Ñyé'án Búlu - Añgan 03 - Anyenyet-Ê-Biñgun - Èmek
1. Bí á yé'é ñkóbán ê Búlu. Tót ê bífíá biná:
èdók, monê, abui, èkôkóé, mbamba, anên, ètun, ayàp, mváé, adìt, abeñ, atyêñ, nyumín, tyítyóé, mfõl, sôn
ntili
mintili
ñgeñga
fut (fut afan), mbó (mbó-ñnôm, mbó-ñgál)
2. Bí tame kõ'õlanê bifíá. Tót ê bifíá biná:
káyàlê
têtelê
kôkõô
kúkuú
têtòó
kôkotô
3. Èñgun é n'èfíá j'á võndè mõt a ê bo jam, ñgê ke tít j'a bo jam, ñgê k'õnòn w'á bo jam, ñgê ke jôm j'á bo jam, ñgê ke jam d'á bo jam. Biñgun bí n'abui aa bí ne meválê mevál.
Õnyenyet éñgun ô n'èfíá ású mõt a ê bo jam. Ású émek, tót ê bífíá biná:
me, õ, a, bí, mí, bê
4. Kõnõ' è n'èfíá j'á líti mboán ê jam. Bekõnõ'õ bê n'abui aa bê ne meválê mevál.
Kõnõ' anjen è n'èfíá j'á líti mboán ê jam, vedá jam éte é teke tyéndé. Bekõnõ' ê menjen bê n'abui:
betê, bilí, bôõ, bútu, fetê, lõô, ñgônõ, solô, sônõ, têle, tií, toó, tôõ, túmu, tyelê, veê, yême, zemê
Éyoñ wo kób'ajô, õ ne bámêtan ônyenyet éñgun aa kõnõk. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me veê.
A yême.
Mí solô.
5. Zēn ê ya ê belan kõnõ' aa bifíá è ne náa õ táté aa èñgun. Õ kõ'õlán ê kõnõk. Biyoñ biziñ, õ kõ'õlán éfí'èfê ñgê kê bifíá. Bibêñ ê ya ê tõñ bí ne:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] + [ õkom ]
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] + [ õkom + èwuñ ]
Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
Me bilí ntili.
Õ betê fán.
A bilí mvú.
Bí lõô miñgá.
Mí bilí món. Mí bilí bón.
Bê bilí fóé. Bê bilí mefóé.
6. Õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me bilí monê nsílí.
Õ bútu nsêlek.
A bôõ sí aamõs.
Bí toó monê nlam.
Õ bilí fa.
Me tôõ Èñgamba.
6. Bí tame belan bifíá bíte. Tót ê mêjô maná:
Me toó têtòó.
Õ bôõ káyàlê.
A bôõ kôkõô.
Bí toó kôkotô.
Mí têle têtelê.
Bê têle kúkuú.
7. Wo belane kõnõ' anjen éyoñ wo líti náa jam é ne éyoñe jíná. Ñgê jam é lõte ya, wo bête ntótán yà bêkõnõ'õ bêlál ósú. Ajô te, tót ê bífíá biná:
mê, ô, á
Ajô te, anyenyet ê biñgun d'á tótêban aná:
me/mê, õ/ô, a/á, bí, mí, bê
Ñgê jam é lõte ya, wo tyéndè kõnõ' aa ntótán yà jôé èté. Bekõnõn!õ bê n'abui:
mbútu, mveê, nsolô, ntií, ntoó, nzemê
Ású bive'án yà kõnõ'õ "bilí" aa "mbilí", tót ê mêjô maná:
Me bilí ntili. Mê mbilí ntili.
Ô mbilí ñkõs. Mí mbilí miñkõs.
8. Ású bive'án yà kõnõ'õ "toó" aa "ntoó", tót ê mêjô maná:
Ô toó nlõñgá. Ô ntoó nlõñgá.
A toó mbúan. Á ntoó mbúan.
9. Ású kõnõ'õ "betê" aa "mbetê", tót ê mêjô maná:
Mê mbetê fôndõ.
10. Ású kõnõ'õ "bôõ" aa "mbôõ", tót ê mêjô maná:
Á mbôõ njóñ.
11. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "têle" aa "ntêle", bá'álane mêjô maná:
Mê ntêle têtelê.
Ô ntêle ñkōl.
12. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "lõô" aa "nlõô", bá'álane mêjô maná:
Ô nlõô ndá. Mí nlõô mendá.
Á nlõô kòs. Bê nlõô miñgòs.
13. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "tyelê" aa "ntyelê", bá'álane mêjô maná:
14. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "yême" aa "ñyême", bá'álane mêjô maná:
15. Ású bive'ela'a yà kõnõ'õ "sônõ" aa "nsônõ", bá'álane mêjô maná:
16. Õnyelè 1. Mfá'á yà belan õnyenyet éñgun aa kõnõ' anjen, èbêñ ê yà tõñ é ne:
[ õnyenyet éñgun ] + [ kõnõ' anjen ] [+ èwuñ]
Ajô te, tátè'è aa èñgun. Kõ'õláane kõnõk. Biyoñ biziñ, õ ne kõ'õlan éwuñ.
Ású kõnõ'õ "bilí" ñgê ke "mbilí", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bilí [ + biañ/mebiañ, bidí, bidìm, fémbé, kálate, bekálate, mbáñetê, món, ndá/mendá, mbêñ, mevak, meyok, mvólán, mvōm, mvú, njùk, nsílí/minsílí, ñkásá, sí, tondõ, nsílí, minsílí, ñkõs/miñkõs, tôk, metôk, zel]
16. Õnyelè 2. Ású kõnõ'õ "betê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + betê [ + mbôñ ]
17. Õnyelè 3. Ású kõnõ'õ "tyelê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tyelê [ + mbé, ntúm ]
18. Õnyelè 4. Ású kõnõ'õ "toó", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + toó [+ ñka, mbôñ, mimbôñ ]
19. Õnyelè 5. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bôõ [+ nsêlek ]
20. Õnyelè 6. Ású kõnõ'õ "solô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + solô [ + fálák ]
21. Õnyelè 7. Ású kõnõ'õ "lõô", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + lõô [ + ndá, mbúan, nsêlek, fán ]
22. Õnyelè 8. Ású kõnõ'õ "bôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + têle [ + zēn, njóñ ]
23. Õnyelè 9. Ású kõnõ'õ "yême", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + yême [ + mbotok ]
24. Õnyelè 10. Ású kõnõ'õ "tií", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tií [ + ntúm, ñkòl ]
25. Õnyelè 11. Ású kõnõ'õ "sônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + sônõ [ + fálák, ñka, fôndõ ]
26. Õnyelè 12. Ású kõnõ'õ "ñgônõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + ñgônõ [ + nsêlek, bilók ]
27. Õnyelè 13. Ású kõnõ'õ "tôõ", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + tôõ [ + kál, Èñgamba ]
28. Õnyelè 14. Ású kõnõ'õ "veê", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + veê [ + balánda ]
29. Õnyelè 15. Ású kõnõ'õ "bútu", belá'an bífíá biná:
[me, õ, a, bí, mí, bê] + bútu [ + mbúán, nsêlek ]
30. Õnyelè 16. Ású ányelè õ ndeme bo, belá'an bêkõn'õ b'á líti náa jam é lõte ya:
[me/mê, õ/ô, a/á, bí, mí, bê] + [ntêle, ntoó, mveê, mbôõ, ntií, nsolô, nlõô, ntyelê, nsônõ, mbetê, ñgônõ, ñyême, ntôõ, mbútu, nzemê + [aa] [zá, bezá, jé, amú jé, ê vé]
Mimfèfè Bífíá
anjen (abui: menjen): state/état
kõnõ'õ menjen (abui: bekõnõ' ê menjen): verb(s) of state/verbes d'état
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èbêñ (abui: bibêñk): formula/formule
èla'é, èla'aés (abui: bila'és, bila'aé): comment/commentaire
èmek (abui: bimek): introduction/introduction
èwuñ (abui: biwuñ): complement/complément
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
õnyenyet (abui: anyenyet): personal/personel
õnyenyet éñgun (abui: anyenyet ê biñgun): personal pronoun/pronom personel
ntôõ (abui: mintôõ): next/suivant
Áñgan díná d'á yê'êle jé ônyenyet éñgun é né aa avál avé bí nê belan anyenyet ê biñgun. Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson introduces personal pronouns and how they are used in the Bulu language. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon sert d'introduction aux pronoms personnels and comment les utiliser dans la langue Boulou. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan04.htm