Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 06 - Èji'an Ntótán
1. Bí á yé'è ñkóbán ê Búlu.
Abui ê biyoñ, éyoñ wo kóbõ, wo tót ê bifíá bíbàé bí nê ê vôme wuá. Ású bive'án, tót ê mê jô maná:
Me ne ètám.
Õ mbê ésôs.
A têle ôkàñ.
Bí ñgônõ ôsôé.
Mí betê ándìl.
Bê solô áfan.
2. Biyoñ biziñ, éyoñ wo tót ê bifíá bíbàé bí nê ê vôme wuá, õ ne bámêtan ntótan anê ñgê bifíá bíte bí n'èfíá jíá. Ású áseñge d'á belan anyenyet ê biñgun, tót ê mêjô maná:
Me ne ètám. Me n'ètám.
Õ mbê ésôs. Õ mb'ésôs.
A têle ôkàñ. A têl'ôkàñ.
Bí ñgônõ ôsôé. Bí ñgôn'ôsôé.
Mí betê ándìl. Mí bet'ándìl.
Bê solô áfan. Bê sol'áfan.
Me ne õjíbí. Me n'õjíbí.
Õ ne akap. Õ n'akap.
A bilí áñgámbá meyok. A bil'áñgámbá meyok.
Bí ne õkõlõt. Bí n'õkõlõt.
Mí ne õkala. Mí n'õkala.
Fa è ne akáp. F'è n'akáp.
3. Ású áseñge d'á belan amímíês afê, tót ê mêjô maná:
Ndá è yóo. Nd'é è yóo.
Ndá è têle ê ñkõl. Nd'é têl'ê ñkõl.
Me lõô mõt. A têle ê mfaká. Mõt a têl'ê mfaká.
Mbé ô yóo. Mb'ô yóo.
Nlam ô bilí ábui mêndá. Nlam ô bil'ábui mêndá.
Nanê a a túñúlu moójàñ Èñgõlô. Nan'á a túñúl'Èñgõlô.
Me lõô viēk; ô n'èvêle.
4. Ntótán éji'an w'á beleban ê fe ê vôm ê bifíá bílál bí á tótêban. Asú bive'án tót ê mam máná:
Me bilí évêle ésúá. Me bil'évêl'ésúá.
Õ têle ábembá été. Õ têl'ábemb'été.
5. Bifíá biziñ bí á man aa ntótán ê "k". Asú bive'án tót ê bífíá biná:
afok
abák, abìk, abòk, abôk, abúk
akùk
abúk, alúk, asúk
ayók
èdók, èwók
èdúk, èsúk
èlòk, èsòk, ètòk
kêk, èduduk, mbôbôk
nyík, nyōk, nyak
ñkák, ñkek, ñkòk, ñkôk, ñkuk, ñkúk
6. Bí tame belane bifíá biziñ. Tót ê mêjô maná:
Õ bilí njùk.
Mí têle ékõtõk. Mí têl'ékõtõk.
Bê toó ê nsêlek.
7. Éyoñ èfíá j'á man aa "k", ñgê wo belan èfíá éte ôseñge été, ñg'éfíá y'õ ôsú j'á tátè aa õnjes, biyoñ biziñ, wo fol ntótán ê "k" aa èsi'ibi. Asú bive'án tót ê mam máná:
Me lõô évêle viēk. Viē' ô n'èvêle.
Bê bilí édudu' ású. Bê bil'édudu' ású.
Õ bilí ndê' mbón.
Bí á ke ê mvôk. Bí ne mvô' Amvêlá.
Bê ne ésò' ê fálá'á ndá.
8. Éyoñ èfíá j'á man aa "k", ñgê wo belan èfíá éte ôseñge été, ñg'éfíá y'õ ôsú j'á tátè aa akeñge, biyoñ biziñ, wo vaa ntótán ê "k". Õ bá'álan ntótán yà ônjes aa èsi'ibi été. Asú bive'án tót ê mam máná:
fálák: Bê solô ê fálá'á ndá,
èdúk: Ye asômbõ dá, èdú'ú ve ê jáé?
9. Nálé fe, bekõnõ'õ bèziñ b'á man a ntótán ê "k". Asú bive'án tót ê mam máná:
ê vak, ê vek
ê nyik, ê sik
ê bôk, ê wôk
ê bík, ê dík, ê tyík
ê bêk, ê bík, ê bõk, ê bók, ê bôk, ê búk
ê fák, ê kák, ê tyák, ê yák
ê duk, ê fuk, ê nyuk, ê suk, ê tuk
ê búk, ê dúk, ê súk
ê kok, ê sok, ê tok
10. Bí tame belane bekõnõ'õ bèziñ. Tót ê mêjô maná:
11. Mintótán miziñ mí á duñ an'ékañgá "k", vedá bí á vêt ntótán ôte anê ñgê bí á si'ibi. Ású átàta'a, tót ê bífíá biná:
ma'án
èvó'ò
èkasa'a (èkañgè)
alô'õ
andó'o
èdiba'a
afõ'ôlõ
dumbá'á
lô'õ
aañgõ'é
dá'a
èka'á
èkpwê'êkpwêk
èkpwikpwi'iti
fe'ê
ma'a
mbe'e
mva'a
mvo'óé
nje'ese
ndó'o
õjeja'a
zo'óbon
zo'óyañ
12. Bí tame belan bifíá b'iziñ y'été. Tót ê mêjô maná:
Õ bilí ma'a.
Bí lõô zo'óyañ.
Bê bilí bika'á.
ntu'a, ntu'a ê ndá
èbáñ, nja'a, èbáñ ê nja'a
abôlá'á, abôlá'á énòñ, abôlá' énòñ
ñkpwá'á
ñkpwá'á ñnóp
miñkpwá'á miñnóp
13. Bekõnõ'õ bèziñ ê fe bê bilí ntótán w'á funane "k", veda bí á jô ntótán ôte anê étyê'êbe. Ású bive'án, tót ê bêkõnõ'õ báná:
ê ba'abe, ê ba'ale, ê bá'álan, ê sá'ábe, ê kpwa'ate
ê be'e, ê bê'e, ê nye'e
ê bé'è, ê yé'è, ê sè'è
ê bê'êle, ê kpwê'êle, ê yê'êle
ê dí'i, ê lí'i
ê fô'ôban, ê fô'ôsan
ê li'iban
ê nye'esan
ê si'ibi, ê si'ili
ê ve'ele, ê ye'ele, ê ye'elan
ê vô'ôbõ, ê vô'ôlõ
ê su'ulan, ê sú'úlan, ê kõ'õlan
ê ve'ê fe'ê
ê tá'aé, ê tó'oé
ê bo'olõ, ê do'olõ (= ê do'olè), ê fo'olõ
ê bu'u, ê wó'o
ê ba'aé, ê ja'aé, é ya'aé
ê bo'oé, ê yo'oé, ê bú'i
ê ze'ebe, ê zê'êbe
14. Ású bive'áne bekõnõ'õ bête, tót ê mêjô maná:
Õ be'ê món.
Bí á yé'è ñkóbán ê Búlu.
Mí á bê'êle ndúan.
Me lõô món-a-miñgá; a be'ê nlõñgá mêndím.
Me lõô món-a-fám. A be'ê mendê'ê mêndím.
145 Bifíá ñgê ke biyõlè b'iziñ bí tií aa bekõnõ'õ bèziñ. Ású bive'án, tót ê bífíá biná:
ê tyê'êbe => ètyê'êbe
ê yê'êle => ñyê'êle
ê kpwê'êle => èkpwê'êle
ê túi => ntúi
ê duk => medu'án
ê fá'a => mvák
ê tôban => ndôba'anê
16. Õnyelè 1: Vá'á ábui ê yà bífíá biná:
èvó'ò
èkasa'a (èkañgè)
èdiba'a
afõ'ôlõ
ntu'a, ntu'a ê ndá
dumbá'á
17. Õnyelè 2. Vá'á ábui ê yà bíjêt ê biná:
viēk + bidí, èbáñ + nja'a, ñkóé + zek
18. Õnyelè 3. Belá'an ébêñ ê jiná:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] [+ èwuñ]
Tátè'è aa õnyenyet éñgun. Kõ'õláane kõnõ'õ "be'ê". Õ ne ê fe kõ'õlan éfí' èfê ñgê ke bifíá:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + be'ê [ + kêk, mbek, ntyóbé, kandé, mbe'e, mimfen, nlõñgá, nsáñgá, ñgõé, bõbõ, nlõñgá mêndím ]
19. Õnyelè 4. Ású kõnõ'õ "tyelê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tyelê [ + ê ntu'a ndá ]
20. Õnyelè 5. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bôõ [+ ê nsêlek ]
21. Õnyelè 6. Ású kõnõ'õ "ñgbwá'a", belá'an bífíá biná:
ñgbwá'a, ê ñgbwá'ábe
[me, õ, a, bí, mí, bê] + ñgbwá'a [ + ôbùt, élé, ôsôé, ê mbúán, ê nsêlek ]
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijêt): expression/expression
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èmek (abui: bimek): introduction/introduction
ntôo (abui: mintô): next/suivant
õbêm (abui: abêm): sentence/phrase
õmven (abui: amven): apostrophe/apostrophe
Mêñgan máná mê ne ású na bí yé'é anê b'á kóbô Búlu. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njùk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
These lessons are meant to teach how to speak the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Ces leçons enseignent comment parler la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan08.htm