Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 22 - Ajêjó'ó Bekõnõk: "ê yé", "ê víáne", "ê vôlõ", "ê vu", aa "ê zõmbõ". Ndenda'a Kõnõk: "ê yiane". Õjõ'ó "ñgáá"
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Bí yé'è ya ájêjó'ó bekõnõ' èziñ, bêkõnõ'õ b'á beleban an'ájók. Bí tame kõ'õlan ájêjó'ó bekõnõ' afê.
_("We have already studied some auxillary verbs, verbs that are used like auxillaries. Let's add some auxillary verbs."/"Nous avons déjà étudié certains verbes auxilliaires, c'est à dire des verbes qui s'utilisent comme des auxilliaires. Ajoutons quelques verbes auxilliaires.")_
Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
ê yè, ê yé (bo ê jam èziñ)
Õjêjó'ó kõnõ'õ "ê yè" (ñgê ke "ê yé") w'á beleban mfá'á yà líti náa jam é ñgá fam (jam é ñgá bo teke boban ávál é mbê na d'á boban). Õjêjó'ó kõnõ'õ "ê yè" w'á dañe beleban aa menda'a aa ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
_("The auxillary verb "ê yé" is used to indicate that something didn't happen the way it was supposed to. The auxillary verb "ê yè" is mostly used with some of the copulas and/or auxilairies we have studied."/"Le verbe auxilliare "ê yé" est surtout utilisé avec certaines copules et auxilliares que nous avons dèjà étudiés.")_
Me ñgá yè ke áfúp (vedá me ñgá bo teke ke).
Õ ñgá yè kon (vedá õ ñgá bo teke kon).
A ñgá yè ku ébé (vedá á njí ku).
Bí ñgá yè wú (vedá bí njí ke wú).
Mí ñgá yè nyú nsul (vedá mí ñgá sá'ále wô).
Bê ñgá yè jêm (vedá bê ñgá bo teke jêm).
Éyoñ ése m'a dí miñkōñ, me wô'õ yé kon.
Te wo beta nyú meyok. Õ ndeme yé wú.
Ñgê a ñgá yè nyú nsul, a bômbõ sí, aa a kêl'ôyó, á njí yé vee.
Bí wulúu ya ábui. Bí ñga yè jáñ.
Mí wô'õ yé láa minsòs.
Bê ntóo azóé áñgõndô. Bê ñga yè kuane ndá.
2. Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
_("Let's study a certain auxillary verb."/"Étudions un certain verb auxilliaire.")
ê víáne (ê bo ê jam èziñ)
Ñgê wo kômbõ líti náa mõt a a bo jam afê saáke ê jam a ê yiane bo, õ ne belan õjêjó'ó kõnõ' "ê víane". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("If you are trying to show that someone is doing something other than what he/she was supposed to do, you can use the verb 'ê víane'."/"Si tu veux montrer que quelqu'un est en train de faire quelque chose autre que ce qu'il/elle devait faire, tu peux utiliser le verbe auxiliaire 'ê víane'.")_
M'a tê/kê yè dí ésáñkáná. M'a viane zú dí sañga.
Wo tê/kê yè kap ê bidí. Õ víánê manê solé bidí.
A ndeme yè wú. A víánê kon ábui.
Bí ñgá kômbõ ke ê Tíbátí; bí víáne ke ê Yõkô.
Aañgõ'é ê mam mê tyé, mí ñgá yiane tó'oé ôsé. Mí víánê manê tibi ê bilók.
Ñga ê bê ne bobênyàn! Amú jé b'á víane wosan?
3. Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
_("Let's study a certain auxillary verb."/"Étudions un certain verb auxilliaire.")
ê vu (ê bo ê jam èziñ)
Ñgê wo kômbõ líti náa mõt a a váñe váñe bo ê jam èziñ anê évō, õ ne belan õjêjó'ó kõnõ' "ê vu". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("If you want to show that somebody is doing something in defiance, you can use the auxillary verb 'ê vu'."/"Si tu veux montrer que quelqu'un est en train de faire quelque chose comme si c'est un défi, tu peux utiliser le verbe 'ê vu'.")_
M'a vu dí miñkòñ. Jé j'á ye bo ê ma?
Wo vu láñ ézà kálate.
A a vu wúp ê kábat ê nlam aamõs.
Bí á vu leñe zeê ê futafan.
Ye mí á vu suñ élí'í teke síli bendômenyòñ?
Aka' ébiasè bóñgô! B'á vu kóbõ ma ê meñgana bõt?
4. Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
_("Let's study a certain auxillary verb."/"Étudions un certain verb auxilliaire.")
ê vôlõ (bo ê jam èziñ)
Ñgê wo yi náa jam é jí'a boban vedá é tõñe jam afê, õ ne belane kõnõ'õ "ê vôlõ". Ású átáta'a, tót ê mêjô maná:
_("If you want to show that a certain action should occur immediately, you can use the auxillary verb 'ê vôlõ'."/"Si tu veux montrer une action qui doit être faite immédiatement, tu peux utiliser le verbe auxilliaire 'ê vôlõ'.")_
Nanê b'á ye só, me vôlõ ke.
Õ ndeme suan. Amú jé wo vôlõ wóban?
Nanê a ñgá vee, a vôlõ dí.
Bí ntóo ê zēn. Bí á vôlõ zu.
Mí á vôlõ sulan?
B'á vôlõ lí tíl nté ésep é ñgá'an.
5. Ñgê wo jõse jam, õ ne tátè õseñge aa èfíá "te". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
If you are trying to express a negation, you can start the sentence with 'te'."/"Si tu essayes d'exprimer une négation, tu peux commencer la phrase avec 'te'.")_
Éyoñ nyuá a ê ye té viē' ê dí, te wo vôlõ tyá' ékon é ñgá'an ayôñ!
Ja'a a a kúne suan áfúp, te a a vôlõ bè fôn!
Nanê a ndeme té viē' ê ndúan. Bidí bí ñgá'an ayôñ. Te bí á vôlõ dí.
Akusábo mí á ye koene bê lúma'an, te mí á vôlõ be vañ.
Ja'a awol'é kpwáane ya, te b'á vôlõ tátè èkôán.
6. Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
_("Let's study a certain auxillary verb."/"Étudions un certain verb auxilliaire.")
ê bulu (bo ê jam èziñ)
Ñgê wo kômbõ líti náa mõt a a váñe bo ê jam a teke bísi ñgê mbía jam d'á ye kúí ê be nyê, õ ne belan õjêjó'ó kõnõ" "ê bulu". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
_("If you want to show that somebody is daring to do something, you can use the auxillary verb 'ê bulu'."/"Si tu veux montrer que quelqu'un ose faire quelque chose, tu peux utiliser le verbe auxilliaire 'ê bulu'.")_
M'a bulu k'ê jó' ê máñ! Jé j'á ye bo ê ma?
Ye wo bulu sañe ndó'ó aa õtyeñ?
A a bulu dí âkpwēl, ésaá a toó.
Bí ndeme bulú lô' étò' aalú.
Mí ñgá bulu lí tíl ê mveñ été!
Be wô'õ bulú kóbõ ñkúkúmá.
7. Bí tame yé' ôjêjó'ó kõnõ' èziñ:
ê zõmbõ (ê bo ê jam èziñ)
Ñgê wo kômbõ líti náa mõt a a yêmête, ñgê ke náa a a váñe yêmête, náa á jíbi minjù' ê yà jam èziñ (akusábo ê bõt bevó'ó b'á jô nye náa á bo teke dê bo, ñgê ke náa mevàp m'á líti náa á yiane sá'ále ê bo ê jam éte), õ ne belan õjêjó'o kõnõ' "ê zõmbõ". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a zõmbõ nyú ébus ê mam mê tyé akusábo m'a ê kon ábum.
Ye wo zômbõ nambe évêle ñguán?
A a zõmbõ fet ájô á njí yem.
Bí á zõmbõ lôñ ésam élobé.
Mí á zômbõ lúman ñkúkúmá.
B'á zõmbõ dí ôkôm ê nyó.
8. Bí yé'è ya ê mendenda' ê bekõnõ'õ mèziñ: bêkõnõ'õ b'á títi anê menda'a. Bí tame yé'è ndenda'a kõnõ' èziñ:
_("We have studied some copular verbs; that is, verbs that function like copulas. Let's study a certain copular verb."/"Nous avons déjà étudié certains verbes copulaire; c'est à dire des verbes qui functionnent comme des copules.")_
ê yiane (ê bo ê jam èziñ)
Ñgê wo kômbõ líti náa jôm èziñ é ne ávál ê nê mvo'óé, õ ne belan õjêjó'o kõnõ' "ê "yiane". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a yiane èsáé.
Wo yiane èvoñõlõ.
A a yiane bidí.
Ye bí á yiane minjùk?
Mí á yiane mevak.
B'á yiane dúmá.
9. Ñgê wo kômbõ líti náa jam d'á boban ávál é nê mvo'óé, ñgê ke náa jam é ne ntíndán yà boban, õ ne belan õjêjó'o kõnõ' ê "yiane". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a yiane dí.
Wo yiane só.
A a yiane wóban.
Bí á yiane tôban.
Mí á yiane sáé.
10. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
M'a yiane tili kálate.
Wo yiane têbe têtelê.
A a yiane vô'ôlõ ndóñ.
Bí á yiane vun éwólo.
Mí á yiane kóbõ Búlu.
B'á yiane jêm ábôk.
11. Õ ne ê fe kõ'õlan ê menda'a m'èziñ aa ajó' èziñ bí yé'è ya. Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me ñgá yiane dí.
Õ njí yiane ê wú.
Á ñga yiane só.
Bí wô'õ yiane ê yáa.
Mí njí yiane ê lúman.
Bê ñgá yiane sóbõ.
12. Bí yé'è ya ájó' èziñ ("ñga", "ñgá", "táme", akeêke). Bí tame yé' ôjó' õfê,
ñgáá
Éyoñ wo kômbõ líti náa èko-ziñ jam é ñgá yè boban ñgê ke náa é njí yé boban, õ ne belan õjó'ó "ñgáá". Ású bive'án, tót ê mêjô maná,
Me ñgáá bômbõ ôkala.
Ñgê binòñ bí njí bê ê ndá, me ñgáá bômbõ ôkala. Nál'a ne náa me ñgá bômbõ énòn.
Õ ñgáá ku ájô. Ñgê ésoó á njí bê ñkúkúmá, õ ñgáá ku ájô.
A ñgáá kuane ndá. Ñgê á mbê ázóé, a ñgáá kuane ndá.
Bí ñgáá wú zaé. Ñgê bí ñgá tab'Áwóló mbú yà mvús, bí ñgáá wú zaé.
Mí ñgáá wosan. Ñgê mí ñgá yè tôban ôkàñ, mí ñgáá wosan (é ne mbamba jam náa mí njí ke wosan).
Bê ñgáá lú'an.
Asum b'áa Ñkolô bê vúman. Ñgê nyiáa Asum á njí yè kat ê be, bê ñgáá lú'an (è ne mbamba jam náa bê njí ke lú'an).
añgan (abui: mêñgan): _("lesson"/"leçon")_
èjêt (abui: bijê): _("expression"/"expression")_
nda'a (abui: menda'a): _("copula"/"copule")_
ndenda'a (abui: mendenda'a): _("copular"/"copulaire")_
ndenda'a kõnõk (abui: mendenda'a ê kõnõk): _("copular verb"/"verbe copulaire")_
õjók (abui: ajók): _("auxillary"/"auxilliaire")_
õjêjók (abui: ajêjók): _("auxillary (adj)"/"auxilliaire (adj)")_
õjêjó'ó kõnõk (abui: ajêjó'ó bekõnõk): _("auxillary verb"/"verbe auxilliaire (adj)")_
ê títi: _("to function"/"fonctionner")_
Áñgan díná d'á yê'êle avál avé bí nê bámêtàn ákpwet èziñ aa añgbwa'aé èziñ. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson show how to combine some auxillaries and copulas. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon montre comment combiner certains auxilliaires and copules. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com