Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 14 - Èjõs
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Èjõs é ne zēn ê yà ê líti náa jam èziñ é ne mómo. Ñkóbõ Búlu ô bilí menda'a a ajó'ó yà ê belan éyoñ wo jêt éjõs.
Bí tame tátè aa èfí'éziñ:
sê
Èfíá "sê" é ne nda'a. Nál'a ne náa õ ne tátè aa èñgun, õ kõ'õlán ê "sê", õ kõ'õlán ê kõnõk. Ású átáta'a, tót ê mêjô maná:
Me sê mvo'óé.
Õ sê sóé.
A sê mvam.
Bí sê ôkala. Bí s'ôkala.
Mí sê étám.
Bê sê nsámbá.
2. Éyoñ wo jêt èjõs aa "sê", biyoñ biziñ, õ ne kõ'õlan ê nda'a "ke" ñgê ke "ki":
sê ke
sê ki
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Me sê étám. Me sê ke ètám.
Me s'étám. Me sê k'ètám.
Õ sê ábé. Õ s'ábé.
Õ sê ki abé. Õ sê k'abé.
A sê minsòs. A sê ke minsòs.
Bí sê ôkala. Bí sê ke õkala.
Bí s'ôkala. Bí sê k'õkala.
Mí sê ávúman. Mí sê ki avúman.
Mí s'ávúman. Mí sê k'avúman.
Bê sê ki ê fálák. Bê sê ke ê fálák.
3. Õ ne ê fe jêt éjõs ású mõt-a-binam. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Avômõ a sê ésôs. Avômõ a sê ke èsôs.
Avôm'a s'é ésôs. Avôm'a sê k'èsôs.
Ñkolô a sê mvam. Ñkolô a sê ke mvam.
Bíà, Èsakóé, bí sê mekút. Bíà, Èsakóé, bí sê ke mekút.
Yètõtan bê sê njêt. Yètõtan bê sê ke minjênjêt.
4. Õ ne belane "ke" ñgê ke "ki" áman ôseñge. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a ê yem ê ki.
A ê dí ki.
Bí á ê jêm ê ki.
Mí á ê bulan ê ki.
B'á ê nyíñ ê ki.
A ê vô'ôlõ ki.
5. Ñg'éjõs wo kômbõ jêt é n'a ású kõnõk, õ ne belan èfíá "vo'o" (ñgê ke "vo'ó"):
vo'o/vo'ó
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a ê vo'o yem.
A ê vo'o lí'i.
Bí á ê vo'o wúp.
Mí ne ñgbwa. Mí á ê vo'o wosan.
B'á ê vo'o sobõ.
6. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a ê vo'o dí miñkōñ.
A ê vo'o têbe têtelê.
Bí á ê vo'o búlan ê Ñnañga Ébõkõ.
Bí á ê vo'o búlan ê Ñnañg'Ébõkõ.
Mí á ê vo'o ke Ébolêwo'o.
Mí á ê vo'o k'è Ébolêwo'o.
B'á ê vo'o jêm ê bóol.
7. Ê mvúse "vo'o" (ñgê ke "vo'ó"), õ ne kõ'õlan ê "ke" ñgê ke "ki":
vo'o ke/ki
vo'ó ke/ki
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a ê vo'o ke sobõ. M'a ê vo'ó ki sobõ.
A a ê vo'ó ke yem.
Bí á ê vo'o ke síñan.
Mí á ê vo'ó ki búlan.
B'á ê vo'ó ke wosan.
8. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a ê vo'ó ke dí miñkōñ.
A ê vo'ó ke bômbõ ê tyia.
Bí á ê vo'o ke wúp ê bidí.
Mí á ê vo'ó ke nyú meyok.
B'á ê vo'o ke jáñ áfúp.
9. Èfí'èfê j'á beleban mfá'á yà jêt èjõs é ne "njí":
njí
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê njí yem.
Ô njí tabe.
Á njí só.
Bí njí wóban.
Mí njí dí.
Bê njí búlan.
10. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê njí fúbu ndá.
Ô njí nyú biañ.
Á njí wúp ê kábat.
Bí njí láa minsòs.
Mí njí láñ ñkaná.
Bê njí lí'i áfan.
Á njí kúí Áyõs.
11. Ê mvúse èfíá "njí", õ ne kõ'õlan éfíá "ke" ñgê ke "ki". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê njí dí. Mê njí ke dí.
Ô njí jáñ. Ô njí ki jáñ.
Á njí wú. Á njí ke wú.
Bí njí bíáé. Bí njí ki bíáé.
Mí njí lúman. Mí njí ke lúman.
Bê njí yám. Bê njí ke yám.
12. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê njí vun éwólo. Mê njí ke vun éwólo.
Ô njí búti viek. Ô njí ki búti viek.
Á njí ku ájô. Á njí ke ku ájô.
Bí njí bi édiba'a. Bí njí ki bi ê bidiba'a.
Mí njí síli nsílí. Mí njí ke síli minsílí.
Bê njí solé ê bidí. Bê njí ki solè ê bidí.
13. Avál afê yà jêt éjõs é ne aa èfíá "teke":
teke
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Me wô'õ ke áfúp; me teke dí.
Me wô'õ k'a áfúp teke dí.
Ô ñga ke ê Tíbátí, õ teke kõmesan.
Ô ñga ke ê Tíbátí teke kõmesan.
A ndeme dí ñgúmba ê kúp; a teke jáé.
A ndeme dí ñgúmba ê kúp teke jáé.
Bí ñgá ba'aé afúp, bí teke dí'i.
Bí ñgá ba'aé afúp teke dí'i.
Mí wô'õ só ôsôé, mí teke wóban?
Mí wô'õ só ôsôé teke wóban?
Bê ñgá wô'ô fóé awú, bê teke só!
Bê ñgá wô'ô fóé teke só?
14. Avál afê yà jêt éjõs é ne aa nda'a "tekee":
tekee
Wo belan nda'a "tekee" aa èyõlè (saáke kõnõk). Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ne tekee bidí.
Me mbê tekee bidí.
Mê ntóo tekee bidí.
Me ñgá'an tekee bidí.
M'a wô'ô zaé. Me ne tekee bidí.
Me ñgá wú zaé. Me mbê tekee bidí.
Me bilí njùk. Mê ntóo tekee bidí.
Õ ne mimfo' ányu! Õ ne tekee mesōñ!
A ne sóé? A ne tekee biyé?
Bí ñgá kon, tekee biañ.
Mí ñgá ba'aé tíl, tekee õvôn?
Mí ñgá ba'aé tíl, tek'õ õvôn?
Bê ñgá nye'esan, teke ñnè.
15. Biyoñ biziñ, õ ne fol ê "tekee" aa nda'a "tee":
tee
Ású bive'án, tótê mêjô maná:
Me ne nzôzóé, tee bidí.
A bôõ sóé, tee mfiñgá.
Bí á kon abui, tee mebiañ.
16. Ñgê wo kômbo jõs étyini, õ ne belan õjó'ó "te":
te
Wo tátè õseñge aa "te", õ kõ'õlán éñgun aa bifíá. Ású bive'án, mêjô maná:
Te a a dí!
Te bí á wosan!
Te mí á vô'ôlõ!
Te b'á dí!
17. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Te a a bun mfíáñ!
Te bí á nyoñ bidí!
Te mí á vun èwólo!
Te b'á kuan sí!
18. Õ ne ê fe jêt éjõs aa õjó'ó "bê":
bê
Éyoñ wo jêt éjõs aa õjó'ó "bê", wo kóbõ anê wo yia jiá (wo jêt ényunyun ésúm). Ású bive'án, tótê mêjô maná:
M'a ê bê dí.
A a ê bê bík.
Bí á ê bê sában.
Mí á ê bê yáa.
B'á ê bê wosan.
19. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
M'a ê bê bõ'õ fós.
A a ê bê yô ndôlõ.
Bí á ê bê bè ôwõndõ.
Mí á ê bê suan ê Bafúsam?
B'á ê bê wô'ô fóé awú.
20. Ñgê wo jõs jam é nê tum, belá'ane nda'a "ne" ê zàñ èñgun aa "teke". Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
Me ne teke váñ.
Õ ne teke wúp.
A ne teke zê'êbe.
Bí ne teke lúman.
Mí ne teke síñan.
Bê ne teke wosan.
21. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ne teke wóban ôsõé.
A ne teke kóbõ Búlu.
Èsõla a ne teke vô'ôlõ nyiá. Èsõla a ne meló.
22. Ñgê wo jõs jam é mbê tum, belá'ane nda'a "mbê" ê zàñ èñgun aa "teke". Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
Me mbê teke dí.
Me mbê tekee bidí.
Me ñgá kon. Me mbê teke nyú mebiañ
Me ñgá kon. Me mbê tekee mebiañ.
23. Ñgê wo jõs jam d'á funan mfèfé tum, belá'ane nda'a "ntóo" ê zàñ èñgun aa "teke". Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
Mê ntóo teke dí.
Mê ntóo tekee bidí.
Mê ñga kon. Me ntóo teke nyú mebiañ.
Me n'azóé. Mê ntóo tekee mebiañ.
24. Èfíá "za" j'á beleban mfá'á yà jêt éjõs anê ônyut:
za
Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Mê ki ya, me za ê sep étom.
Nyá'á biañ, õ za ê kone.
Á kelê wóban, a za ê nyum ábé.
25. Bekõnõ'õ bèziñ b'á jêt éjõs:
ê nyúm (=> ê vê)
ê ben (=> ê nyoñ, ê kañese)
ê kát (=> ê yi)
ê dími, ê dímin (=> ê yem)
ê jêmban (=> ê yénè)
ê víni (=> ê nye'e)
ê síñ (=> ê diñ)
ê tyi
ê vaa (=> ê futi)
ê fúman (=> ê koene)
Ású bive'án, tótê mêjô maná:
M'a káte têbe.
A a bene siñ.
Mí á dími jók?
26. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
M'a káte lí tíl.
A a káte vúl ébõbolo.
Bí á dími jêm ê bóol.
Mí á káte yê'ê mi'ê?
B'á bene dí ñnáme ñgon.
27. Bifíá "èziñ", "biziñ", aa "mèziñ" bí á beleban ê fe éyoñ wo jêt éjõs. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê njí nyoñe jôm. Mê njí nyoñe jôm èziñ.
Mê njí ke nyoñe jôm. Mê njí ke nyoñe jôm èziñ.
Á njí so' ê mõt. Á njí so' ê mõt èziñ.
Á njí ke so' ê mõt. Á njí ke so' ê mõt èziñ.
Bí njí yem ájô. Bí njí yem ájô èziñ. Bí njí ki yem ájô èziñ.
Mí njí bíáé món èziñ. Mí njí ke bíáé bón bèziñ.
28. Bí á yeme náa bekõnõ'õ bèziñ b'á belane bifíá bíbàé. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
ê ve'ê fe'ê: A ê ve'ê ke/ki fe'ê.
29. Õnyelè 1: Belá'ane èfíá "sê" ôseñge náa ô jêt èjõs. Belá'ane bífíá biná:
kaá, búá
30. Õnyelè 2: Belá'ane èjêt "sê ke" ôseñge náa ô jêt èjõs. Belá'ane bífíá biná:
õyó
31. Õnyelè 3. Belá'an èfíá "njí" ñgê ke "njí ke". Kõ'õláane kõnõk aa bifíá bifê. Belá'an bífíá aa bíjêt ê biná:
ê wúp kábat
ê fombõ
ê wôlõ ñgòn
ê sobõ, õkàñ
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èbêñ (abui: bibêñ): formula/formula
èjõs (abui: bijõs): negation/négation
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ê jêt: to express, to indicate/exprimer, indiquer
nda'a (abui: menda'a): copula/copule
ntôõ (abui: mintôõ): next/suivant
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
õjók (abui: ajók): auxilliary/auxilliaire
õkom (abui: akom): adjective/adjectif
Áñgan díná é n'ème' ê mfá'á yà kób'éjõ (ê kóbõ Búlu). Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson serves as an introduction to express the negativity in the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon sert d'introduction à exprimer la négativité dans la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan18.htm