Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 07 - Bityini
1. Bí á yé'è ñkóbán ê Búlu. Tót ê bífíá biná:
èwólo
biwólo
1. Éyoñ wo kômbõ vê étyini, wo belan kõnõk. Ève'án kõnõ' é ne:
ê láa
ê láa nláñ, ê láa minláñ
ê láa minsòs, ê láa minàl
Biyoñ biziñ, éyoñ wo vê étyini, ávále wo belan kõnõ'õ d'á fumele aa avál kõnõk aa avál àvé wo vê étyini.
Ású bekõnõ'õ bèziñ, ñgê wo tyini mõte wuá, õ teke tyéndè ntótán ê kõnõk. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Láa minsòs!
Láa nláñ! Láa minláñ!
2. Ñgê wo tyini abui ê bõt, wo yiane tyéndè ntótán yà éfas ê baáa yà kõnõk. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Láanè minsòs!
Láanè nláñ! Láanè minláñ!
3. Ású bekõnõ'õ bèziñ, ñgê wo vê évôvôt étyini, wo tyendè kõnõ'õ ve ê ntótán (ñgê wo tili, aa ñgê wo kômbõ, õ ne mane étyini aa ndeme mvák). Ású bive'án, tót ê bífíá biná aa mejô maná:
ê diin
Diín!
Diín mbé!
Diín èwólo!
4. Õ ne tyini ê mõte wuá ñgê ke bõt abui. Ñgê wo tyini abui ê bõt, wo tyendè ávále wo ê belane kõnõk. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Diáne mbé! Diánè mimbé!
Diáne èwólo! Dián'èwólo! Diánè biwólo!
5. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê tiñeti
Tiñetíi!
Tiñetíi mvú!
Tiñetíi ñkòl!
Tiñetíi miñkòl!
Tiñetáanè!
Tiñetáanè ñkòl!
Tiñetáanè miñkòl!
6. Ású bekõnõ'õ bèziñ aa bívôvôt ê bityini bíáp, wo bá'álan ônjes w'á sú'úlane kõnõk (ja'a akeñge afê d'á tõñ), õ kõ'õlán fe "k". Ású éve'án, tót'éfíá jiná aa ájô diná:
ê bi
Biík!
7. Ñg'étyini é bilí kõnõk, te wo belan ê "k" a a sú'úlan. Ású bive'án, tótê mêjô maná:
Bií fa!
Biánè!
Biáne kábat! Biánè bekábat!
8. Ású jam afê, tót ê kõnõ'õ nyíná aa mêjô maná:
ê jêm
Jêmêk!
Jêmê Bóol!
Jêm'ánè!
Jêm'ánè Bóol!
9. Ású mam mefê, tót ê kõnõ'õ nyíná aa mêjô maná:
ê nyúm
Nyúmúk!
Nyúmú bidí!
Nyúmánè!
Nyúmánè bidí!
10. Ñgê kõnõ'õ j'a man aa "p", éyoñ wo ê tyini, fol ê "p" na "k". Ású éve'án, tót ê mêjô maná:
ê dip
Dibík!
Dip ê mbé!
Dibánè!
Dibánè mbé!
11. Ású bekõnõ'õ b'èziñ, wo yiane kõ'õlan éji'an ékañgá aa ônjes w'á sú'úlan. Ású bive'án, tót ê bífíá aa mêjô maná:
ê solè
Solé'è!
Solé'è bidí!
Solá'anè bidí!
12. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê sobõ
Sobô'õ!
Sobô'õ ôkàñ!
Sob'á'anè!
Sob'á'anè áfan!
13. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê tabe
Tabê'e!
Tabê'e sí! Tabê'e étò!
Tabê'e têtoó!
Tabá'anè têtoó!
Tabá'anè sí! Tabá'anè ê bitò!
14. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê vee
Ve'êe!
Ve'ánè!
Ve'êe ôyó!
Ve'ánè ôyó!
15. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê kándè
Kándè'è!
Kándè'è zõm!
Kánda'anè èsáñkáná!
16. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê búlan
Búla'an!
Búla'an bidí!
Búla'an ê nlam!
Búla'an ê Kilibí!
Búla'anè!
Búla'anè áfan!
17. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê bômbõ
Bômbõ'õ sí!
Bômba'anè ôkala.
Bômbõ'õ kôkõô!
Bômbõ'õ káyalê!
Bômba'anè ê sí!
18. Bekõnõ'õ bèziñ bê bilí ntótán w'á funan "k". Ású bityini ê y'été, wo tyendé ve ntótán yà éfas ê baáa yà kõnõk. Ású bive'án, tót ê bífíá biná aa mêjô maná:
ê be'e
Be'êe!
Be'êe añgámbá meyok!
Be'êe món!
Be'ánè!
Be'ánè kòs!
19. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê ba'aé
Ba'áé!
Ba'áé èlé!
Ba'ánè!
Ba'áne bilé!
20. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê ba'ale
Ba'alêe bika'á!
Ba'aláanè bidí!
21. Ñgê kõnõ'õ j'a man aa "k", éyoñ wo ê tyini, bá'álan ônjes w'á sú'úlane kõnõk, vedá kándè'è õnjes ôte aa èji'an ékañgá. Ású éve'án, tót ê kõnõ'õ nyíná aa mêjô maná:
ê fák
Fá'ák!
Fá'ánè!
Fá'á ébé!
Fá'ánè èbé!
Fá'ánè bibé!
22. Bekõnõ'õ bèziñ b'á belan èfíá éfê ású mvêán étyini. Ású bive'ela'a, tót ê bífíá biná aa mêjô maná:
ê dí
Já'ák!
Já'á kòs!
Já'á miñkõñ!
Já'ánè!
Já'ánè mfíáñ ôwõndõ!
Já'ánè ñnám ñgòn!
23. Ású kõnõ' èfê, tót ê kõnõ'õ nyíná aa mêjô maná:
ê vê
Vá'ák!
Vá'á fóé!
Vá'ánè!
Vá'ánè bika'á!
24. Ású kõnõ' èfê, tót ê kõnõ'õ nyíná aa mêjô maná:
ê ku
Kpwa'ák!
Kpwa'á' ê sí!
Kpwa'ánè!
Kpwa'ánè ê nsêlek!
25. Ású kõnõ' èfê, tót ê kõnõ' nyí aa ê mam maná:
ê nyú
Nyá'ák!
Nyá'á biañ!
Nyá'ánè!
Nyá'ánè mendím!
Nyá'ánè biañ! Nyá'ánè mebiañ!
26. Ású kõnõ' èfê, tót ê kõnõ'õ nyíná aa ájô diná:
ê wú
Wó'ók!
27. Avál afê yà kat ê mõt náa á bo jam èziñ é ne náa wo belan èñgun aa kõnõ'õ j'a ê funan ètyini. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Õ nyá'a biañ.
Mí kõmesa'an èlalua.
Õ wóba'an.
Á búla'an!
Bê já'ák!
28. Avál èziñ ê yà belan nda'a "mbê" é ne náa ô líti jam é ñgá bê anê jam avó' é "mbê" é boba'an. Ású éfas ê baáa, wo jô ájô õ bela'an èñgun, nda'a "mbê", kõnõk, aa éñgun ôsú. Wo belane kõnõ' anê éyoñ wo ê tyini mõte wuá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me mbê me solè'è bidí.
Õ mbê õ sobõ'õ ôkàñ.
A mbê a fombõ'õ akpwēl. A mb'á fomb'a' akpwēl.
Bí mbê bí jêmek.
Mí mbê mí konek.
Bê mbê bê kándè'è dômbá ñgol.
Me mbê me fete'e mbé.
Õ mbê õ kpwa'a sí. Õ mbê õ kpwa'a ajô. Õ mb'ô kpwa' ajô.
A mbê a nyá'a meyo' áñgámbá.
Bí mbê bí ba'ale'e ndá.
Mí mbê mí kólè'è sá.
Bê mbê bê wó'ok.
29. Õnyelè 1. Anê bí yé'è ya ê kõnõk "ê bi", vá'á bityini ású bêkõnõ'õ báná:
ê tyi + miñkõñ, èvíndi nyó, meyok
ê yi + bidí, èsáé
ê nyumulu + bidí, èsúá
30. Õnyelè 2. Anê bí yé'é ya ê kõnõk "ê solé", tyiní'i õ bela'an bêkõnõ'õ báná:
ê yõlè + món, tí'a
ê wõlè + fôn
31. Õnyelè 3. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê bômbõ", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê sômbõ
ê sômbõ + èdúk, õkáé
ê fúbu + tawôlõ, ndá, mendá
ê síli + èsáé, nsílí, minsílí
32. Õnyelè 4. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê ba'aé", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê ja'aé + bidí
ê tá'aé + ñgòn
33. Õnyelè 5. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê nyúm", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê lúm + akòñ, mfan
ê vun + èwólo, ndá, mendá.
34. Õnyelè 6. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê jêm", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê bêt
ê bêt + èlé, andìl, ê kolô
ê fet
ê fet + mbé, mimbé, ájô
35. Õnyelè 7. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê tabe", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê tabe + ôkala, énòñ, õbut, ê nsêlek, binòñ
ê têbe
ê têbe + têtelê, ê nseñ
ê yêbe
ê yêbe + ajô, ñkañete, fóé
36. Õnyelè 8. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê be'e", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê me'ete
ê + me'ete + ñkômbán, ñganá
37. Õnyelè 9. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê solè", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê tili + kálate, ñkaná, ndóñ
ê tyili + ajô
38. Õnyelè 10. Ású kõnõ' èfê, tót ê mêjô maná:
ê jêñ
ê jêñ + ê fa, ê mefa
ê nyoñ
ê nyoñ + ê bika'á, ésúá, bisúá, viek, meviek, ôwõndõ, vie' ôwõndõ, mfíáñ ôwõndõ
ê soñ + kôé.
39. Õnyelè 11. Avál anê bí yé'è ya ê kõnõ'õ "ê fák", vá'á bityini õ bela'an bífíá biná:
ê kák
ê kák + ká, nyak
40. Õnyelè 12. Belá'ane nda'a "mbê" aa kõnõ'õ, õ líti'i jam é "mbê" é boba'an:
ê kômbõ
ê bômbõ + sôsóé, ènoñ
41. Õnyelè 13. Anê bí yé'è ya ê kõnõk "ê dip", vá'á bityini ású bêkõnõ'õ báná:
ê wúp + bidí, kábat, sá
ê súp + bidí
ê dup + wó ê mfíáñ
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ê fumele: to depend/dépendre
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èmep (abui: bimep): variant/variante
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ê tyini: to give an order/donner un ordre
ètyini (abui: bityini): order/ordre
èvôvôt (abui: bivôvôt): simple/simple
ndeme mvám (abui: mendem mê mvám): exclamation point(s)/point(s) d'exclamation
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õnjes (abui: anjes): vowel/voyelle
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan09.htm