Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 08 - Binyunyun Bísúm
1. Bí á yé'è ñkóbán ê Búlu. Bí á yem náa èfíá é ne tátè aa õnjes ê "a". Õ ne belane aka'á éfíá éte ôseñge été. Ású bive'án tót ê mêjô maná:
abeñ: Me ne abeñ. Me n'abeñ.
atyêñ: Ô ntóo atyêñ.
anyu: A ne anyu. A n'anyu.
abui: Bí mbê aalú.
asum: Mí ne asum. Mí n'asum.
atēk: Bê ntóo atēk. Bê ntóo mintêtēk.
2. Biyoñ biziñ, éyoñ èfíá j'á tátè aa "a", éyoñ aka' éfí'éte j'á beleban átáta'a ôseñge anê zēn ê ya ê líti ônyut, wo yiane bête ntótán yà "a" náa "á". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
alú: Álú di, atété é ne abui. Álú di, atét'é n'abui.
avál: "Ávál ê bí ñgá dí nyiáa Kúlu, ê nde bí á zu dí nyiáa Zeê."
ajô:" Ájô di é ne mbili zeê ñka'á."
3. Éyoñ èfíá j'á tátè aa õnjes ê "a", ñgê wo belan èfíá éte ôseñge été, wo yiane tyéndé ntótán "a" náa "á". Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
abeñ: Me ne abeñ. Me n'abeñ.
Me mbê ábeñ. Me mb'ábeñ.
atyêñ: Ô ntóo atyêñ.
atyêñ: Ô mbê átyêñ. Ô mb'átyêñ.
õtyeñ
atyeñ
A bilí átyeñ. A bil'átyeñ.
alên
A betê álên. A bet'álên.
abá
Bí ne ábá. Bí bôõ ábá.
afan
Bê mbê áfan. Bê mb'áfan.
afõ'ôlõ
Me be'ê áfõ'ôlõ. Me be' áfõ'ôlõ
abembá
Õ têle ábembá. Õ têt'ábembá.
awú: Bí bilí áwú. Bí bil'áwú.
4. Bekõnõ'õ bèziñ b'á yi náa ô kõ'õláan bê éfíá. Ñg'éfí'éte j'á tátè aa "a", biyoñ biziñ, wo yiane tyéndé ntótán "a" yà átáta'a éfí'éte náa "á". Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
añgámbá: ê bôé áñgámbá
afan: ê jáñ áfan
abôk: ê jêm ábôk
ajô: ê kám ájô, ê ku ájô, ê fu' ájô, ê bili ájô (ê bil'ájô)
5. Bí á yem náa èfíá é ne tátè aa õnjes ê "è". Õ ne belane aka' éfí'éte ôseñge été. Ású bive'án, tót ê mam máná:
èbak: M'a belan èbak.
èñgúñ: Ô ntóo èñgúñ.
mbía èdùñ: Bí á wô'ô mbía èdùñ. Bí á wô'ô mbí'èdùñ.
èsáé: Mí mbê tátè èsáé.
6. Biyoñ biziñ, éyoñ èfíá j'á tátè aa "è" j'á beleban átáta'a ôseñge, wo yiane bête ntótán ê "è" náa "é". Ású bive'án, tót ê mam máná:
èdíí-di: "Édíí-di miñkõñ mí nêe jê ê le, mõt a ye dí élôp."
èsáñkáná: Ésáñkáná bí ñgá dí aañgõ'é é mbê mváé.
7. Éyoñ èfíá j'á tátè aa õnjes ê "è", ñgê wo belan èfí'ét'ôseñg'été, wo yiane tyéndé ntótán "è" náa "é". Ású bive'ala'a, tót ê mêjô maná:
èbēm: Me toó ébēm. Bí toó ébēm.
ètò: Õ toó étò.
èdúk
A sônõ édúk.
ékasa'a: Bí têle ékasa'a. Bí têl'ékasa'a.
èsáé: Mí ne ésáé. Mí bôõ ésáé dên.
èlé
Bê ne ba'aé élé.
8. Bekõnõ'õ bèziñ b'á yi náa ô kõ'õláan bê éfíá. Ñg'éfí'éte j'á tátè aa "è", biyoñ biziñ, wo yiane tyéndé ntótán "è" yà átáta'a éfíá náa "é". Ású bive'ala'a, tót ê mêjô maná:
èwólo
ê vun éwólo
èsáñkáná: ê yám ésáñkáná.
9. Biyoñ biziñ, abui bífíá bí á beleban mfá'á yà timine jôm jíá. Ású ábui ê y'été, èfí'ése j'á vêêban aa abui dé. Ású bive'án, tót ê mam máná:
akul ábo, mekul ê mebo
abóñ, èlé => abóñ élé
mebóñ m'élé, mebóñ bílé
abóñ, èndélé => abóñ éndélé
mebóñ m'éndélé, mebóñ bíndélé
10. Bí á yem náa èfíá é ne tátè aa õnjes ê "õ". Õ ne belane aka' éfí'ét'ôseñg'été. Ású bive'án tót ê mam máná:
õyête: Me ne õyête. Me n'õyête.
õkúkut
Õ ntóo õkúkut.
õkõlõt: A ne õkõlõt. A n'õkõlõt.
õkala: Mí ne õkala. Mí n'õkala.
õñgbwátêñgbwát: Bê ntóo õñgbwátêñgbwát.
11. Biyoñ biziñ, éyoñ èfíá j'á tátè a "õ", ñgê wo belan èfí'ét'õ ôseñg'été, wo yiane tyéndé ntótán yà "õ" náa "ô". Ású bive'ela'a, tót ê mam máná:
õbaañgam: Me mbê ôbaañgam. Me mb'ôbaañgam.
õvôn: Õ bilí ôvõn. Õ bil'ôvõn.
õyó: A ne ôyó. A n'õ ôyó.
õkàñ: Bí yême ôkàñ. Bí yêm'ôkàñ.
Bê bôõ ôkala. Bê mbôõ ôkala.
12. Biyoñ biziñ, wo yiane bámêtan ê bifíá. Ású bive'án, tót ê bífíá aa mêjô maná:
õwõndõ
dís ôwõndõ, mís m'ôwõndõ
13. Biyoñ biziñ, éyoñ wo kóbõ Búlu, ntótán yà ê zàñe bifíá w'á funan éyoñ mõt a a yia jiá. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Mê ntóo bi ê fa.
õsôé: A ne ôsôé. A n'õ ôsôé.
A ne Áwóló. A n'a Áwóló.
Bí ne ábá. Bí n'a ába.
Mí ne bômbõ ê tyia.
Bê ne áfúp. Bê n'a áfúp.
Me ne ésáé. Me n'è ésáé.
Ô ntóo solè ê bidí.
Bí ne aalú. Atété é ne abui.
Bí n'aalú. Atét'é n'abui.
Bí mdê aalú. Atété é mbê ábui.
Bí mb'á aalú. Atét'è é mb'á ábui.
"Avál anê nlam, avál an'ába ê sô."
14. Biyoñ biziñ, éyoñ wo ê belane kõnõ' èziñ, wo kômbõ kõ'õlan éfíá. Biyoñ biziñ, wo yiane belan ntótán w'á funan ñyiánê jiá. Ású bive'ala'a, tót ê bêkõnõ'õ báná:
ê ku ê mbek
ê vaa ê biyé
ê woé ê vioé
ê se'ese ê fôn, ê se'ese ê jàt ê fôn, ê se'es'ê jàt ê fôn
15. Éyoñ èfíá j'á man aa ntótán ê "p", ñgê wo belan èfí'éte áman ôseñge, wo yiane tót ê "p" ate. Ású bive'ela, tót ê mam máná:
akap: Õ ne akap. Õ n'akap.
õyàp: Bí ntóo õyàp.
16. Éyoñ èfíá j'á man aa "p", ñgê wo belan èfí'ét'õseñg'été, tyéndè'è ntótán ê "p" na "b". Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná.
àyàp: Õ ne àyàp ê miñgá. Õ n'àyàp ê miñgá.
akap: "Akap é n'èkõlá."
17. Õnyelè 1: Vá'á ábui ê yà bíjêt ê bi:
atín + èlé
õkáé + èlé
ñkumba + èlé
ñkpwas ê ndá
18. Õnyelè 2. Belá'an ébêñ ê jiná:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] [+ èwuñ]
Tátè'è aa õnyenyet éñgun. Kõ'õláane kõnõ' anjen. Õ ne ê fe kõ'õlan éfí' èfê ñgê ke bifíá.
Ású kõnõ'õ "betê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + betê [ + abut, andìl, andó'o, èlé, èkasa'a, èlèlé ]
19. Õnyelè 3. Ású kõnõ'õ "tyelê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tyelê [ + abut, afan, afêndêk, èlé, andó'o, akõn ]
20. Õnyelè 4. Ású kõnõ'õ "toó", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + toó [ + asùp, ètò, ènòñ, èkùm, õbut ]
avus
21. Õnyelè 5. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bôõ [ + asùp, ènòñ, õkala, èsáé, akun, èsalak ]
22. Õnyelè 6. Ású kõnõ'õ "solô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + solô [ + afan, õkàñ, èfatyelê, akun, Abôñ-Mbañ, Akônôliñga ]
23. Õnyelè 7. Ású kõnõ'õ "lõô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + lõô [ + énòñ, õzómêzóm ê ndá, ésúá, akáták, anjēñn, õsánzá ]
24. Õnyelè 8. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + têle [ + afúp, õdumú, õsôé, õkàñ, ètam, õsú ]
25. Õnyelè 9. Ású kõnõ'õ "yême", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + yême [ + èsalak, afan, õlám, èsáé, õsôé, akók ]
26. Õnyelè 10. Ású kõnõ'õ "tií", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tií [ + akõn, èlé, akók, èvó'o ]
asêñ
27. Õnyelè 11. Ású kõnõ'õ "sônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + sônõ [ + abut, õsôé, akun, afan ]
28. Õnyelè 12. Ású kõnõ'õ "ñgônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + ñgônõ [ + õsôé, akun, abut ]
29. Õnyelè 13. Ású kõnõ'õ "tôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + veê [ + afúp, ábá, énòñ, afan ]
30. Õnyelè 14. Ású kõnõ'õ "bútu", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bútu [ + õbut, ènòñ, õsôé, èlèlé ]
31. Õnyelè 15. Ású kõnõ'õ "be'ê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + be'ê [ + èzíñgí, õbõm, ñkóé + õfumbí ]
32. Õnyelè 16. Ású ányelè õ ndeme bo, belá'an bêkõn'õ b'á líti náa jam é lõte ya:
[me/mê, õ/ô, a/á, bí, mí, bê] + [ntêle, mbe'ê, ntoó, mveê, mbôõ, ntií, nsolô, nlõô, ntyelê, nsônõ, mbetê, ñgônõ, ñyême, ntôõ, mbútu, nzemê ]
Kõ'õláane èfíá ñgê ke bifíá.
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijêt): expression/expression
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ènyunyun (abui: binyunyun): transitional/transitionnel
èsúm (abui: bisúm): sound/son
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
õnjes (abui: anjes): vowel/voyelle
õnyelè (abui: anyelè): homework/devoir
õnyut (abui: anyut): consequence/conséquence
Áñgan díná d'á yê'êle binyunyun bísúm. Nál'a ne náa bí á ye'é avál avé ntótán yà átáta'a éfíá w'á tyendé biyoñ b'iziñ. Ñg'ô yê ne jam èziñ d'á síli ñkõmán, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson is about transitional sounds. The lesson shows how the starting pronunciation of some verbs may change in some circumstances. If you see something that should be changed, please write it in the Comments section.
Cette leçon introduit les sons transitionnels. La leçon montre comment la prononciation du début de certains mots change souvent. Si tu vois quelque chose qui peut être changée ou améliorée, écris-ça dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan07.htm