Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 10 - Ajók: "ndeme/ndõme", "mbême", "wô'õ", aa "ya"
1. Õjó' ô ne mõt a a sú'ú mõt mfê mfá'á y'ésáé èziñ. Õjó' ô ne fe bo jôm j'á volõ jôm èfé ású ésáé èziñ. Õjó' ô ne bo éfíá j'á vê njika'anê èziñ ású éfíá éfê.
Mfá'á yà ñkóbô, õjó' ô n'èfíá wo bámetan aa kõnõ' èziñ. Avál ôjó' éte d'á vê njika'anê mfá'á yà líti ávál avé jam ê yà kõnõ'õ d'á ye boban. Ñkóbõ Búlu w'á belan ajó' ábui. Bí tame zu me' ájók.
Bí tame ye' ôjó' èziñ:
ndeme, ndõme
Õ ne tót ê jam éte náa "ndeme" ñgê ke "ndõme". Ôjó'ó wúná w'á líti náa jam é lõte ya, vedá ètun éyoñ. Bí tame me' ê mbela'anê yà ôjó' ôte. Tót ê mêjô maná:
Me ndeme wóban.
Õ ndõme yô.
A ndeme só.
Bí ndõme kon.
Mí ndeme suan.
Bê ndõme dí.
Me ndeme jêm.
Õ ndõme yôn.
A ndeme tée.
Bí ndõme yem.
Mí ndeme fôtan.
Bê ndõme nyóñ.
2. Ê mvú'áa kõnôk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ndeme vee ôyó.
Õ ndõme nyú biañ.
A ndeme bíáé món.
Bí ndõme bômbõ sí.
Mí ndeme só áfan.
Bê ndõme fúbu ndá.
Me ndeme búlan ê Báfúsam.
Õ ndõme tyi ê meyok.
A ndeme tili kálate.
Bí ndõme vós ê ndá.
Mí ndeme lôm ê bidí.
Bê ndõme ba kábat.
3. Bí tame ye' ôjó' õfê:
mbême
Éyoñ wo kômbô líti náa jam d'á zu boban aná'aná, õ ne belan õjó'ó "mbême". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê mbême dí.
Õ mbême bíáé.
Á mbême wú.
Bí mbême yáa.
Mí mbême só.
Bê mbême tôban.
Mê mbême wóban.
Ô mbême zê'êbe.
Á mbême lõt.
Bí mbême sában.
Mí mbême vak.
Bê mbême somelan.
4. Ê mvú'áa kõnôk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê mbême búlan Áwóló.
Ô mbême kut ábeñgê.
Á mbême vee ôyó.
Bí mbême vúl ébõbolo.
Mí mbême tée dulu.
Bê mbême jêm ê Bóol.
Mê mbême bômbõ sí.
Ô mbême tátè èsáé
Á mbême bôé áñgámbá.
Bí mbême lôñ ê ndá.
Mí mbême mo ábá.
Bê mbême dí ésáñkáná.
5. Bí tame ye' ôjó' èziñ:
wô'õ
Ôjó'ó "wô'õ" w'á líti jam d'á zu d'á boban abui ê mimbobán ñgê k'èfêm-èfêm. Bí tame belan õjó'ó "wô'õ" aa bekõnõk. Tót ê mêjô maná:
Me wô'õ dí.
Õ wô'õ yô.
A wô'õ víêm.
Bí wô'õ sáé.
Mí wô'õ vô'ôbõ.
Bê wô'õ nyíñ.
Me wô'õ têt.
Õ wô'õ fíás.
A wô'õ váñ.
Bí wô'õ kon.
Mí wô'õ võman.
Bê wô'õ sêñgan.
6. Ê mvú'áa kõnôk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me wô'õ bili meyok.
Õ wô'õ duk. Õ wô'õ láa minsòs.
A wô'õ kuan ê mekala.
Bí wô'õ vô'ôlõ mefóé.
Mí wô'õ fúbu ndá.
Bê wô'õ tabe ábá. Bê wô'õ tab'ábá.
Me wô'õ búti viek.
Õ wô'õ si'ili bóñgô.
A wô'õ sep étom.
Bí wô'õ bõ'õ fós.
Mí wô'õ síli minsílí.
Bê wô'õ kóbõ Búlu.
7. Bí tame ye' ôjó' õfê:
ya
Wo belan õjó'ó "ya" náa ô líti náa jam é ne ê mvús mfá'á yà éyoñ. Ôjó'ó wúná w'á ê kat ê ki èyoñ èvé jam é ñgá boban. Ású éme' ê yà belan õjó'ó ê "ya", tót ê mêjô maná:
Mê dí ya.
Ô wóbane ya.
Á bíáé ya.
Bí suáne ya.
Mí yeme ya.
Bê só ya.
Mê yêne ya.
Ô yáé ya.
Á nyóñe ya.
Bí bútúbu ya.
Mí sême ya.
Bê suláane ya.
8. Ê mvú'áa kõnôk, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mê beme ya ákõn.
Ô káte ya ê bidí.
Á kúi ya ékõtõk.
Bí lôñe ya ndá.
Mí yóoé ya mbé.
Bê veê ya ôyó.
Mê vúñúlu ya ndúan.
Ô tyame ya étyímbí.
Á kane ya ê ñganá.
Bí wô'õ ya fóé. Bí wô'õ ya ê mefóé.
Mí wôlõ ya ôwõndõ.
Bê bômbõ ya ê sí.
9. Õnyelè 1: Belá'an õnyenyet éñgun aa õjó'ó "ndeme". Kõ'õláane kõnõk. Ñgê wo kômbõ, kõ'õláan èfíá ñgê ke bifíá:
ê vee
[ ê táté ] [ abôk, èsáé ]
ê vee, õyó
[ ê só ] [ afan, õsôé ]
[ ê dip, ê diin, ê fet ] [ èwólo, ndá ]
[ ê tyi, ê leñ ] [ meyok, miñkõñ ]
[ ê suan ] [ afúp, Akônôliñga
10. Õnyelè 2: Belá'an õnyenyet éñgun aa õjó'ó "mbême". Kõ'õláane kõnõk:
ê vee
ê vee, õyó
[ ê táté ] [ èsáé ]
ê wóban, ê juk, ê lí'i, ê só
ê wóban, ê yô
11. Õnyelè 2: Belá'an õnyenyet éñgun aa õjó'ó "wô'õ". Kõ'õláane kõnõk:
ê lí'i, ê só
Õ ne ê fe kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá:
ê kap ê bidí, ê súp ê bidí, ê wúp ê bidí, ê báp ê mebo, ê jê ntáñêtê
ê bômbõ ôkala, ê sobõ ôkàñ
ê kut abeñgê
ê wóban ôsôé
ê sók, meyok, ètyi
ê leñ ê meyok
12. Õnyelè 3: Belá'an õnyenyet éñgun aa õjó'ó "ya". Kõ'õláane kõnõk. Ñgê wo kômbõ, kõ'õláan èfíá ñgê ke bifíá:
ê ze'ebe
[ ê têbe ], [ têtelê ]
[ ê yên, ê kuan ], [ bikõndé, bidí, ndá, mendá ]
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èfêm-èfêm (abui: bifê-bifêm): regularly/régulièrement
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
ê vok: to accompany/accompagner
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õjók (abui: ajók): auxilliary/auxilliaire
Aa áñgan díná, bí á ye'è akpwet ê "wô'õ" báa "ñgá". Ñg'ô yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke d'á síli ñkõmán, tilí'i dê éfas ê bila'aé.
In this lesson, we study the auxilaries "wô'õ" and "ñgá". If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Dans cette leçon, nous étudions les auxiliaires "wô'õ" et "ñgá". Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan16.htm