Ñkóbán Búlu - 28 - Avevet Ámímíês Ê Bíñgbwêñgbwên Ê Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Bí yé'è ya náa èñgbwêñgbwên éñgun é n'èñgun j'á beleban an'ônyenyet éñgun; vedá èñgbwêñgbwên éñgun j'á beleban ású mõt, tít, õnòn, jôm, ñgê ke jam.
Bí ñgá yên ê na biñgbwêñgbwên ê biñgun bí ne fátan ébàé. Bí ñgá yé'è náa fátan èñgbwêñgbwên éñgun jíá é n'ètõtõé éñgbwêñgbwên éñgun. Bí ñgá yé'è náa ètõtõé éñgbwêñgbwên éñgun é n'éñgbwêñgbwên éñgun j'á beleban an'ômíês ya ôseñge. Nál'a ne náa ètõtõé éñgbwêñgbwên éñgun j'á beleban an'ônyenyet éñgun: ê mvú'á kõnõk, nda'a, ñgê k'õjók.
Ávál ê bí ñgá yên, ètõtõé éñgbwêñgbwên éñgun j'á beleban ètõé-ètõé mfá'á kõnõk, nda'a, ñgê k'õjók. Fátan èñgbwêñgbwên éñgun èfê é n'èñgbwêñgbwên éñgun j'á beleban õvet-õvet mfá'á kõnõk, nda'a, ñgê k'õjók. Bí á loene fátan èñgun éte náa "õvevet éñgbwêñgbwên éñgun". Avevete bíñgbwêñgbwên ê biñgun é ne bibá-fátane bíbàé.
Avevete bíñgbwêñgbwên ê biñgun biziñ d'á beleban ôsúsúá kõnõk, ôsúsúá nda'a, ñgê k'ôsúsúá ôjók. Avevete bíñgbwêñgbwên ê biñgun éte d'á yiane bámêtaneban aa õjó'ó "a" ñgê ke "á". Mbámêtán õvevet éñgbwêñgbwên éñgun aa õjó'ó "á" w'á beleban an'ômíês. Ajô te, bí á loene èbá-fátan éñgun éte náa "õvevet ômímíês éñgbwêñgbwên éñgun".
_("We are learning to speak Bulu. We have seen that a neutral pronoun is a pronoun used like a prosonal pronoun; but a neutral pronoun is used for a person, an animal, a bird, an object (or thing), or an event. We previously saw that there are two categories of neutral pronouns. We saw that one category of neutral pronoun is the direct neutral pronouns. We saw that a direct neutral pronoun is a neutral pronoun that is used as a subject of a sentence. That is, a direct neutral pronoun is used like a personal pronoun, which is before a verb, a copula, or an auxillary. As we saw, a direct neutral pronoun is applied directly towards a verb, a copula, or an auxillary. Another category of neutral pronoun is a neutral pronoun that is used indirectly towards a verb, a copula, or an auxillary. We refer to such a pronoun as an "indirect neutral pronoun". The indirect neutral pronouns are in two sub-categories. Some indirect neutral pronouns are used before a verb, before a copula, or before an auxillary. You must combine such an idirect neutral pronoun with the auxillary "a" or "á". The combination of the indirect neutral pronoun and the auxillary "a" or "á" is used as a subject (of a sentence). Therefore, we refer to that sub-category as a "subjectal indirect neutral pronoun.".")_
Ású jôm é nê jíá aa õmíês w'á tátè avál èziñ, õvevet éñgbwêñgbwên éñgun ô ne:
de/dê
Ê mvú'a éñgun éte, wo yiane kõ'õlan õjó'ó "á":
de/dê + a/á
Bive'án bí ne,
Abembá [ dê + á] dík.
Akun [ dê + á ] nyum.
Éyoñ bí á kóbõ, bí á vaa "e" ñgê ke "ê" (éyoñ bí á tili, bí á fole "e/ê" aa èji'an ékañgá). Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("If a subject is singular and it is pronounced a certain way, the subjectal indirect neutral pronoun is "d'á". After the subjectal indirect neutral pronoun, you must add the auxillary "á" to get "d'á")_
Abum [ d'á ] vús.
Abembá [ d'á] dík.
Dóp [ d'á ] vêm.
Anyu [ d'á ] kóbõ.
2. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éwuwuñ éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the verb, you can add a complementary pronoun.")_
Asōñ [ d'á ] táé ma.
Aló [ d'á ] vús ê wo.
Akúm [ d'á ] zu nyê tyí'íbí. Akúm [ d'á ] zu ê be nyê tyí'íbí.
Abeñgê [ d'á ] loene bíà.
3. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Akun [ d'á ] nyum abé.
Jôé [ d'á ] nyumulu bidí.
Abo [ d'á ] táé Ñkolô.
Andó'o [ d'á ] wúm ê bibumá.
Añgõñ [ d'á ] fet mbé.
![Asõ'õ [ d'á ] ê sõ' ô sõ' èsõ'ô sõ'õ.](../images/Asok1.png)
"Asõ'õ [ d'á ] ê sõ' ô sõ' èsõ'ô sõ'õ."
"Ánòne [ d'á ] kún ê tyée melendé, ê nde [ d'á ] bômbõ abum."
4. Nálé fe, õ ne jõs ájô. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Asōñ [ d'á ] ê táé ke ma.
Dís [ d'á ] ê yên ê ke mvo'óé.
Andó'o [ d'á ] ê wúm ki fe bibumá.
"Asõ'õ [ d'á ] ê sõ'ô ke èsõ'ô sõ'õ."
5. Nálé fe, õ ne síli nsílí. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ye abum [ d'á ] vús ê wo?
Amú jé ábum [ d'á ] vús ê nye?
Ye afom [ d'á ] ndêñêle nyê?
6. Ású jôm é nê jíá aa õmíês w'á tátè avál èziñ, éñgun é ne:
je/jê + a
Bive'án bí ne:
Fám [je/jê + a] wulu avôl.
Èfatyelê [je/jê + á] kuan bikpwaé.
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Mvú [ j'a ] bôn.
Èkáñ [ j'á ] wúm.
Te mí á ke. Mveñ [ j'a ] nóñ.
7. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éwuwuñ éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Biañ [ j'a ] sáé ma.
Afom é ne mbía fúlú [ j'a ] ndêñêle wo.
Mvú [ j'a ] leñe nyê.
Ndá [ j'a ] ku bíà.
8. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Fám [ j'a ] wulu avôl.
Me lõô fám; [ j'a ] wulu avôl. Fám [ j'a ] wulu avôl.
Me lõô fám; [ j'a ] wulu ê njóñ.
Èfatyelê [ j'á ] kuan bikpwaé.
Èvúlút [ j'á ] zu ôkàñ.
Nja'a [ j'a ] dík. Èyoñ éte [ j'a ] yôñôlõ ndá.
"Ye mvam [ j'a ] kat ayem?"
9. Ású jôm é nê jíá aa õmíês w'á tátè avál èziñ, éñgun é ne:
wo + a/á = w'a/á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Õsánzá [ w'á ] yêle.
Ñkút [ w'á ] fô'ôsan.
Õtétè [ w'á ] faaé.
10. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õsún [ w'á ] víli metyì.
Ñkoé [ w'á ] yiane lúk.
Ñkóé [ w'á ] be'e bidí.
Nsóñ [ w'á ] nyi'itan ê tyia.
Mbam ê benyak [ w'á ] lõt ê njóñ.
Mbañgá [ w'á ] wúm ê bibumá.
11. Ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tátè avál èziñ, éñgun é ne:
be + á = b'á
Wo tót ê na "b'á". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Bemvú [ b'á ] bôn.
Bemvú [ b'á ] leñe bíà.
Benya'a [ b'á ] lõt ê njóñ.
Bemvú [ b'á ] ê bôn ê ki.
Ye bemvú [ b'á ] bôn?
Amú jé bemvú [ b'á ] bôn?
Amú jé bemvú [ b'á ] leñe bía?
12. Ñgê wo kób'ajô yà ábui ê bõt, anê áyoñ, belá'an "b'á". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Beyêñ [ b'á ] mo ábá.
Yèmveñ [ b'á ] zu ôkàñ.
Yètyáñ aa Fôñ [ b'á ] jô ávusô.
13. Ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tátè avál èziñ, éjêt ê yà belan é ne:
bí + á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Bilé [ bí á ] fô'ôsan.
Binyônyóñ [ bí á ] sóo akòn.
Bifatyelê [ bí á ] kuane bikõndé.
Biyáé [ bí á ] fô'ôsan éyoñ mõt a a kóbõ.
14. Ású bífíá yà ábui bí á tátè aa "a", éñgun é ne:
de/dê + á = d'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Atétè [ d'á ] faaé.
Atyeñ [ d'á ] tyí'í bidí.
Anòn [ d'á ] yêle ê yôp.
15. Ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, èjêt é ne:
me + á = m'á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Mís [ m'á ] yên.
Meló [ m'á ] wôk.
Mendá [ m'á ] dík.
16. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éwuwuñ éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Mebo [ m'á ] táé ma.
Mesōñ [ m'á ] kóo wo.
Mekò [ m'á ] kúí nye ê nlô.
17. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Meñgõñ [ m'á ] fete mimbé.
Meñgõñ [ m'á ] ba'ale ndá mfetán.
Mua [ m'á ] vólõ nyúl é fô'ôsan.
18. Ású bíôm bí n'ábui aa õmíês w'á tátè avál èziñ, éñgun é ne
mí á
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Miñkút [ mí á ] vín.
Miñkúl [ mí á ] duñ.
Minsílí miziñ [ mí á ] vólõ.
19. Ê mvú'á kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Minsóñ [ mí á ] nyi'itan ê tyia.
Miñkoé [ mí á ] yiane lúk.
Miñkóé [ mí á ] be'e bidí.
Miñkaná [ mí á ] kalane fek.
Mimfèfè Bífíá
anjen (abui: menjen): state/état
kõnõ' anjen (abui: bekõnõ' ê menjen): verb of state/verbe d'état
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èbêñ (abui: bibêñ): formula/formule
èkpwáa (abui: bikpwáa): previous/précédent
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ènyá'aé (abui: binyá'aé): action/action
kõnõ' ènyá'aé (abui: bekõnõ'õ binyá'aé): verb of action/verbe d'action
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
èñgbwên (abui: biñgbwên): neutrality/neutralité
èñgbwêñgbwên (abui: biñgbwêñgbwên): neutral/neutre
ètõé (abui: bitõé): direction (given to do something or to go somewhere)/direction (donnée pour aller quelque part ou faire quelque chose)
ètõtõé (abui: bitõtõé): direct/directe
ètõtõé éñgbwêñ;gbwê éñgun (abui: bitõtõé bíñgbwêñgbwên ê biñgun): direct neutral pronoun/pronom neutre directe
ntôõ (abui: mintôõ): next/suivant
õseñge (abui: aseñge): sentence/phrase
õmíês (abui: amíês): subject/sujet
vósanjen (abui: bevósanjen): non-state, which is not (related to) a state/non étatique, qui n'est pas (lié à) un état
ê võm: to indicate/indiquer
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan35.htm