Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 25 - Añgúñgùs Ê Bekõnõk
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Bí tame yé'è kõnõ' èziñ,
ê wôk
Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wôk.
Bí á wôk.
2. Ê mvú'áa kõnõ' "ê wôk", õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("After the verb 'ê wôk', you can add a name, an adjective, etc."/"Après le verbe 'ê wôk', tu peux ajouter un nom, un adjectif, etc.")_
M'a wô' édùñ.
Món a a yôn. Ye wo wô'ô nye?
A a wô'ô miñyôn.
Bí á wô'ô melêp mê ñkúkúmá.
Mí á wô' édùñ ê mveñ.
3. Õ ne ê fe kõ'õlan ê menda'a mèziñ ñgê k'ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("You can also add some of the copulas or auxillaries we have studied."/"Tu peux aussi ajouter ceertaines copules ou auxilliaires que nous avons déjà étudiés.")_
Mê njí wôk.
Ñga ê wo wô'ô bidùñ?
A ñgá yôn; me teke wôk.
Nanê bí ñgá wô'ô fóé, bí sóó.
Amú a nê ndók, a ê wô'ô ki éyoñ wo kóbõ.
Bê ndeme wô'ô miñkúl; ve bê teke bísi!
4. Bí tame yé'è kõnõ' èziñ,
ê wú
Ású bive'án yà belane kõnõ' "ê wú", tót ê mêjô maná,
Mê njí kômbõ wú.
Ye wo zu wú?
A ñgá wú aañgõ'é.
Bí á zu wú bí búta'ane jé?
Ye mí á kômõ wú étám?
Ye wo kômbõ wú?
Á mbême wú!
Bí ñgá yè wú?
Mí njí yiane ê wú.
5. Bí yé'è ya ê befátan ê bekõnõ'õ bèziñ,
Bí tame yé'è fátane kõnõ' èfê.
Õñgúñgùs ê kõnõ' ô ne kõnõ' è nê bámêtáne aa èfí'éziñ. Èyoñ éte mbameta'anê ôte w'á bi atinán ê dé. Añgúñgùs ê bekõnõ' é ne fátan élál.
Èbá-fátan áñgúñgùs ê bekõnõ'õ dá é ne kõnõ'õ j'a tátè bi átinán ê dé. Bí á tê yé' áka'á kõnõ' éte: "ê wôk". Kõnõ' "ê wôk" j'a beleban mfá'á yà líti náa meló mê mõt, meló mê tít, ñgê ke meló m'ônòn m'á nyoñ èdùñ a a kalan ê je boóo. Ve éyoñ kõnõ' "ê wôk" j'a ê beleban aa bifíá biziñ, nál'a a vê ñgúmba kõnõ' èfê è bil'átinán ê dé.
Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' èziñ,
ê wô'ô zaé
Kõnõ' "ê wô'ô zaé" j'a líti náa abum d'á yi bidí. Õ ne belan èjêt éte anê mbós ê kônõk. Õ ne ê fe kõ'õlan ê menda'a aa ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("We have already studied some categories of verbs: verbs of state, copular verbs, auxillary verbs, complementary verbs, and verbs of precedence. Let's study another category. A prepositional verb is a verb that, when combined with a certain word, the expression produces a verb with its own meaning. Prepositional verbs are in three categories. A sub-category of prepositional verbs are verbs that have their own meaning. We saw one of those verbs as "ê wôk". The verb "ê wôk" is used to indicate that an ear hears a noise and transmits it to the (human, animal, or bird's) brain. But when the verb "ê wôk" is combined with certain words, it produces a specific meaning. Let's study a prepositional verb: "ê wô'ô zaé". The verb "ê wô'ô zaé" indicates that a stomach desires some food. You can use that verb like you do a regular one. You can also add some of the copulas and/or auxillaries we have studied in the past.")_
M'a wô'ô zaé.
Ye wo wô'ô zaé?
A ê wô'ô ki zaé (a ndeme dí).
Bí wô'õ wô'ô zaé.
Ye mí ne teke wô'ô zaé?
Bê ñgá'án teke wô'ô zaé.
6. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wô' évé
B'á jô na mõt a a wô' évé éyoñ mõt ate a a kômbõ nyú mendím. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wô' évé.
A a wô' évé.
Ye wo wô' évé õ têle ê mfôm ánjēñ.
7. Bí tame yé'è ôñgúñgús ê kõnõ' èziñ,
ê wô'ô mintáé
Õñgúñgús ê kõnõ' "ê wô'ô mintáé" w'á líti náa nsañga (mõt, tít, õnòn) w'á wô'ôtan abé ñgê ke jôm j'á táé ê nyúl été ñgê ke ê nyúl átán. Mintáé mí ne bo ávál d'á yénè aa mís ñgê k'ávál ê nsañga w'á wô'ôtan. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("Let's study a certain prepositional verb: "ê wô'ô mintáé". The prepositional verb "ê wô'ô mintáé" indicates that a being (human, animal, bird, etc) is feeling pain, inside or outside the body. Pain can be (visually) seen or felt.")_
M'a wô'ô mintáé.
Ê vé wo wô' mintáé?
A a wô'ô mintáé ábo.
8. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wô' ôlún
Mõt a a wô' ôlún éyoñ a a tê bi ê mbía fóé ñgê ke náa mbía jam d'á tê nye kúí. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wô' ôlún amú me ñgá ku meve'elê.
Õ ne bikálák. Wo wô' ôlún ja'a éyoñ mõt a a vólõ wo.
Ndemben a a wô'o ôlún. Be ndômenyàñ bê ñgá nyúm ê nye nlô kábat.
Bí á wô' ôlún mbôle bí ñgá'án teke dí nté anê tyé.
Bê ñgá wô' ôlún éyoñ ésaá a ñgá wú.
9. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wô' ôsón
Mõt a a wô' ôsón éyoñ b'á tê nye sámêle. Mõt a ne ê fe wô' ôsón éyoñ mõt mfê a a tê nye biasè ê meñgana bõt. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wô' ôsón amú Ésíáne a a tê ma biasè ê nseñ éwõñgá.
Wo wô' ôsón amú moónyóñ a a ke a a so'o wo.
A ñgá wô' ôsón éyoñ ô ñgá ta nyê ê nseñ ê zàñ.
Bí á wô' ôsón amú ñgê a manê nyú meyok, á ñga kate bõt mam m'á yiane tabe ásòé.
10. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wô'ô njùk
Mõt a a wô'õ njù' éyoñ á njí kômbõ kômbõ bo jôm, èko-ziñ a kômbõ wo'on ñgê ke náa á njí yi ê mõt á ndêñêle nyê (njù' b'áa èlēs bê njí bo nyênyáé e jôm). Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("Somebody is said to "wô'ô njùk" when (s)he doesn't want to do something or anything, or (s)he doesn't want to be bothered (bothersome and laziness are not the same thing).")_
M'a wô'ô njùk.
A a wô'ô njùk.
11. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wô'ô sóm
B'á jô na mõt a a wô'ô sóm éyoñ mõt ate a a kômbõ wo'on; èko-ziñ á te'e ya amú ábui ésáé ("njùk" b'áa "sóm" b'á selan). Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wô'ô sóm.
Te wo ndêñêle nyê. A a wô'ô sóm.
12. Bí ñga yeme náa kõnõ' "ê wú" è bilí ñgúmba átinán ê dé; vedá kõnõ' "ê wú" è ne ê fe beleban an'ôñgúñgùs ê kõnõk. Nál'a ne náa õ ne bámêtan ê kõnõ' "ê wú" aa èfí'èfê aa bi ê ñgúmba átinán.
Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wú zaé
Mõt a a wú zaé éyoñ á tabêe ya áyàp éyoñ (abui mêlú) a teke dí ñgê ke náa a teke dí ávál d'á yiane. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a wú zaé amú me n'a ázóé.
Ye wo wú zaé ja'a õ bilí bekábe? Kelê kus ê bidí.
A a jíbi wú zaé amú a ne afom.
Bí ñgá yè wú zaé ê Tíbátí.
Mí á wú zaé amú jé?
B'á wú zaé nté anê nyiá a ñgá ke.
13. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wú ôsón
Mõt a a wú ôsón éyoñ á sáme ya ábui.
14. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
ê wú njùk
B'á jô na mõt a a wú njùk èyoñ a ê toñ mõt mfê. Ñgê ke náa b'á jô na mõt a ñgá wú mõt mfê njùk ñgê ê mõt õsú a ñgá toñ ê mõte baáa ábui. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Abômõ a ñgá wú bendôm bé njú' éyoñ bê ñgá lí'i bobênyui.
Èsíane a a wú njù' Áwóló amú a a káte yênê bisáé.
15. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wú mintáé
B'á jô na mõt a a wú mintáé éyoñ mintáé mí tabêe ya áyàp aa mí n'a abui.
16. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wú ôsón
B'á jô na mõt a a wú ôsón éyoñ á sáme ya ábui. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Ye m'a zu wú ôsón?
A ñgá yè wú ôsón.
17. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
_("Let's study another prepositional verb.")_
ê wú nyám
B'á jô na mõt a a wú nyám éyoñ mõt ate a a jíbi bo ê jam èziñ á njí bê a kômbõ'õ bo (https://www.webonary.org/bulu?s=nyam&search=Search&key=bum&pos=&semantic_domain=&search_options_set=1&match_whole_words=1&lang=en). Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
17. Bekõnõ'õ befê bê ne,
ê ti'i
ê ti'i dís
17. Bí yé'è ya náa èbá-fátan ôñgúñgùs ê kõnõ'õ jiá é ne kõnõ'õ j'a táté bi átinán ê dé. Avál ébá-fátan ôñgúñgùs ê kõnõ' èfê é ne kõnõ'õ j'a ê tinan ê ke jôm èziñ éyoñ j'a ê beleban étám. Avál ê kõnõ' ète d'á beleban v'aa èfí'èfê. Avál ê kõnõ' éte é ne "ê ko",
_("We have learned that a sub-category of prepositional verbs are verbs that have their own meaning. Another sub-category of prepositional verbs are verbs that don't have any meaning if they are used by themselves. Such a verb can only be combined with another word. An example of such a ver is &'ê ko'")_
ê ko
Kõnõ' "ê ko" è ne teke beleban étam. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ'õ èziñ,
ê ko éñgôñgól
Mõt a ko mõt mfê éñgôñgól éyoñ ê mõt õsú a a jêñ ê na á vólõ ê mõte baáa. Kõnõ' ète j'a dañe beleban éyoñ ê mõt baáa a nê ázóé, ñgê ke náa a a jêmbane bidí, ñgê ke náa a a jêmbane jôm èfê. Nál'a ne náa é mõte baáa a a yi jôm éziñ a sê ñgul ya ê bi aa ñgul jèé étám. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a zu nyê vólõ. M'a wô'ô nye èñgôñgól.
Nté anê Nanê a ñgá wú, õ teke bía wô' èñgôñgól.
A a ye vólõ wo náa ô kabêe meve'elê amú a a wô'ô wo éñôñgól.
18. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
ê ko ê wòñ
Mõt a ko wòñ mfá'á jam á njí yi náa é bo nyê ñgê ke náa é bobáan. Mõt a ne ko ê mõt mfê wòñ ñgê ê mõt mbó' a a ne nyê mvèndé, ñgê ke náa a a dañe ñgul (èko-ziñ a ne njêt), ñgê ke náa a bilí betáa ñkôñ, aakeêke. Mõt a ne ê fe ko tít ê wòñ: zeê, ñgbweñgwem, zok, èlôp, nyó, aakeêke. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Akam a ne njêt áñgõndô. M'a ko nyê wòñ.
Kel'áfúp! Te wo ko wòñ.
A wô'õ jíbi mintáé. A ê ko ê ki ndõndo wòñ.
Bí á zu ke ê nsõm. Bí á ko ê ke wòñ.
Mí á yiane sábane sábiase. Te mí á ko wòñ.
19. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
ê báa
ê báa áló
B'á jô na mõt a a báa aló éyoñ a ê kõmõ vô'ôlõ mêjô mõt mfê a a kóbõ. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me bilí mía betaa mbáñêtê. M'a yi mí báa meló éyoñ m'a kóbõ.
Báa aló éyoñ ñkúkúmá a a lêp ê wo.
A mane ya ê vúan melêp mê nyiá amú á njí báa meló éyoñ nyiá a mbê a kòbõ'õ.
Bí ñgá yiane báa meló éyoñ tatê a mbê a kap èlík.
Ye mí wô'õ fó'ó báa meló éyoñ mõt a ê bõm ñkúl.
Èyoñ m'a ê kalane bê mefóé, bê ne teke báa meló.
20. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
ê fáme ôkòn
Ê kõnõ'õ nyíná j'a dañe beleban mfá'á jam é lõte ya (vedá kõnõ' ète è ne ê fe beleban ású jam d'á ye boban). B'á jô na mõt a ñgá fáme õkòn éyoñe jam èziñ é ñgá boban (èko-ziñ a ñgá dí jôm èziñ, èko-ziñ mõt a ñgá nambe nyê), anê átem-ê-tem a ñgá tátè náa á ñga kon. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Ve nanê me ñgá tye' ñnám ê ñgòn, me [ fámêe õkòn ].
Ye õ ndeme só áfúp, ô [ fáme ya ôkòn ]?
Nanê a ñgá têbe ê nseñ, a [ fámêe õkòn ].
21. Bí tame yé' ôñgúñgùs ê kõnõ' õfê,
ê fáme õyó
B'á jô na mõt a a fáme õyó éyoñ a a vôlõ ke ôyó éyoñe jam èziñ afê d'á tê boban.
Ve nanê bí ñgá nyíin ndá, a [ fámê ôyó ].
22. Bí tame yé'è ôñgúñgùs ê kõnõ' èziñ,
ê sep
ê sep étom
B'á jô na mõt a a sep ètom éyoñ mõt ate a ê bo jam é n'ábé, jam a a bê ñgul ya ê sá'ále. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Mê ki ya ê jàl. Me za ê sep étom.
Mbôle a ê dañ èsas, a wô'õ sep étom.
23. Kõnõ' èfê è ne,
ê sók
ê só' étyi
ê só'ó meyok
23. Èbá-fátan ôñgúñgùs ê kõnõ'õ lále é ne kõnõ' è bilí ñgúmba átinán ê dé, vedá éyoñ wo ê belan kõnõ' ète, wo yiane kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá náa ô ve njika'anê ású jam d'á boban. ève'án ê kõnõ' é ne,
ê ku
Éyoñ wo ê belane kõnõ' "ê ku" wo yiane kat ávál avé mõt a ê ku. Ajô te, kõnõ' "ê ku" j'a bíáé ábui áñgúñgùs ê bekõnõ. Bive'án bí ne,
ê ku sí
ê ku évôl
ê ku ávēm
ê ku ájô
ê ku ê ñkaná
ê ku sóm
ê ku mvúk
ê ku ê mbek
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------16. Bí ñgá yé'è biwuwuñ ê bekõnõk. Bí ñgá yênê na bê ne bekõnõ'õ b'á beleban aa biwuwuñ ê biñgun: "ma", "wo", "nyê", "bía", "mía", aa "bê". Amú biñgun bíte bí tií aa mõt-a-binam, aa bí ñgá yé'è anê bí nê belane bekõnõ'õ bête ású mõt-a-binam, bí á loene bekõnõ'õ bête náa anyenyet ê biwuwuñ ê bekõnõk.
Bekõnõ'õ bèziñ bê ne náa, akusábo bê bilí ñgúmba átinán, éyoñ wo ê belan bê, wo yiane kate jôm èvé j'á tú'a timin ê jôm j'á boban. Bí á loene bekõnõ'õ bête náa bijõjôm ê biwuwuñ ê bekõnõk.
Bí tame yé' éjõjôm éwuwuñ ê kõnõk,
ê ja'aé
Éyoñ wo ê belane kõnõ'õ "ê ja'aé", wo yiane kõ'õlan éfíá ñgê ke bifiá náa ô kat,
añgan (abui: mêñgan): lesson"/"leçon
èjêt (abui: bijê): expression"/"expression
èkpwáa (abui: bikpwáa): precedence/précédence
kõnõ' èkpwáa (abui: bekõnõ' bíkpwáa): verb of precedence/verbe de précédence
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment"/"commentaire
õñgùs (abui: añgùs): preposition/préposition
õñgúñgùs (abui: añgúñgùs): ("prepositional"/"prépositionnel")
õñgúñgùs ê kõnõk (abui: añgúñgùs ê bekõnõk): prepositional verbs/verbe prépositionnel
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
nda'a (abui: menda'a): ("copula"/"copule")
ndenda'a kõnõk (abui: mendenda'a ê bekõnõk): ("copular verb"/"verbe copulair")
ntôõ (abui: mintôõ): next"/"suivant
õjók (abui: ajók): auxilliary"/"auxilliaire
õjêjó'ó kõnõk (abui: ajêjó'ó bekõnõk): auxilliary verb"/"verbeauxilliaire
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan32.htm