Ñyé'án Ñkóbán Búlu - Añgan 04 - Èfíá "ê"
1. Bí á yé'è ñkóbán ê Búlu. Tót ê bífíá biná:
kôé
tyia
2. Ntótán Ê "ê": Ñkóbõ Búlu ô bil'éfíá j'á tótêbane náa "ê":
ê
Ètíti Éfíá: Èfíá "ê" é ne beleban éyoñ wo ê kat èyõlé kõnõk. Ású bive'án, tót ê bíyõlé bekõnõ' bíná:
ê ba, ê bè, ê bé, ê bo
ê bam, ê bám, ê bem, ê bõm, ê búm
ê báñ, ê káñ, ê kpwáñ, ê láñ, ê náñ, ê nyáñ, ê váñ, ê yáñ
ê betè
ê booè, ê looè, ê tooè
ê bõman, ê võman
ê duk, ê fuk, ê juk, ê nyuk, ê tuk
ê fálè
ê fíás
ê fóp, ê fót
ê fombõ
ê fôtan
ê búk, ê dúk, ê lúk, ê súk
ê fúbu, ê kúbu, ê súbu
ê jáñelè
ê juan, ê kuan, ê suan
ê kat, ê kát, ê kót, ê kôt, ê kut, ê kút
ê kóbõ
ê kóoè, ê vóoè, ê yóoè
ê kúí, ê lúí
ê lõt
ê lôm
ê lôñ, ê sôñ, ê yôñ
ê lúm, ê lúman
ê nyáñ, ê nyiñ, ê nyíñ, ê nyoñ, ê nyóñ
ê nyum, ê nyúm
ê sa, ê só
ê sában (ê sáéban)
ê sebeke, ê sêbêke
ê sêñgan, ê sôñgan
ê somelan
ê têt
ê tóp, ê yóp
ê túñúlu, ê túmúlu, ê vúñúlu
ê tyaman
ê víêm
ê vú, ê wú
ê woé
ê wóm
ê yám, ê yem, ê yêm
ê yên, ê yôn
3. Bekõnõ'õ bèziñ b'á yêt ê na ô kõ'õláane bê éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
ê belane bõt
ê bi kôé
ê bõmõlõ sên
ê bômbõ sí
ê dí mfíáñ
ê kalane fóé
ê kálán ê miñkál
ê kóbõ Búlu
ê láa, ê láa nláñ, ê láa minláñ
ê láa minsòs, ê láa minàl
ê miat ê mbón
ê nyap kálate, ê nyap ê bekálate
ê nyoñ bíôm
ê síli minsílí
ê yôé ndá
4. Áñgan é kpwáa, bí ñgá yé'è bekõnõ' ê menjen:
betê, bilí, bôõ, bútu, lõô, ñgônõ, solô, sônõ, têle, tií, tyelê, veê, toó, tôõ, zemê, yême
Biyõlé bekõnõ'ô y'è été bí ne mefás mêbàé:
ê bêt, betê
ê bi, bilí
ê bômbõ, bôõ
ê bútúbu, bútu
ê lõbõ, lõô
ê natebe, natê
ñgônõ, ê ñgônè
ê solè, sõlô
ê sômbõ, sônõ
ê tabe, toó
ê timbi, tií
ê tyèlè, tyelê
ê yêm, yême
ê zembe, zemê
Biyõlè biziñ bí á só ê bekõnõk. Biyõlè bíte bí á funan bifíá yà ábui:
ê vak: mevak
ê siñ: mesiñ
ê wôk: mewôk
ê táé: mintáé
ê yáé: meyáé
ê wosan: mewosan
Abui bífíá (yà ê bekõnõk) bí á tátè aa ntótán yà jôé èté bí ne ású bíôm ñgê ke mimboán mí mam:
ê koñ: ñkoñ
ê tili: ntili
ê vasè: mvasè
ê báñete: mbáñetê
ê báp: mbáp
ê fen: mfen
ê kañete: ñkañete
ê sêm: nsêm
ê síli: nsílí
ê son: nson
ê túi: ntúi
ê tyek: ntyek
ê vebe: mvebe
ê yôn: ñyôn
Abui bífíá bí á só ê bekõnõk bí á tátè aa mevále mevál míntótán ású bõt, betít, aa mimboán:
ê biasè: èbiasè
ê duñ: èdùñ
ê kon: õkòn
ê ndáman: èndáman
ê nyiñ: ènyiñ
ê sulan: èsulán
ê yõlè: èyõlè
ê vak: avak, mevak
ê vúñúlu: èvúñúlu
ê wóban: èwóban
ê wú: awú
ê yôñ: ayôñ
Bifíá biziñ, ñgê ke náa biyõlè biziñ, bí á só ê bekõnõk; vedá bifíá bíte bí á belan aka'á bibêñ:
ê yô: ndôlõ
ê kan: ñganá
Bifíá biziñ bí á duñ avále dá aa bekõnõk, ve bifíá bíte aa bekõnõ'õ bête bí ê tií ki:
ê tyam: ntyam
ê wõlè - èwõlè
ê vús - mvús
ê ya - ñya
ê bè - abè
ê bé - abé
ê bôk - abôk
ê búk - abúk
ê búan - mbúán
ê kút - akút, ñkút
ê sêk - èsêk
ê té - nté, èté
ê vêle - èvêle
ê vit - mvit
ê vú - èvú, mvú
ê wôlõ - èwôlõ
ê yáé - èyáé
ê yem - ñyem
ê yêm - èyêm
5. Õñgùs ô n'èfíá j'á bámêtan bifíá bíbàé náa é líti ntyéndán èziñ. Añgùs é n'abui aa é ne mevál ê mevál.
Avál áfê yà belan èfíá "ê" é n'a a n'ôñgùs. Avál éziñ ê yà belan õñgùs ê "ê" é n'è éyoñ wo líti étõé. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
_("A preposition is a word that combines two words to express a certain change. There exist many prepositions for different goals. Another way to use the word "ê" is as a preposition. A certain way to use the preposition "ê" is to express a direction.")_
ê yôp
ê sí
ê tyia
ê ndá
ê njóñ
ê nlam
6. Bí tame belane bifíá bíte aa bifíá bifê. Tót ê mêjô maná:
Me têle ê nseñ.
Ô ñyême ê ndobok.
Á ntóo ê Befia.
Bí fetê ê ndá.
Mí ntêle ê njóñ.
Bê ntêle ê ndáa mejô.
7. Biyoñ biziñ, wo yiane bámêtan ê bifíá. Biyoñ biziñ, wo yiane belane "ê" ê zàñ aka'á bífíá bíte. Ású bive'ela'a, tót ê bíjêt ê biná:
ntyên, ntyên ê món
ñkpwas, ndá, ñkpwas ê ndá.
akul-ê-wó, mekul-ê-mó
8. Bifíá biziñ bí á man aa ntótán ê "p". Éyoñ aka' éfí'éte j'á beleban áman ôseñge, wo tót ê "p" ate. Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
9. Éyoñ èfíá j'á man aa "p", ñgê wo belan èfín'ét'ôseñg'été, wo yiane tót ê "p" ate náa "b". Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Bê ntóo báp ê mebo.
10. Õnyelè 1: Tót ê bêkõnõ'õ báná:
ê belan
ê bêle
ê fen
ê mo
ê búlan
ê fombõ
ê jêm
ê jêñ
ê kám
ê lôñ
ê ñgônôbõ
ê sám
ê sobõ
ê solè
ê sômbõ
ê tili kálate
ê tyi nyó
ê vós
ê vúl
ê yáa
ê síñ
ê yêbe
ê sok
11. Õnyelè 4. Ású kõnõ'õ "betê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + betê [ + ê fán, ê bôñ, ê fôndõ ]
12. Õnyelè 5. Ású kõnõ'õ "tyelê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tyelê [ + ê ñkòl ]
13. Õnyelè 6. Ású kõnõ'õ "toó", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + toó [+ ê ñka, ê fándè, ê mbôñ, ê fôndõ ]
15. Õnyelè 10. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + têle [ + ê njóñ, ê nseñ, ê ñkpwas ê ndá, ê zēn ]
21. Õnyelè 11. Ású kõnõ'õ "yême", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + yême [ + ê mbotok ]
23. Õnyelè 13. Ású kõnõ'õ "sônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + sônõ [ + ê fálák, ê ñka, ê fôndõ ]
24. Õnyelè 14. Ású kõnõ'õ "ñgônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + ñgônõ [ + ê nsêlek, ê fôndõ, ê bilók ]
27. Õnyelè 17. Ású kõnõ'õ "bútu", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bútu [ + ê mbúán, ê nsêlek ]
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijê): expression/expression
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
ntôõ (abui: mintôõ): next/suivantÁñgan díná d'á me' mimvíník, á dañ ê dañ mvíní' "ê". Ñg'ô yên évùs ñgê ke jam èziñ d'á síli ñkõmán, kat ê bía dê éfas ê bila'aé.
This lesson serves as an introduction to prepositions, namely the preposition "ê". If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon nous sert d'introduction aux prépositions, en commençant par la préposition "ê". Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan06.htm