Bifíá aa Biyõlè Yà Ábui

Èmek

Ñkóbô Búlu ô bilí mejôntõm mfá'á yá e liti náa jam é n'abui. Mezene ya e líti náa jôm é n'abui e ñkóbô Búlu me ne mevále mevál.

Èkañgá A

Ñg'éfiá j'á káa aa "a", abui y'été é ne náa ô tyéñdé "a" náa "me". Bive'án bí ne:

akúñ => mekúñ abè => mebè afan => mefan abo => mebo akút => mekút abé => mebé

Bikañgá F, K, S, aa Z

Eyoñ éfiá j'á káa aa "f", ñgê ke "k", ñgê ke "s", ñgê ke "z", éfiá ya abui é ne káa aa "me". Bive'án bí ne:

fúlú => mefúlú

sí => mesí

zen => mezen

fes => mefes

soñ => mesoñ

fòé => mefòé

Bikañgá K aa N

Ñg'éfiá j'á káa aa "k", ñgê ke "n", éfiá ya abui j'á káa aa "be". Bive'án bí ne:

káláte => bekáláte

ñgon => beñgon

kábat => bekábat

ndôé => bendôé

kál => bekál

Èkañgá É

Éyoñ éfiá j'á káa aa "é", abui y'été e ne náa ô tyéñdé "é" náa "bi". Bive'án bí ne:

èkêlábáa bikelá (bikëlá)

èves => bives

èkañgá => bikañgá

èbumá => bibumá

Èkañgá D

Ñge éfiá j'á káa aa "d", abui y'été e ne náa ô tyéñdé "d" náa "m". Bive'án bí ne:

dís: "eye/oeil" b'áa mís

dulu =>mulu

dòp => mòp

dumbá'á => mumbá'á

Èkañgá J

Avále te fe, éyoñ éfiá j'á káa aa "j", abui ya été é ne ná a ô tyéñdé "j" náa "m". Bive'án bí ne:

jôé => môé

jòt => mòt

jam => mam

jal => mal

jôm => môm

Bifíá Bifë Ya J

Bifíá b'iziñ bife bí á káa aa "j". Bifíá biáp ya abui bí ne aná. Ñg'éfíá j'á káa aa "ji", ô tyéñdé "j" náa "b". Ñg'éfíá já káa aa "j" ve éfiá j'á tôñ é njí bo "i", ô tyéñdé "j" náa "bi". Bive'án bí ne:

jôm => biôm

jáébáa biáé

jiá => biá

Bikañgá M, N, aa Ñ

Eyoñ éfiá j'á káa aa "m" ñgê ke "ñ", éfiá ya abui j'á káa aa "mi". Bive'án bí ne:

njòñ => minjòñ mbú => mimbú ñkús => miñkús mbíás => mimbíás ñkút => miñkút mbêñ => mimbêñ ñlô => miñlô

Èkañgá Ô

Eyoñ éfiá j'á káa aa "ô", abui y'été e ne náa ô tyéñdé "ô" náa "a". Bive'án bí ne:

ôlo (báa alo

ôtété báa atété

ôkáé báa akáé

ônon báa anon

(Efíá Búlu e ne teke káa aa "e", ñge ke "g", ñge ke "i", ñge ke "o", ñge ke "p", ñge ke "u".)

Èfíá Jôme Jíá

Bifíá b'iziñ bí á belan ve náa jôm jíá. Ñge wo kômbô líti náa jôm é n'abui, wo yiane kô'ôlan éfiá tañ. Bive'án bí ne:

miek => mie'e mísamane

miaé => miaé mínyin

Jôme Jíá Biyoñ Bíse

Bifíá b'iziñ bí á beleban ane jôm e ne jía éyoñ ése (abui bifíá y'été bíá tinane bidí). Bive'án bi ne:

fôn: fôn jiá, fôn èbaé, fôn élál, fôn ényin, fôn mewômbáé

fembé

ôlís

kpwem

ôwôndô

Ê Jôme É N'ábui

Bifiá b'iziñ bí á belebane mfá'á ya bí á fe'ele abui, biyoñ bise. Bifíá bíte bí á dañe timbi aa biôm bíá len. Bive'án bí ne:

meñdím

menyáñ

metyi

wôé

meñden

menyôlôk

Besesalê

õjõé = ajõé báa mejõé Saáke bifíá bíse mbíe bí á tôñ áze'ése bí á te/ke fombô. Be sesale bë ne. Bive'án bí ne: monyañ báa bobenyañ mba'ale báa beba'ale mbo ésaé báa bebo bisáé

---

Mimféfé Bífíá

ajôntõm (abui: mejôntõm): general rule/règle générale

e fe'ele: to consider/considérer

ôzek (abui: azek): general rule/règle générale