Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 26 - Kõnõk "ê ke"
_("Bulu Lessons - 26 - The Verb 'ê ke'"/"Leçons de Boulou - 26 - Le Verbe "ê ke"")_
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Bí tame jom ê kõnõ' èziñ bí yé'è ya:
ê ke
Bí tame zú jom ábui mêvál ê yà belane kõnõ' "ê ke". Èyoñ éte bí á ye bên ê mam mèziñ bí yé'è ya. Bí á ye kõ'õlan ê fe bon ê bê mam mefê.
Kõnõ' "ê ke" è ne beleban aa menda'a mèziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("We are learning to speak Bulu. Let's visit a certain verb we have already studied: "ê ke". Let's visit many ways to use the verb "ê ke". Then, we will review some concepts we have already studied. We will also add some little things. The verb "ê ke" can be used with some copulas we have already studied."/"Nous apprenons à parler Boulou. Visitons un certain verbe que nous avons déjà étudié: "ê ke". Visitons plusieurs manières d'utiliser le verbe "ê ke". Puis nous allons réviser certaines choses que nous avons déjà étudiées. nous ajouterons aussi certaines choses. Le verbe "ê ke" peut être utilisé avec certaines copules que nous avons déjà étudiées.")_
Me ne [ ke ].
Me mbê [ ke ].
Me mbá'a [ ke ].
Me ñgá'ane [ ke ].
Mê ntóo [ ke ].
2. Kõnõ' "ê ke" è ne beleban aa ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can use the verb "ê ke" with some of the auxillaries to which we have already been introduced."/"Tu peux aussi utilser le verbe "ê ke" avec certains auxilliaires que nous avons déjà étudiés.")_
Me ñgá [ ke ].
Me ndeme [ ke ].
Me wô'õ [ ke ].
Mê ñga [ ke ].
Mê mbême [ ke ].
Mê tame [ ke ].
Mê njí [ ke ].
3. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the verb "ê ke", you can add some words such as names, adjectives, etc."Après le verbe "ê ke", tu peux ajouter des mots tels que des noms, des adjectifs, etc.")_
Me wô'õ [ ke ] ésáé. Me wô'õ k'è ésáé.
Õ ndeme [ ke ] ê nlam.
Á mbême [ ke ] ê Jibutí.
Bí ñga [ ke ] áfúp. Bí ñga k'a áfúp.
Mí [ ke ]/[ ki ] ya ôñgôla. Mí [ ki ] y'õ ôñgôla.
Bê wô'õ [ ke ] áfan. Bê wô'õ k'a áfan.
4. Õ ne jõs ájô. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can negate an expression."/"Tu peux exprimer la négation d'une expression.")
Mê njí [ ke ] vôm. Dên, mê njí ke [ ke ] ê vôm èziñ.
Õ ne teke [ ke ] ésáé.
Nté anê õ ñgá ku mbek, õ teke [ ke ] ésáé.
Nt'á an'ô õ ñgá ku mbek, õ tek'ê fe k'è ésáé.
Á njí [ ke ] ésulán. Á njí k'è ésulán.
Bí á ê [ ke ] ê ki ê Zimbabôé.
Mí njí [ ke ] Ébolêwo'o. Mí njí k'è Ébolêwo'o.
B'á ê vo'o [ ke ] aakítí.
B'á ê vo'ó ke [ ke ] aakítí.
5. Bí yé'è ya ê mendenda'a ê bekõnõk. Kõnõ' "ê ke" è ne beleban anê ndenda'a kõnõk. Nál'a ne náa kõnõ' "ê ke" è ne beleban ôsúsúa éyõlè ê vôm. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("We have studied the concept of copular verbs. The verb "ê ke" can be used as a copular verbe. This means that the verb "ê ke" can precede a name, an adjective, etc."/"Nous avons déjà étudié l concepte de verbes copulaires. Le verbe "ê ke" peut être utilisé comme un verbe copulaire. Ceci signifie que le verbe "ê ke" peut précéder un nom, un adjectif, etc.")_
M'a [ ke ] ábôk. M'a k'a ábôk.
Wo [ ke ] ésáé. Wo k'è ésáé.
A a [ ke ] áfúp. A a k'a áfúp.
Bí á [ ke ] ê nlam.
Mí á [ ke ] ê Mvañgan.
B'á [ ke ] Ábôñ Mbañ. B'á k'a Ábôñ Mbañ.
6. Amú kõnõ' "ê ke" è ne ndenda'a kõnõk, kõnõ' ète è ne kpwáa kõnõ' èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("Since the verb "ê ke" is a copular verb, that verb can precede another verb."/"Puisque le verbe "ê ke" est un verbe copulaire, ce verbe peut précé un autre verbe.")_
M'a [ ke ] [ tabe ].
Wo [ ke ] [ dí ].
A a [ ke ] [ wóban ].
Bí á [ ke ] [ sobõ ].
Mí á [ ke ] [ wúp ].
B'á [ ke ] [ ndáman ].
7. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the verb, you can add a name, an adjective, an adverb, etc."/"Après le verbe, tu peux ajouter un nom, un adjectif, un adverbe, etc.")_
M'a [ ke ] nyiñ ê Zañemelima.
Wo [ ke ] dí sañga.
A a [ ke ] kate fóé.
Bí á [ ke ] tos ê ñgòn.
Mí á [ ke ] síli minsílí.
B'á [ ke ] fá'a bóñgô.
8. Bí yé'è ya ê bekõnõ'õ bíkpwáa. Mfá'á bekõnõ'õ bíkpwáa, kõnõ' "ê ke" è n'évovot ê kõnõk. Éyoñ wo ê belane kõnõ' "ê ke" anê kõnõ' èkpwáa, bifase bíbaáne yà ôseñge bí á belane nyênyáé èñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("We have already studied verbes of precedence. When it comes to verbs of precedence, the verb 'ê ke" is a special one. When you use the verb 'ê ke" as a verb of precedence, both sides of the sentence use the same personal pronoun."/"Nous avons déjà étudié les verbes de précédence. Pour ce qui est des verbes de précédence, le verbe 'ê ke" est spécial. Quand tu utilises le verbe 'ê ke" comme verbe de précédence, les deux côtés de la phrase utilisent le même pronom personnel.")
[ M'a ] ke [ m'a ] wulu.
[ Wo ] ke [ wo ] wúp.
[ A a ] ke [ a a ] yôn. A a k'a a yôn.
[ Bí á ] ke [ bí á ] fene minlô.
[ Mí á ] ke [ mí á ] võman.
[ B'á ] ke [ b'á ] võman.
9. Õ ne ê fe kõ'õlan ê menda'a mèziñ ñgê k'ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
[ Me wô'õ ] kê m' a wulu.
[ Õ ndeme ] ke ê wo kat mefóé.
[ Á mbême ] ke a a kôane bidí.
[ Bí ke/ki ya ] bí á ji melám.
[ Mí ñga ] ke mí á jêñ ê mejô.
[ Bê ñgá ] ke b'á yôn.
10. Kõnõ' "ê ke" j'a beleban abui mfá'á yà tyini ású vôm ê wo ê yi náa mõt á ke. Ású éve'án, tót ájô diná,
_("The verb "ê ke" is used a lot to give an order about where you want somebody to go."/"The verbe "ê ke" est beaucoup utilisé pour donner un ordre qui indique où tu veux que quelqu'un aille.")_
Kelêk!
11. Ê mbôle kõnõ' "ê ke" è nê beleban anê ndenda'a kõnõk, ê mvú'áa èfíá "Kelêk", õ ne kõ'õlan éfíá èfê ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Kelê ésáé! Kel'ésáé!
Kelê ê fálák! Kel'ê fálák!
Kelê ôkàñ! Kel'ôkàñ!
12. Õ ne ê fe tyini ású jam èziñ wo ê yi náa mõt á ke bo. Èyoñ éte, wo belane kõnõ' ê mvú'áa "Kelêk". Nál'a ne náa ê mbôle kõnõ' "ê ke" è nê beleban anê ndenda'a kõnõk, ê mvú'áa èfíá "Kelêk", õ ne kõ'õlan ê kõnõ' èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can also give an order for something you want somebody to do."/"Tu peux aussi donner un ordre pour quelque chose que tu veux que quelqu'un fasse.")_
Kelê dí!
Kelê sobõ!
Kelê wóban!
Kelê kõmesan!
13. Ê mvú'áa kõnõ'õ baáa, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("After the second verb, you can add a name, an adjective, an adverb, etc."/"Aprè le deuxième verbe, tu peux ajouter un nom, un adjectif, un adverbe, etc.")_
Kelê diin mbé.
Kelê kõm énòñ.
Kelê bômbõ sí!
Kelê wóban ôsôé.
14. Õ ne ê fe tyini ábui ê bõt. Èyoñ éte, wo belane èfíá "kel'áne" ñgê ke "kel'ánè". Õ símêsa'ane náa ê mbôle kõnõ' "ê ke" è nê beleban anê ndenda'a kõnõk, ê mvú'áa èfíá "kel'áne" ñgê ke "kel'ánè", õ ne kõ'õlan éyõlè ñgê ke kõnõk. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can also give an order to many people. In that case, use the word "kel'áne/kel'ánè"."/"Tu peux aussi donner un ordre envers beaucoup de gens. Dans ce case, utilise le mot "kel'áne/kel'ánè".")_
Kel'ánè!
Kel'ánè álôk! Kel'án'a álôk!
Kel'ánè ésáé! Kel'án'è ésáé!
Kel'ánè ôkàñ! Kel'án'õ ôkàñ!
Kel'ánè Éfulán. Kel'án'è Éfulán.
Kel'ánè dí!
Kel'ánè sobõ!
Kel'ánè wóban!
Kel'ánè kõmesan!
Kel'ánè sáéban!
15. Õ ne tyini ê mõte wuá ású vôm èziñ wo ê yi náa mía nyê mí ke. Èyoñ éte, wo belan èfíá "ñke" ñgê ke "ñkelêk". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can give an order to one person for somewhere you want you both to go. In that case, use the word "ñke"or "ñkelêk"."/"Tu peux donner un ordre à une personne pour un endroit où tu veux aller avec lui. Dans ce cas, utilise the mot "ñke" ou "ñkelêk"kel'ánè".)_
Ñke!
Ñke áfúp! Ñk'a áfúp!
Ñke ésáé! Ñk'è ésáé!
Ñke ôsôé! Ñk'õ ôsôé!
Ñke dí!
Ñke sáé!
Ñke sobõ!
Ñke wóban!
Ñke kõmesan!
Ñke yé'è Búlu.
Ñkelêk!
Ñkelê ábá! Ñkel'ábá!
Ñkelê élí'íti! Ñkel'élí'íti!
Ñkelê Ôbála! Ñkel'Ôbála!
Ñkelê dí!
Ñkelê sobõ!
Ñkelê wóban!
Ñkelê kõmesan!
Ñkelê yemelan.
Ñkelê somelan!
Ñkelê yóp ê kòs!
Ñkelê jom ê Tatê b'áa Nanê!
16. Ñgê wo tyini abui ê bõt ású vôm èziñ wo ê yi náa mía be bê mí ke, õ ne belan èfíá "ñke'áne/ñke'ánè, ñka'áne/ñka'ánè" ñgê ke "ñkel'áne/ñkel'ánè". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("If you are giving an order to many people for somewhere you want all of you to go, you can use the word "ñke'áne/ñke'ánè, ñka'áne/ñka'ánè" or "ñkel'áne/ñkel'ánè"./"Si tu donnes un ordre à beaucoup de personnes pour un endroit où tu veux que vous toutes y alliez, utilise the mot "ñke'áne/ñke'ánè, ñka'áne/ñka'ánè" ou "ñkel'áne/ñkel'ánè".)_
Ñka'áne áfan! Ñka'án'a áfan!
Ñke'áne ésam. Ñke'án'è ésam.
Ñka'ánè ôsôé! Ñka'án'õ ôsôé!
Ñkel'áne Ábíjañ! Ñkel'án'a Ábíjañ.
Ñke'áne ésáé! Ñke'án'è ésáé!
Ñkel'ánè ôkàñ! Ñkel'ánè ôkàñ!
Ñka'áne dí!
Ñka'áne sáé!
Ñka'ánè sobõ!
Ñka'áne wóban!
Ñka'ánè kõmesan!
17. Õ ne ê fe jõs ájô õ bela'ane kõnõ' "ê ke". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("You can also negate something by using the verb "ê ke"./"Tu peux aussi donner un ordre négatif en utilisant le verbe "ê ke".)_
Te wo ke áfan! Te wo k'a áfan!
Te a a ke ésáé! T'a a k'è ésáé!
Te mí á ke Ésiñgilí! Te mí á k'è Ésiñgilí!
Bikõm a a jô na te bí á ke Áñgõlá. Bikõm a a jô na te bí á k'a Áñgõlá.
Te wo ke wúp ê bidí!
Te mí á ke sobõ!
Te b'á ke wóban!
Te mí á ke wosan.
Te a a ke lí'i áfan! T'a a ke lí' áfan!
Kelê kat Ákônõ náa te a a ke ésáé! Kelê kat Ákônõ náa t'a a k'è ésáé!
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijêt): expression/expression
ê kpwáa: to precede/précéder
nda'a (abui: menda'a): copula/copule
ndenda'a (abui: mendenda'a): copular/copulaire
ndenda'a èjêt (abui: bijêt): copular expression/expression copulaire
ndenda'a kõnõk (abui: mendenda'a ê kõnõk): copular verb/verbe copulaire
ê tyini: to give an order/donner un ordre
ètyini (abui: bityini): order/ordre
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õjók (abui: ajók): auxillary/auxilliaire
õjêjók (abui: ajêjók): auxillary (adj)/auxilliaire (adj)
õjêjó'ó kõnõk (abui: ajêjó'ó bekõnõk): auxillary verb/verbe auxilliaire
Áñgan díná é n'ású bekõnõ' "ê ke" aa "ê jíbi". Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson reviews the verbs "ê ke" and "ê jíbi". If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon parcourre les verbes "ê ke" et "ê jíbi". Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com