Ñyé'án Búlu - 09 - Menda'a Ê "ñgá'an/ñgênán" aa "mbá'a"
1. Bí tame ye'è nda'a j'a líti ñgê jam èziñ é njí ke tyendé ávál é mbê:
ñgá'an/ñgá'án, ñgênán
Aválê dá yà belan nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán" é ne náa ô líti náa õkom ê yà mõt ô njí tyendé. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Me ñgá'an mvam.
Õ ñgênán ábé.
A ñgá'an sóé.
Bí ñgênán ôñgôñgõ.
Mí ñgá'an beyêñ.
Bê ñgênán ávak.
Me ñgá'an èyõé.
Õ ñgênán ôñgásê.
A ñgênán áfom.
Bí ñgá'an nsámbá.
Mí ñgênán évôl.
Bê ñgá'an bikálák.
2. Avál àfê yà ê belan nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán" é ne náa ô líti náa mõt á njí kôlõ ê vôm a mbê. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Me ñgá'an ê ndá.
Õ ñgênán édúk.
A ñgênán áfan.
Bí ñgá'an ésáé.
Mí ñgá'an ábá.
Bê ñgênán ábôk.
Me ñgênán Éfulán.
Õ ñgá'an Ákônôliñga.
A ñgênán ê Bamênda.
Bí ñgá'an ôñgôla.
Mí ñgênán ê balánda.
Bê ñgênán Áñgõlá.
3. Õ ne ê fe belan nda'a "ñgá'an/ñgênán" aa kõnõ'õ j'a líti anê jam é né. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ñgênán nlômán.
Õ ñgá'an mfúbán.
A ñgá'an njêmban.
Bí ñgá'an njáñán.
Mí ñgênán ñyemán.
Bê ñgá'an ñkõmesán.
4. Õ ne ê fe belane nda'a "ñgá'an/ñgênán" ású ésáé mõt a ê bo. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me ñgá'an ñkate mefóé.
Õ ñgá'an ñkúkúmá.
A ñgênán njêjàé.
Bí ñgá'an bendômán.
Mí ñgênán ê bóñgô.
A ñgênán ñyê’êle. Bê ñgênán beyê'êle.
5. Avál afê yà ê belan nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán" é ne náa ô líti náa jam d'á ke ôsú aa boban. Wo belane nda'a ète mevále mevál. Avále dá d'á belan kõnõ' anjen. Èbêñ ê yà tõñ é ne:
õnyenyet-éñgun + ñgá'an/ñgênán + õnyenyet-éñgun + kõnõ' anjen...
Wo tátè aa õnyenyet-éñgun. Õ tõñ ê aa nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán". Õ betá belan ônyenyet éñgun ôsú. Èyoñ éte wo ê kõ'õlane kõnõ' anjen j'a líti jam d'á ke ôsú. Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
Me ñgênán me zemê.
Õ ñgá'án õ sônõ.
A ñgá'án a veê.
Bí ñgênán bí yême.
Mí ñgá'án mí bilí bidí.
Bê ñgênán bê betê ándìl.
Me ñgênán me toó étò.
Õ ñgênán õ bilí njùk. Õ ñgênán õ bilí minjùk.
A ñgá'án a bôõ sí.
Bí ñgá'án bí têle ê ñkpwas-ê-ndá.
Mí ñgênán mí bútu ê mbotok.
Bê ñgá'án bê solô ôkàñ.
6. Avál afê yà ê belan nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán" aa kõnõ' é ne aa kõnõ' è nê éfêfêm (kõnõ' é njí bo ê kõnõ' anjen). Vedá, wo belan kõnõ' ète anê ñgê wo tyini. Ású bive'án, tótê mam máná:
Me ñgá'án me já'ak.
Õ ñgá'án õ du'uk. Õ ñgá'án õ láa minsòs.
A ñgênán a wúbuk.
Bí ñgênán bí wulu'u.
Mí ñgênán mí kóbõ'õ.
Bê ñgá'án bê jêmek.
7. Õ ne ê fe belane nda'a "ñgá'an" náa "ñgá'a". Õ ne ê fe belane "ñgênán" náa "ñgêná". Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Me ñgá'a ètám. Me ñgá' ètám.
Õ ñgêná õ nye'e meyok. Õ ñgên'õ nye'e meyok.
A ñgá'a mvúk.
Bí ñgá'a mvo'óé.
Mí ñgêná ñgbwa.
Bê ñgá'a nsámbá.
8. Bí tame ye'è nda'a èfê:
mbá'a
Nda'a "mbá'a" j'a beleban mevále mevál. Avál dá é ne náa wo yè õkom ê yà mõt (ñgê ke tít, ñgê k'õnòn, ñgê ke jôm). Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me mbá'a mvam.
Õ mbá'a minsòs!
A mbá'a õñgbwátêñgbwát. A mbá' õñgbwátêñgbwát.
Bí mbá'a meló!
Mí mbá'a mfóp.
Bê mbá'a ñkañete!
9. Avál afê yà belan nda'a "mbá'a" é ne náa ô yè jam mõt a ê bo, ñgê ke jam mõt a nê ntíndán yà ê bo. Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
Me mbá'a tili.
Õ mbá'a vô'ôlõ.
A mbá'a wóban.
Bí mbá'a vee.
Mí mbá'a dí.
Bê mbá'a vólõ.
10. Õnyelè 1: Belá'ane bífíá biná aa nda'a "ñgá'an" ñgê ke "ñgênán":
õsôé, èwóban
akap, èsôs
asúk, nsúsúk, minsúsúk
atēk, ntêtēk, mintêtēk
èlēs nlêlēs, minlêlēs
atyêñ, ntyêtyêñ, mintyêtyêñ
móñgô, bóñgô
ñgul, ñguñgúl, miñguñgúl
ê jàl, ê fálák, ê njóñ
ê Fúmbàn, ê Kumba, ê Mfu, ê Món-a-Têle, ê Tíbátí, ê Tyañ
11. Õnyelè 2: Belá'an nda'a "ñg'an, ñgênán, ñgá'a, ñgêná". Kõ'õláan kõnõk. Õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá.
ê dími
ê túi
ê kóoé
ê koñ
ê wóban
ê yô
ê fák
ê jêñ
ê bi, èsáé
ê dí mfíáñ ndó'o
ê kut mbé
ê láa minsòs, ê láa minál
ê bíáé bón
ê kus, bidí
ê leñ, meyok
12. Õnyelè 3: Belá'an nda'a "mbá'a". Kõ'õláan èfíá, kõnõk, aa bifíá bifê:
afom, asum, atēk, ayók, èlēs, fek, atyêñ, njem, njêt, ñgul
ê fombõ
[ ê bêt ] [ andìl, ñkōl ]
ê be'e, mbe'e
ê sômbõ, èdúk
[ ê vô'ôlõ ] [ fóé, mefóé ]
[ ê fuk, ê nyú ] [ biañ ]
ê têbe têtelê
ê tabe têtoó
[ ê ke, ê só], [ afan, nlam, Èbolêwo'o
ê wóban, õsôé
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èmeñ (abui: bimeñ): complement/complément
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õkom (abui: akom): adjective/adjectif
õñgbwa'é, nda'a (abui: añgbwa'é, añgbwa'aé): copula/copule
õnyenyet (abui: anyenyet): personal/personel
ê yè: to insist/insister
Ê váná, bí á ye'è añgbwa'aé ébàé: "ñgá'an/ñgênán" aa "mbá'a". Ñg'ô yêne jôm èziñ é n'évùs ñgê k'abé, kat ê bía mfá'á ya bila'aé.
In this lesson, we study the copulas "ñgá'an/ñgênán" and "mbá'a". If you see an error or something out of place, let us know in the Comments section.
Dans cette leçon, nous étudions les copules "ñgá'an/ñgênán" et "mbá'a". Si tu constates une erreur ou quelque chose déplacée, signales-le nou dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan13.htm