Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 31 - Anyenyet Ê Mendendañ Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
B'á jô na jôm j'á ndañetè éyoñ jôm éte j'á bíbi vôm èziñ; jôm éte é betá búlan êté jé. Biñgun biziñ bí á vú jam éte.
Andendañ éñgun é n'èñgun j'á líti náa ômíês ôbíén w'á bo jam. Mendendañ ê biñgun mê ne fátan ébàé.
Õnyenyet ándendañ éñgun ô n'andendañ éñgun d'á beleban ású mõt-a-binam.
_("We are learning to speak Bulu. Something is said to bounce or reflect when that thing hits a certain spot and the object returns to its original position. Some pronouns imitate that behavior. A reflexive pronoun is a pronoun that shows that a subject 'itself' is doing something. Reflexive pronouns are in two categories. A personal reflexive pronoun is a reflexive pronoun used for (a) human being(s)."/"Nous apprenons à parler Boulou. On dit que quelque chose "bondit" ou "réfléchit" si cette chose frappe un endroit et cette chose retourne à sa position originale. Certains pronoms imitent ce comportement. Un pronom réfléxif is un pronom qui montre qu'un sujet "lui-même" fait quelque chose. Les pronoms réfléxifs sont en deux catégories. Un pronom réfléxif personnel est un pronom réfléxif qui s'utilise pour un (les) être(s) humain(s).")_
Ñgê wo kóbõ ású jame dôé é nê dá, èñgun é ne,
mamíén/maámíén
Õ ne belan èñgun "maámíén" áman ôseñge. Ñgê wo bo nálè, wo yiane tátè ajô aa õnyenyet éñgun ê "me". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can use a reflexive pronoun at the end of a sentence. In that case, you must start the sentence with the personal pronoun 'me'.")_
M'a wó'o [ maámíén ].
M'a búni [ maámíén ].
M'a nye'e [ maámíén ].
Me ndeme fen ê [ mámíén ].
2. Ê mvú'áa èñgune "maámíén", õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá.
_("After the personal reflexive pronoun, you can add one or more words.")_
Me wô'õ wó'o [ maámíén ] mbón.
Me ñgá kolè [ maámíén ] ôbàk.
M'a wô'ô [ maámíén ] éñgôñgól.
Me wô'õ sáé [ maámíén ] éyoñ m'a ê kon.
3. Õ ne belan õnyenyet ándendañ éñgun an'ômíês. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgun ê "me" (ñgê ke "mê"):
_("You can use a personal reflexive pronoun at the beginning of a sentence or in the middle of a sentence. In that case, after the perfonal reflexive pronoun, you must add the personal pronoun 'me'.")_
maámíén + me...
maámíén + m'a...
maámíén + mê...
Ású bive'án, tótê mêjô maná:
[ Maámíén me ] ñgá mane lí tíl.
[ Maámíén me ] ndeme tyá'á kpwem.
[ Maámíén me ] wô'õ bõm ê ñkúl ê mam mê tyé.
[ Maámíén mê ] njí ke ékôán. Me ñgá lôm Ésõla.
4. Éyoñ wo ê belan õnyenyet ándendañ éñgun átáta'a ájô, biyoñ biziñ, wo kômbõ tõs ê mõt a nêe ajô. Ñgê wo kômbõ bo nálè, tátè'è aa èwuwuñ éñgun. Kõ'õláan èyõlè ñgê k'èfíá j'á tõse mõt. Kõ'õláan õnyenyet ándendañ éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("When you use a personal reflexive pronoun in the beginning of a sentence, sometimes you want to identify the subject. If you want to do that, start with a complementary pronoun. Add a name or a word that identifies the person. Add the personal reflexive pronoun.")_
[ Ma Avulu, maámíén ] m'a fúbu ndá.
[ Ma Èsônõ, maámíén ] m'a báñête míà.
[ Ma Bêlíñga, maámíén ] me ñgá mane ba'aé tíl.
5. Ñgê wo kóbõ aa mõt mfê ású jame dé é nê dá, èñgun é ne,
woómíén
Õ ne belan èñgun ê "woómíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
Dên, wo yiane wó'o [ woómíén ].
Ñga ê õ wô'õ sáé [ woómíén ]?
Akusábo ê wo ê kon, m'a yeme náa õ ne wó'o [ woómíén ].
M'a vê [ woómíén ] fóé awú.
6. Õ símêsa'ane náa õ ne belan andendañ éñgun an'ômíês. Èyoñ éte, ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan ônyenyet éñgun:
woómíén + õ ...
woómíén + ô ...
woómíén + wo ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Woómíén õ ] wô'õ jêñ ê mintáñêtê.
[ Woómíén wo ] yeme náa wo láa minsòs.
[ Woómíén õ ] ñgá vê bía bidí.
Sa [ woómíén õ ] ñgá lí tíl?
7. Õ símêsa'ane náa éyoñ wo ê belan õnyenyet ándendañ éñgun átáta'a ájô, biyoñ biziñ, wo kômbõ tõs ê mõt a nêe ajô. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
_("Remember that when you use a personal reflexive pronoun in the beginning of a sentence, sometimes you want to identify the subject.")_
[ Wo Èsônõ, woómíén õ ] ñgá báñête bíà.
[ Wo Avulu, woómíén wo ] ê yiane fúbu ndá.
[ Wo Èñgõlô, woómíén wo ] yeme náa õ n'õbaañgam.
8. Ñgê mía mõt èziñ mí á kóbõ ájô mõt mfê ású jôm é nê jíá, èñgun é:
émíén
Õ ne belan andendañ éñgun ê mvú'áa ájô, an'éwuwuñ éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A a fen [ émíén ].
Kelê nye síli [ émíén ].
Akusábo a ê kon, a wô'õ wó'o [ émíén ].
Ñgobé j'a líti mõt asú dé [ émíén ].
9. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A ñgá bálè [ émíén ] ávêñ.
A ndeme tyeñ [ émíén ] nlô.
A a yê'êle [ émíén ] ñkóbõ Búlu.
A wô'õ sáé [ émíén ] éyoñ a ê kon.
Ê mõt [ émíén ] bí mbê bí jêñek a mbê a bôõ sí.
10. Õ ne belan andendañ éñgun átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Éyoñ wo ê bo nálè, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgun ê "a" ñgê ke "á":
émíén + a ...
émíén + á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Émíén a ] ñgá jámè ma.
[ Émíén a ] a báñête bía.
[ Émíén á ] za'ák!
[ Émíén a ] a ye kat ê wo.
Kelê nye síli náa [ émíén á ] kate wo.
11. Õ símêsa'ane náa õ ne tõs ê mõt a nêe ajô. Biyoñ biziñ, wo yiane tátè belan èfíá ású mõt a binam. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
[ Èsônõ émíén a ] a báñête míà.
[ Èñgõlô émíén a ] yeme náa a a láa minsòs.
[ Asám émíén a ] wô'õ jêñ ê mintáñêtê.
Akusábo bí ñgá suan aazañ, [Nanê Ñkolô émíén a ] ñgá señe bía bidí.
Ñkaná: "Mõt [ émíén ] a ê wulu; jé é bo ê ma?"
Ñkaná: "Njóñ Kúlu ô ñgá bètè Kúlu [ émíén ] ê kóé yôp."
12. Ñgê m'a kób'ajô é tií aa ma a bõte befê, èjêt ê yà belan é ne:
bíà bêbíén
Õ ne belan èjêt ê "bíà bêbíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bí wô'õ fene [ bía bêbíén ].
Bí á nye'e [ bía bêbíén ].
Za'á bía síli [ bía bêbíén ].
13. Õ ne belan èjêt ê "bíà bêbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgune "bí":
bía bêbíén + bí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Bía bêbíén bí ] ñgá mane lôñ ê ndá bí toó.
[ Bía bêbíén bí ] ñgá ba'aé tíl.
[ Bía bêbíén bí ] á báñête mía.
[ Bía bêbíén bí ] á zu fúbu ndá.
[ Bía bêbíén bí ] á ye yalane wo.
Za'á bía síli [ bía bêbíén bí ] yaláane wo.
14. Ñgê wo kóbõ aa nsámbá bõt ású jame dábá ñgê ke mam mábá, èjêt ê yà belan é ne:
mía bêbíén
Õ ne belan èjêt ê "míà bêbíén" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mí á víni [ mía bêbíén ].
Ye mí wô'õ tyeñ [ mía bêbíén ]?
Za'ánè ma síli [ mía bêbíén ].
[ Mía bêbíén ], za'ánè bía síli. Bí á ye yalane míà.
15. Õ ne belan èjêt ê "míà bêbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Ñgê wo bo nálè, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgune "mí":
míà bêbíén + mí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Mía bêbíén mí ] wô'õ jêñ ê mintáñêtê.
[ Mía bêbíén mí ] ñgá báñête bía.
[ Mía bêbíén mí ] á yiane fúbu ndá.
Ye [ mía bêbíén mí ] ñgá lôñ ê ndá?
16. Ñgê wo kóbõ ajô yà nsámbá bõt befê, andendañ éñgun é ne:
bêbíén
Õ ne belan andendañ éñgun áman ôseñge. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
Kelê be síli [ bêbíén ].
B'á búni [ bêbíén ].
Amú jé b'á víni [ bêbíén ]?
17. Õ ne belan andendañ éñgun "bêbíén" átáta'a ôseñge ñgê k'ôseñg'été. Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan ônyenyet éñgun. Biyoñ biziñ, wo belan èñgun ê "bê":
bêbíén + bê...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Bêbíén bê ] já'ák.
[ Bêbíén bê ] ñgá lôñ ê ndá.
Za'ánè bê síli [ bêbíén bê ] yaláane míà.
[ Bêbíén bê ] wô'õ jêñ ê mintáñêtê.
18. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt ê "b'á":
bêbíén + b'á...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
[ Bêbíén b'á ] zu yá'an étom.
Yañgê'e! [ Bêbíén b'á ] kômbõ wo kate fóé.
Síli'i bê. [ Bêbíén b'á ] ye yalane wo.
19. Õ ne ê fe tõs ê bezá bê nêe ájô d'á kóbêban. Õ ne futi éyõlè nsámbá bõt ôsúsúa "bêbíén". Ású bive'án, tótê mêjô maná:
[ Bóñgô bêbíén bê ] za'á fúbu ndá.
[ Yètõtan bêbíén bê ] za'á kób'ájô.
[ Beñgo bê Yètyáñ bêbíén bê ] ñgá tyá'á kpwem.
andendañ (abui: mendendñ): reflexive/réflexif
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
andendañ éñgun (abui: mendendñ ê biñgun): reflexive pronoun/pronom réflexif
ntôo (abui: mintô): next/suivant
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
õmíês (abui: amíês): subject/sujet
õmímíês (abui: amímíês): subjective/subjectif
õnyenyet éñgun (abui: anyenyet ê biñgun): personal pronoun/pronom personel
õnyenyet ándendañ éñgun (abui: anyenyet ê mendendñ ê biñgun): personal reflexive pronoun/pronom personel réflexif
õseñge (abui: aseñge): sentence/phrase
ê tõs: to identify/identifier
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan33.htm