Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 32 - Biñgbwêñgbwên Ê Mendendañ Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Bí yé'è ya náa andendañ éñgun é n'èñgun j'á líti náa ômíês ôbíén w'á bo jam. Bí yé'è ya ê fe náa õnyenyet ándendañ éñgun ô n'andendañ éñgun d'á beleban ású mõt-a-binam.
Èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é n'andendañ éñgun d'á beleban ású mõt, tít, õnòn, jôm, ñgê ke jam.
Ñgê wo kóbõ ású jôm é nê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
_(We are learning to speak Bulu. We have learned that a reflexive pronoun is a pronoun that indicates that a subject itself is performing an action. We have also learned that a personal reflexive pronoun is a reflexive pronoun that is used for a human being. A neutral reflexive pronoun is a reflexive pronoun that is used for a human being, an animal, a bird, a thing, or an event. If you are speaking for one thing and the subject is pronounced a certain way (depending on how the subject is pronounced, we will not and cannot examine all cases), the neutral reflexive pronoun is 'ébíén'.")_
ébíén
Õ ne belan èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can use a neutral reflexive pronoun at the end of a sentence.")_
Fa è ne tul [ ébíén ].
Èsíñgi j'á nyáñ [ ébíén ].
Avêñ é ñgá sáé [ ébíén ].
2. Ê mvú'áa èñgun "ébíén", õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the pronoun "ébíé", you can add one or many words.")_
Ndúan è wô'õ dím [ ébíén ] éyoñ nja'a é mane ya ê dík.
Ê sí [ ébíén ] bí á kômbõ kus è ne áfan.
3. Õ ne belan èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun (aa bifíá bifê). Biyoñ biziñ, wo yiane belan èñgun ê "é":
_("You can use a neutral reflexive pronoun in the middle of a sentence. In that case, you must add a neutral pronoun. In some cases (depending on how the subject is pronounced, we will not and cannot examine all cases), you must use the neutral pronoun 'é'.")_
ébíén + é
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Èsáé [ ébíén é ] ne tyí'íbí (ve bebo bísáé bê n'èlēs).
Dí [ ébíén é ] wô'õ dím (éyoñ nja'a é mane ya ê dík).
Ñga ê bía wo bí n'amvôé? Ajô [ ébíén é ] ne vé?
4. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "d'á":
_("In some cases, you must use an expression that involves a neutral pronoun.")_
ébíén + d'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
![Ányù [ ébíén d'á ] nyi'ibi éyoñ wo vúl ékúta.](../images/Ekuta1.png)
Ányù [ ébíén d'á ] nyi'ibi éyoñ wo vúl ékúta.
Dí [ ébíén d'á ] dím (éyoñ nja'a é mane ya ê dík).
5. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "j'a" ñgê ke "j'á":
ébíén + j'a
ébíén + j'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ñgōm [ ébíén + j'a ] yeme bête biyò bíé.
Ètíson [ ébíén + j'a ] nên (ve nanê bõt b'á kus mesí, bê lôñe mendá).
Nyúl [ ébíén + j'a ] wô'ôtan éyoñ õkòn ô só ya.
6. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
émíén
Õ ne belan èñgun "émíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo jô na wo yeme láñ! Ê kálate [ émíén ] wo láñ a ne vé?
Miñkêñe a a be'e [ émíén ] (amú a bilí mebo).
7. Õ ne belan èñgune "émíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun:
émíén + a
émíén + á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Sábiase [ émíén a ] ñgá man.
Á njí ke sában. Ntúi [ émíén a ] ñgá man.
Nyiáa èkon [ émíén a ] ne bíáé bókon.
8. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
ôbíén
Õ ne belan èñgune "ôbíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê mbé w'á sèndè ô wô'õ dip [ ôbíén ].
Mbé w'á fet [ ôbíén ].
Nanê bí ñgá suan, ñká'álé ô ñgá yóoé [ ôbíén ].
Nliñga ô wô'õ fô'õ [ ôbíén ] (éyoñ mfebe ô né).
9. Õ símêsa'ane náa õ ne belan èñgune "ôbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo kõ'õlan èñgun ê "ô":
ôbíén + ô
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õsôé [ ôbíén ô ] wô'õ kótêbõ.
Õlám [ ôbíén ô ] wô'õ bíi.
Ñká'álé [ ôbíén ô ] ñgá yómbõ éyoñ bí ñgá suan.
10. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "w'á":
ôbíén + w'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kelê bômbõ sí. Õyó [ ôbíén w'á ] ye só.
Nlóñ [ ôbíén w'á ] kótêbõ éyoñ w'á yáé.
Anê mōs [ ôbíén w'á ] táté, mōs [ ôbíén w'á ] man ê fe.
Wó [ ôbíén w'á ] nyi' ànyù éyoñ mõt a a vúl ékúta.
11. Ñgê wo kóbõ ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
bêbíén
Õ ne belan èñgune "bêbíén" áman ôseñge.
Õ ne ê fe belan èñgune "bêbíén" átátá'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Éyoñ éte, biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan ê "bê":
bêbíén + bê
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bemvú [ bêbíén bê ] ñgá valè mimbíl.
Befêfáé [ bêbíén bê ] wô'õ ke ê mendá mendá náa bê jêñe bidí.
12. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
bêbíén + b'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bekôé [ bêbíén b'á ] yeme fá'á bibé.
Éyoñ bekóé b'á kalan ê bilé, bekóé [ bêbíén b'á ] yem ê vôm ê b'á ke.
13. Ñgê wo kóbõ ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
bíbíén
Õ ne belan èñgune "bíbíén" áman ôseñge, átátá'a ôseñge, ñgê k'ôseñg'été. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Biyáé bí á yeme fô'õ [ bíbíén ] (éyoñe mõt a a kóbõ).
Bibatá'á bí á kôtõ [ bíbíén ] (éyoñe mveñ é mane ya).
Kê bí á wú zaé! Bidí [ bíbíén bí ] ne vé?
14. Ñgê wo kóbõ ású ábui bíôm aa õmíês w'á tótêban aa "è" ñgê ke "é", èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
ébíén
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Asôé é ñgá kótõ [ ébíén ] (amú é ñgá yeñ ètám).
Atétè d'á solè [ ébíén ] (éyoñ tyé j'a léndè).
15. Õ ne belan èñgun ê "ébíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Éyoñ wo ê bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgbwêñgbwên éñgun. Biyoñ biziñ, wo kõ'õlan èñgun ê "é":
ébíén + é
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Akòn éziñ [ ébíén é ] wô'õ man.
Afumbí [ ébíén é ] ne vè (éyoñ mbamb'èyoñ é kpwáane ya).
Anòn [ ébíén é ] wô'õ yêle (Anòn é ne teke yi ê mvólán).
Anyù [ ébíén é ] wô'õ nyi'ibi éyoñ mõt a a vúl ékúta.
16. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "d'á":
ébíén + d'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñ anòn d'á yêle nsámbá, anòn [ ébíén d'á ] yem ê vôm ê d'á ke.
17. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
mêbíén
Õ ne belan èñgune "mêbíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mís mê wô'õ dip [ mêbíén ] (éyoñ mõt a ê ke ôyó).
Mí m'á yiane dím [ mêbíén ] (éyoñ nja'a é mane ya ê dík).
Mekàn mê miñgá mê wô'õ fô'õ [ mêbíén ] éyoñ miñgá a a jêm.
18. Õ ne belan èñgun ê "mêbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "me" ñgê ke "mê":
mêbíén + mê
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñe món a a yáé, mesōñ mé [ mêbíén mê ] wô'õ kóo.
Mesōñ [ mêbíén mê ] wô'õ tômêtan éyoñ mõt a a nyálè bidí.
Mebé mê njêjàé [ mêbíén mê ] wô'õ kúli menyáñ.
Á njí ke sában. Mevêñ [ mêbíén mê ] ñgá mane yet.
19. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "m'á":
mêbíén + m'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mís [ mêbíén m'á ] yiane feteban éyoñ mõt a ê ke ôyó.
Mebé mê njêjàé [ mêbíén m'á ] yiane kúli menyáñ.
Mebo [ mêbíén m'á ] kute sí éyoñ wo jêm ê Bikutesí.
20. Ñgê wo kóbõ ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun é ne:
míbíén
Õ ne belan èñgune "ôbíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Minliñga mí á yiane fô'õ [ míbíén ] (éyoñ mfebe ô né).
Miñka mí ne bí'íti [ míbíén ] (ñgê mí betê ê ñkōl ê yôp).
Mimfen mí wô'õ kúli [ míbíén ] (éyoñ mí ntóo ñnōm).
21. Õ ne belan èñgun ê "míbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan éñgun ê "mí":
míbíén + mí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mimfen [ míbíén mí ] ñgá kúliban.
Minjóñ [ míbíén mí ] wô'õ kôt éyoñe mveñ é mane ya.
Mintu'a [ míbíén mí ] á mane dúñ ñgê õ teke míê wó'o mbón.
Mimfèfè Bífíá
andendañ (abui: mendendñ): reflexive/réflexif
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
andendañ éñgun (abui: mendendñ ê biñgun): reflexive pronoun/pronom réflexif
ntôo (abui: mintô): next/suivant
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
õmíês (abui: amíês): subject/sujet
õmímíês (abui: amímíês): subjective/subjectif
õnyenyet éñgun (abui: anyenyet ê biñgun): personal pronoun/pronom personel
õnyenyet ándendañ éñgun (abui: anyenyet ê mendendñ ê biñgun): personal reflexive pronoun/pronom personel réflexif
èñgbwêñgbwên ándendañ éñgun (abui: biñgbwêñgbwên ê mendendñ ê biñgun): neutral reflexive pronoun/pronom neutre réflexif
õseñge (abui: aseñge): sentence/phrase
ê fumele): to depend/dépendre
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan33.htm