé + mê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mebiañ [ mé mê ] n'ayõl.
Mefúp ê [ mé mê ] n'anên.
Mesõñ [ mé mê ] wô'õ ku.
Mesõñ [ mé mê ] ñgá mane ku.
61. Biyoñ biziñ, wo yiane belan èjêt:
mé + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mebo [ mé m'á ] táé.
Mesõñ [ mé m'á ] ku.
Mekàn [ mé m'á ] fô'ôsan éyoñ a a jêm ê bikutesí.
62. Ñgê wo kóbõ mam m'á fombõ mõt mfê ású mam mé mê n'abui, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
míé
Õ ne belan èñgun ê "míé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a nye'e m'a dí minsúñgá [ míé ].
Bí wô'õ sõp mímfiñgá [ míé ].
Ye õ ñgá yalane fó'ó minsílí [ míé ]?
63. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "míé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan èñgbwêñgbwêne "míé":
míé + mí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Mimfóndé [ míé mí ] ne mvit.
Mimbé [ míé mí ] fetê.
Minsúñgá [ míé mí ] mbê mváé.
64. Ñgê ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
dáñ
dáñgán
jam dáam + jam dôé = jam dáñgán
Õ ne belan èñgune "dáñ" ñgê ke "dáñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñkel'ánè jom ándó'o [ dáñgán ].
Te mí á wú zaé! Kel'ánè lô' ábõñ ôsôé [ dáñgán ].
Bí á nye'e jàl ê [ dáñgán ]. É ne mfúbán.
Bí á báñête wo ê jàl ê [ dáñgán ].
65. Õ ne belan èñgun ê "dáñgán" ôseñg'été. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "é":
dáñ + é ...
dáñgán + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Jàl ê [ dáñgán é ] ne mfúbán.
Afúp [ dáñgán é ] n'anên.
Dômbá [ dáñgán é ] bilí ôndôndôõ.
66. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dáñ + d'á ...
dáñgán + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Me lõô ábembá [ dáñgán d'á ] dík.
Ayó'ó [ dáñgán d'á ] vólõ bíà.
Andó'o [ dáñgán d'á ] wúm ê bibumá.
67. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
jàñ ñgê ke jáñ
jañgán ñgê ke jáñgán
jôm ê jam + jôm ê jõé = jôm ê jáñgán
Õ ne belan èñgun ê "jáñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a búlan ê ndá [ jañgán ].
A wô'õ zu ékôán ê [ jáñgán ].
Bí á nye'e èsáé [ jáñgán ].
Súlu' é jáé ya ê zēn ê [ jáñgán ].
68. Õ símêsa'ane náa õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été, Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "è" ñgê ke "é":
jàñ + é ...
jáñgán + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Kpweme [ jañgán è ] n'ayôñ.
Biañ [ jañgán é ] n'ayõl.
Ndá [ jañgán è ] ndeme ku.
Ndá [ jañgán é ] ñga ku.
Ndá [ jañgán è ] ñgá ku.
Èsáé [ jáñgán é ] n'ayáé.
Zõm [ jañgán è ] ne mváé.
Sí [ jañgán è ] ne ê ñkõl.
69. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jáñ + j'á ...
jáñgán + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mvame [ jañgán j'a ] ye nyii bía.
Fémbé [ jañgán j'a ] mane nyumelan.
Èfatyelê [ jáñgán j'á ] kuane biyé.
Èkôán ê [ jáñgán j'á ] ye boban ê vé?
70. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wòñ
woñgán
wóñgán
víàñ
víáñgán
Õ ne belan èñgun ê "wóñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a yi ô jálè ñkóé [ wóñgán ].
Bí á yi ô ba'alêe món ê [ woñgán ].
A wô'õ sõp ê mfiñgá [ wóñgán ].
71. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlaa éñgbwêñgbwên éñgun:
wòñ + a ...
woñgán + a ...
wòñ + ô ...
wóñgán + ô ...
víáñ + ví ...
víáñgán + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Món ê [ woñgán a ] n'atyêñ.
Ñnêñ ê [ woñgán a ] ñgá só aañgõ'é.
Ñkúkúmá [ woñgán a ] ne zôsõô. A ne teke líti ôbaañgàm/p>
Mfiñgá [ woñgán ô ] ne mvit.
Mbé [ wóñgán ô ] yóo.
72. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wòñ + w'á ...
wóñgán + w'á ...
víáñ + ví + á ...
víáñgán + ví á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Mfiñgá [ woñgán w'á ] nyum abé.
Mbé [ woñgán w'á ] yiane yómbõ.
Nsámbá [ wóñgán w'á ] ye tôbane vé?
73. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
dánán
dênán
dôé + dôé = dánán
Õ ne belan èñgun ê "dênán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kel'ánè lí áfúp ê [ dánán ].
Bía bí ñgá lôñ ábembá [ dênán ].
Á njí ke bôé áñgámbá [ dánán ].
Mí á nye'e jàl ê [ dênán ]. É ne mfúbán.
74. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun "ênán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgune "é":
dánán + é ...
dênán + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Jàl ê [ dênán é ] ne mfúbán.
Afúp [ dánán é ] n'anên.
Dômbá [ dênán é ] bilí ôndôndôõ.
Ye abembá [ dánán é ] ndeme ku?
75. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dênán + d'á ...
dánán + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Abembá [ dánán d'á ] dík.
Añgámbá [ dánán d'á ] zu bôlè.
Andó'o [ dánán d'á ] wúm ê bibumá.
76. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
janán/jánán
jenán/jênán
Õ ne belan èñgun ê "jênán" ñgê ke "jánán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e èsáé [ jánán ].
Bí á ke ê ndá [ janán ].
A ñgá wúp ê kábat [ janán ].
Amú jé mí á víni ésáé [ jênán ]?
77. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "jênán" ñgê ke "jánán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgune "é":
jánán + é ...
jenán + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Biañ [ janán é ] n'ayõl.
Ndá [ jenán è ] ñgá ku.
Èsáé [ jenán é ] n'ayáé.
Sí [ janán è ] ne ê ñkōl.
Mvam [ jenán è ] n'abui.
78. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jánán + j'á ...
jênán + j'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mvame [ janán j'a ] ye nyii mía.
Fémbé [ janán j'a ] víáne nyumelan.
Èfatyelê [ jênán j'á ] kuane fémbé.
Ye mí ñgá bene bía kate náa ñgone [ janán j'a ] ke álúk?
79. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wonán
wõnán
víánán
wôé + wôé = wonán
Õ ne belan èñgun ê "wónán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me vemêe món ê [ wonán ].
A wô'õ sõp ê mfiñgá [ wónán ].
A wô'õ sõp ê mfiñgá [ víánán ].
Te mí á dí mfíáñ wé. Já'ánè mfíáñ [ wónán ]!
Te mí á dí mfíáñ víé. Já'ánè mfíáñ [ víánán ]!
80. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "wonán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
wonán + a ...
wónán + ô ...
víánán + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Móne [ wonán a ] n'atyêñ.
Vie' [ wónán ô ] ne njálán.
Mfiñgá [ wónán ô ] ne mvit.
Mfiñgá [ víánán ví ] ne mvit.
Mbé [ wónán ô ] ne mfetán.
Mbé [ víánán ví ] ne mfetán.
Ñnêñ ê [ wonán a ] ñgá só aañgõ'é.
81. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wónán + w'á ...
víánán + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Vie' [ wónán w'á ] yám ê mváé bidí.
Mbé [ wónán w'á ] feteban ètám.
Mfiñgá [ wónán w'á ] nyum abé.
82. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
dáp ñgê ke dábá
dé + dé = dáp
Õ ne belan èñgun ê "dáp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ñgá mane bè áfúp ê [ dáp ].
Amú jé õ ñgá bôé áñgámbá [ dáp ]?
B'á nye'e jàl ê [ dáp ]. É ne mfúbán.
B'á báñête wo ê jàl ê [ dábá ].
83. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
dáp + é ...
dábá + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Jàl ê [ dábá è ] ne mfúbán.
Afúp [ dábá é ] n'anên.
Dômbá [ dábá é ] bilí ôndôndôõ.
84. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
dábá + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Abembá [ dábá d'á ] dík.
Jàl [ dábá d'á ] nên.
Andó'o [ dábá d'á ] wúm ê bibumá.
85. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
jap, ñgê ke jàp ñgê ke jabá
jé + jé = jáp
Õ ne belan èñgun ê "jáp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a ke ê ndá [ jàp ].
B'á nye'e b'á lu'u ètísone [ jàp ].
Amú jé wo víni ésáé [ jáp ]?
86. Õ símêsa'ane náa õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
jáp + é ...
jábá + é ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Biañ [ jabá é ] n'ayõl.
Ndá [ jabá è ] ñgá ku.
Èsáé [ jábá é ] n'ayáé.
Sí [ jabá è ] ne ê ñkōl.
87. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
jábá + j'á
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Ndá [ jabá j'a ] ku.
Fémbé [ jabá j'a ] mane nyumelan.
Aakítí, ñgone [ jabá j'a ] ye ke álúk.
Aakítí, ñgone [ jabá j'a ] ye k'a álúk.
88. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
wòp
víáp
wé + wé = wóp
Õ ne belan èñgun ê "wóp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
A ndeme sõp ê mfiñgá [ wóbá ].
A ndeme sõp ê mfiñgá [ víáp ].
B'á nye'e b'á lu'u nlame [ wóbá ].
B'á nye'e b'á lu'u nlame [ víáp ].
Ñga ê õ ñgá bi mbáñêtê [ wóbá ]?
89. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été.Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
wóp + a/é/ô ...
wóbá + a/é/ô ...
víáp + ví ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Món ê [ wòbá a ] n'atyêñ.
Món ê [ víáp ví ] n'atyêñ.
Mbé [ wòbá ô ] ne mfetán.
Ñnêñ ê [ wòbá a ] ñgá só aañgõ'é.
90. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
wó + w'á ...
víáp + ví + á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Nlame [ wóbá w'á ] wúm ábui.
Nlame [ víáp ví á ] wúm ábui.
Õvôn [ wóbá w'á ] vólõ ma.
Mbé [ wóbá w'á ] feteban ètám.
Ñkúl [ wóbá w'á ] loene bíà.
Ñkúl ê [ víáp ví á ] loene bíà.
91. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bàñ
báñgán
bam + bôé = báñgán
Õ ne belan èñgun ê "báñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nyáte a a toñe bón [ báñgán ].
Akíba amú õ wô'õ ba'ale ê beyêñ [ báñgán ].
Ñga ê õ ñgá wô'ô miñyôn ê bemvú [ báñgán ].
92. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Éyoñ wo ê bo nálè, ñg'ômíê w'á tótêban avál èziñ, wo yiane kõ'õlane "bê":
bàñ + bê ...
báñgán + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bóne [ báñgán bê ] n'atyêñ.
Bemvôé [ báñgán bê ] mbême ke.
Beyêñ ê [ báñgán bê ] ñgá só aañgõ'é.
93. Ñg'ômíê w'á tótêban avál èziñ, wo yiane kõ'õlane "b'á":
báñ + b'á ...
báñgán + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bón ê [ báñgán b'á ] nye'e èsáñkáná.
Bemvôé [ báñgán b'á ] zu bía jom.
Beyêñ ê [ báñgán b'á ] ye dí dômbá ñgol.
94. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábui bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bíáñ
bíáñgán
bíam + bíôé = bíáñgán
Õ ne belan èñgun ê "bíáñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A ñgá yá'an bitom [ bíáñgán ].
Te wo dí bidí bíé. Já'á bidí [ bíáñgán ]!
Amú jé wo ê nyoñ bisúá [ bíáñgán ]?
Ñga ê õ wô'õ nye' ê bídí [ bíáñgán ]?
95. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun "bíáñgán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlane "bí":
bíáñ + bí
bíáñgán + bí
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bidí [ bíáñgán bí ] mane ya.
Bí ne bikálák. Bikálá'á [ bíáñgá bí ] n'abui.
Bisúá [ bíáñgán bí ] ntóo vit. Kel'ê bie sõp!
96. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
máñ
máñgán
mam + môé = máñgán
máam + máñgán = máñgán
Õ ne belan èñgune "máñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A ndeme man ê nyú meyo'o [ máñgán ].
Bí á nye'e màl [ máñgán ].
Bía bêbíén bí ñgá lôñ ê mendá [ máñgán ].
97. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "máñgán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "mí":
máñ + mí ...
máñgán + mí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Mendá [ máñgán mê ] ñgá ku.
Mesí [ máñgán mê ] ne ê ñkõl.
Mebiañ [ máñgán mê ] n'ayõl.
Ve nanê bí ñgá mane dí, mebum [ máñgán mê ] ñga vús.
98. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
máñ + m'á ...
máñgán + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mendó'o [ máñgán d'á ] wúm ê bibumá.
Mekàn [ máñgán m'á ] fô'ôsan éyoñ bí á jêm ê bikutesí.
Bá á yi õlobínda. Memva'án [ máñgán m'á ] nyum abé.
Nté anê tyé, mebum [ máñgán m'á ] táé.
99. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábui bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
míáñ
míáñgán
míam + míõé = míáñgán
míam + míánán = míáñgán
Õ ne belan èñgun ê "míáñgán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
A njí sõp ê mímfiñgá [ míáñgán ].
Ású ábô'ô ya aakítí, bí á ye kut ê miñkúl ê [ míáñgán ].
B'á nye'e b'á dí minsúñgá [ míáñgán ].
Ñga ê bí ñgá fete mimbé [ míáñgán ]?
100. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ê "mí":
míáñ + mí ...
míáñgán + mí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mimfiñgá [ míáñgán mí ] ne mvit.
Minlam [ míáñgán mí ] ne ñgótó.
Mimbé [ míáñgán mí ] fetê.
Nté anê tyé, minlô [ míáñgán mí ] á táé.
101. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bánán ñgê ke bênán
bôé + bôé = bánán
bôé + bánán = bánán
Õ ne belan èñgun ê "bánán" ñgê ke "bênán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e bón ê [ bánán ].
A a báñête bemvôé [ bánán ].
Bí ñgá toñe bebíáé [ bánán ].
102. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "bánán" ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ê "bê":
bánán + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Beyêñ ê [ bánán bê ] ñgá suan aañgõ'é.
Bón ê [ bênán bê ] ne mintyêtyêñ.
Bebíáé [ bánán bê ] ndeme só.
Ye bemvôé [ bánán bê ] ne dí miñkōñ?
103. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
bánán + b'á ...
bênán + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Beyêñ ê [ bánán b'á ] zu ôkàñ.
Bebíáé [ bánán b'á ] ye bótane mía.
Ye bemvôé [ bánán b'á ] nye'e b'á dí miñkōñ?
104. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bíánán ñgê ke bíênán
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A ñgá nyoñe bindélé [ bíánán ].
Bí ñga zu señ ê bidí. Kel'ánè nyoñ ê bisúá [ bíánán ].
Te mí á dí bidí bíé. Já'ánè bidí [ bíánán ].
105. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun "bíánán" õ ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ê "bí":
bíánán + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná,
Bikpwaé [ bíánán bí ] n'adìt.
Ye bidí [ bíánán bí ] mane ya?
Ye mí ñgá tyeñe minlô? Amú jé bisìl [ bíánán bí ] n'étun?
106. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
mánán ñgê ke mênán
Õ ne belan èñgun ê "mánán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e meyo'o [ mánán ].
Kel'ánè ê mendá [ mênán ].
Za'áanè meñgámbá [ mánán ]. M'a ye leñe mía meyok.
107. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õle "bê":
mánán + mê ...
mênán + mê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mefálá'á [ mênán mê ] bilí bilók.
Mebiañ [ mánán mê ] n'ayõl.
Mendá [ mênán mê ] ñga ku.
108. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
mánán + m'á ...
mênán + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mendó'o [ mánán m'á ] wúm ê bibumá.
Kel'ánè wóban ôlobínda. Memva'án [ mánán m'á ] nyum abé.
Á ntóo áyá mebum [ mánán m'á ] táé?
109. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábúi bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
míánán ñgê ke míênán
míõé + míõé = míánán
míõé + míánán = míánán
Õ ne belan èñgun ê "míánán" ñgê ke "míênán" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ndeme wô'ô mimbáñêtê [ míánán ].
A a nye' a a dí minsúñgá [ míánán ].
Éyoñ mí ñgá kôlõ, ye mí ñgá dip mimbé [ míánán ]?
110. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun "míánán" ñgê ke "míênán" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "mí":
míánán + mí ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mimbé [ míánán mí ] yóo.
Minlam [ míánán mí ] ne ñgótó.
Minsúñgá [ míánán mí ] ne mváé.
111. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
báp ñgê ke bábá
bé + bé = báp
bé + báp = báb
Õ ne belan èñgun ê "báp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ñgá toñe bón ê [ bábá ].
Me wô'õ tõñ ê bemvôé [ bábá ].
Éyoñ mí á ye kap ê bidí, te mí á vúane [ bábá ].
112. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ê "báp" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õle "bê":
báp + bê ...
bábá + bê ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bón ê [ bábá bê ] ne mintyêtyêñ.
Beyêñ ê [ bábá bê ] ñgá suan aañgõ'é.
Bemvôé [ bábá bê ] wô'õ dí miñkōñ.
113. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
báp + b'á ...
bábá + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Beyêñ [ bábá b'á ] zu ôkàñ.
Bón ê [ bábá b'á ] yôn.
Bemvôé [ bábá b'á ] nye'e miñkōñ.
114. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
bíáp ñgê ke bíábá
bíé + bíé = bíáp
bíé + bíáp = bíáp
Õ ne belan èñgun ê "bíé" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a nye'e bikõndé [ bíáp ].
B'á káte sóndõ bisáé [ bíáp ].
Bí á ke sõp ê bisúá [ bíáp ].
115. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgune "bíé" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "bí":
bíáp + bí ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bidí [ bíábá bí ] mane ya.
Bebíáé bé bê ñgá bótane nyê. Bibótán [ bíábá bí ] ñgá vólõ nyê.
Bikõndé [ bíáp bí ] n'èfúmúlu.
116. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
máp ñgê ke mábá
mé + mé = máp
mé + máp = máp
Õ ne belan èñgun ê "máp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bí ñgá kõmõ vô'ôlõ mefóé [ máp ].
Nanê a ñgá tátè ñkóbõ, bê ñgá báa meló [ máp ].
Nálè fe, bê ñgá dip menyu [ máp ].
117. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ê "máp" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õle "mê":
mábá + mê ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mefúp ê [ mábá mê ] n'anên.
Màl ê [ mábá mê ] ne mfúbán.
Mefóé [ mábá mê ] mbê ábui.
118. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
máp + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mendó'o [ mábá m'á ] wúm ê bibumá.
Nté anê tyé, mebum [ mábá m'á ] táé.
Mekàn [ mábá m'á ] fô'ôsan éyoñ b'á jêm ê bikutesí.
119. Ñg'ábui ê bõt b'á kóbõ ású ábú bíôm bíábá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, èñgun é ne:
míáp ñgê ke míábá
míé + míé = míáp ...
míé + míáp = míáp ...
Õ ne belan èñgun ê "míáp" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ndeme wô'ô mimbáñêtê [ míáp ].
Bí wô'õ nye'e bí já'a misúñgá [ míáp ].
Bê ñgá vólõ bíá abui. Bê ñgá vune mimfê'ê [ míáp ].
B'á yeme fô'õ miñku'u [ míábá ] éyoñ b'á jêm ê bóol.
120. Õ ne belan ètõtõé éjújú' éñgun ê "míáp" ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgune "mí":
míáp + mí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mimfiñgá [ míábá mí ] ne mvit.
Minlam [ míábá mí ] ne ñgótó.
Mimbé [ míábá mí ] ne mfetán.
Nté anê tyé, minlô [ míábá mí ] á táé.
====================================================Nanê (nyiá wom) a a kon. Nyuá (nyiá wõé) a a kon. Nyiá (nyiá wèé) a a kon. Nanê (nyiá woñgán) a a kon. Nyuá (nyiá wonán) a a kon.
Mimfèfè Bífíá
anjen (abui: menjen) _("state/état")_
kõnõ'õ menjen (abui: bekõnõ' ê menjen) _("verb(s) of state/verbes d'état")_
añgan (abui: mêñgan) _("lesson/leçon")_
èjêt (abui: bijê) _("expression/expression")_
ñkpwáa (abui: miñkpwáa) _("previous/précédent")_
èñgun (abui: biñgun) _("pronoun/pronom")_
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên) _("neutral/neutre")_
èñgbwêñgbwên éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê biñgun) _("neutral pronoun/pronom neutre")_
ètõtõé (abui: bitõtõé) _("direct/directe")_
ètõé-étõé (abui: bitõé-bitõé) _("directly/directement")_
ê fumele) _("to depend/dépendre")_
ê júk) _("to possess/posséder")_
èjújú' éñgun (abui: bijújú'ú biñgun) _("possessive pronoun/pronom possessifs")_
ètõtõé éjújú'ú éñgun (abui: bitõtõé bíjújú'ú biñgun) _("direct possessive pronoun/pronoms possessifs directes")_
nda'a (abui: menda'a) _("copula/copule")_
ntôo (abui: mintôo) _("next/suivant")_
õmíês (abui: amíês) _("subject/sujet")_
õmímíês (abui: amímíês) _("subjective/subjectif")_
õseñge (abui: aseñge) _("sentence/phrase")_
ê tyini: _("to give an order/donner un ordre")_
ètyini (abui: bityini) _("order/ordre")_
õjók (abui: ajók) _("auxilliary/auxilliaire")_
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan38.htm