Ñkóbán Búlu - Añgan 15 - Èñgun Ê "wo"
1. Bí á yé'è ñkóban ê Búlu.
Bí yé'é ya ányenyet ê biñgun èziñ:
Mõte Wuá - Été Ôsú: me
Mõte Wuá - Été Baáa: õ
Mõte Wuá - Été Lále: a
Bõt Abui - Été Ôsú: bí
Bõt Abui - Été Baáa: mí
Bõt Abui - Été Lále: bê
Mfá'á yà mõte mía nyê mí á kóbõ, èñgun ê "õ" j'á beleban aa bekõnõ' ê menjen ("bilí, bôõ, têle, toó, tyelê", aakeêke), menda'a ("ke, ki, ne, mbê, ntóo, sê", akk), ajók ("njí, sê, vo'o", akk), aa mevál mèziñ ê yá belane bekõnõ'õ bèziñ. Ású ábui ê bekõnõ'õ befê aa ajó' èziñ mfá'á mõte mía nyê mí á kóbõ, wo belan èñgun èfê:
wo
Ású átáta'a, tót ê mêjô maná:
M'a dí.
Wo sêm.
A a wóban.
bí á kon.
Mí á nye'esan.
B'á yôn.
(Èñgun ê "wo" aa èji'an ékañgá: Ê váná, bí á ê yé'è ki ntilán ê Búlu; ve éyoñ wo ê tili, ñgê wo kômbõ, õ ne tili "wo" náa "w'a", vedá w'a láñ na "wo". Kel'ôsú a a tót ê mêjô maná:)
Wo fóp. (W'a fóp.)
Wo bêle. (W'a bêle.)
Wo váñ. (W'a váñ.)
Wo lí'i. (W'a lí'i.)
2. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo duk. W'a láa minsòs.
Wo nyú meyok.
Wo sa bidí.
Wo dí dômbá ñgol.
Wo búlan ê Mvañgan.
3. Bityini aa "wo": Bí á yeme náa õ ne jô mõte náa á bo jam èziñ. Éyoñ wo ê tyini mõte wuá, õ ne tátè õseñge aa èfíá "wo". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo, za'ák.
Wo, Diín mbé!
Wo, kelê sobõ ê fálák!
4. Èfíá "te" j'á beleban mfá'á yà jêt éjõs anê wo tyini mõt:
te
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Te yôn.
Te wúp.
Te nyíñ.
5. Èjõs aa "wo": Éyoñ wo ê jõs aa "te", ê zàñe "te" aa kõnõk, õ ne belan èfíá "wo". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Te wo yôn!
Te wo lí'i!
Te wo nyíñ!
6. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Kóbõ'õ bêbêlá. Te wo ve'e fe'ê.
Te wo duk. Te wo láa minsòs. Te wo láa minàl.
Te wo dí miñkōñ.
Te wo lí'i! Te wo lí'i mvús!
Te wo sa bidí!
Te wo dip e mbé!
Te wo bômbõ ábembá!
7. Èñgun ê "wo" aa Binyunyun Bísúm: Biyoñ biziñ, ê zàñ èñgun ê "wo" aa éfíá j'á tõñ, wo yiane belan ènyunyun ésúm (éyoñ bí á tili ènyunyun ésúm éte, bí á belane "ê"). Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê dí ki.
Wo ê kon ê ki.
Wo ê lí'i ki.
Wo ê yem ê ki.
Wo ê ke ê ki.
Wo ê jõban ê ki.
Wo duk; wo ê kon ê ki.
Wo ê bê bík, ô ñga zê'êbe?
8. Ê mvú'áa "ki/ke", õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê suñ ê ki bidí.
Wo ê ku ê ki ajô.
Wo bêle. Wo ê du' ê ki. Wo ê láa ke minsòs.
9. Símêsa'an náa õ ne belan èfíá "vo'o" ñgê ke "vo'ó" ású éjõs. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê vo'o wóban!
Wo ê vo'o yem.
Wo ê vo'o lí'i.
10. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê vo'o ba ká!
Wo ê vo'o tyá'á kpwem.
Wo ê vo'o yám ê vió.
Te wo jêñ ntáñêtê! Wo ê vo'o wosane Yènjõk.
11. Símêsa'an náa ê mvú'áa "vo'o" ñgê ke "vo'ó", õ ne kõ'õlan éfíá "ke" ñgê ke "ki". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê vo'ó ke sobõ.
Wo ê vo'ó ki yáa.
Wo ê vo'ó ke ke.
12. Ê mvú'áa kõnõk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê vo'o ke têbe têtelê.
Wo ê vo'ó ki señ ésáñkáná.
Wo ê vo'ó ki sáé ê Kanáda!
Wo ê vo'ó ki wóban ánjēñ!
13. Wo Síli Minsílí: Õ ne síli nsílí õ bela'ane "wo". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo ê kõmesan ê ki?
Wo ê yem ê ki?
Wo ê jõban ê ke?
Wo ê va' ê ki?
Me ne mvo'óé! Wo'o ke? Wo'o ki?
Èdimá a ne ñgone Yèvôl. Wo'o ke?
13. Õ ne síli mõt nsílí õ bela'ane bifíá: "zá, vé, jé, amú jé, ñga". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Wo fene zá?
Wo yañge jé?
Wo kone jé? Jé wo ê kon?
Wo yôn ê jé? Jé wo yôn? Amú jé wo yôn?
Wo yi jé? Jé wo ê yi?
Wo yi zá? Zá wo ê yi?
Wo ke ê vé? Wo ke vé?
Wo yôn ê jé? Wo yôn amú jé?
Wo síli minsílí amú jé? Amú jé wo síli minsílí?
Wo jôõ záà?!?
Wo kon ê nlô! Wo kon ê nlô? Ye wo kon ê nlô?
Wo wôk? Wo wô'ô ñga? Ñga ê wo wôk?
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijêt): expression/expression
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ê jêt: to express/exprimer
ê kpwáa: to precede/précéder
ñkpwáa (abui: bikpwáa): previous/précédent
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õjók (abui: ajók): auxilliary/auxilliaire
Mfá'á yà áñgane díná, bí ye'é akpwet "a" báa "á", avál avé bí nê belan dê aa minto-ê-biñgun. Ñg'ô yêne jôm èziñ é n'évùs ñgê k'abeñ, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson introduces the auxilliairies "a" et "á", and how to use them with personal pronouns. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon introduit les auxiliaires "a" et "á", surtout comment les utiliser avec les pronoms personnels. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan20.htm