Ñyé'án Ñkóbán Búlu - 47 - Ayíyílí Biñgun
1. Bí á yé'è ñkóban Búlu.
Ôyíyílí éñgun ô n'èñgun j'á líti õyílí yà jam èziñ.
Ñgê wo kóbõ ajô yà jame dá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
nde
Amú wo kóbõ ajô ôyílí, wo yiane tátè aa èfíá "ê":
ê + nde
Èyoñ éte, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê aa bifíá. Ñgê mõt a binam ê nye a ê bo jam, kõ'õláan õnyenyet éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Éyoñ món ê wom a ñgá fáme õkòn, [ ê nde me ] ñgá kee nyê ê be ñgeñgáñ.
Amú áwú é mbê, [ ê nde bê ] ñgá zu.
Ê mbôl ê ñkúkúmá a ê yiane só dên, [ ê nde ] bõt bêse b'á yañge nyê ábá.
2. Ñgê tít ê nje j'a ê bo jam, ñgê ke náa õnòn ê ñwõ w'á bo jam, ñgê ke náa jôm ê nje j'á bo jam, ñgê ke náa jam ê nde d'á bo jam, kõ'õláan èñgbwêñgbwên éñgun. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Áñgámbá diná [ ê nde é ] mbê njálán aa meyok.
![Áñgámbá diná [ ê nde é ] mbê njálán aa meyok. Jôé [ ê nde d'á ] vólõ mõt á vebêe.](../images/Angamba1.png)
Ye abembá éte [ ê nde é ] ñgá dík?
Y'abemb'éte [ ê nd'é ] é ñgá dík?
Ê mbôl a ndeme kon abui [ ê nde ] èsìl jé ése [ é ] mane ya ê kóo.
3. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ê nde + d'á ...
Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Jôé [ ê nde d'á ] vólõ mõt á vebêe.
![Jôé [ ê nde d'á ] vólõ mõt á vebêe. Jôé [ ê nde fe d'á ] vólõ mõt á nyumulúu bíôm.](../eviak/images/Joe1.png)
Jôé [ ê nde fe d'á ] vólõ mõt á nyumulúu bíôm.
Saáke abo [ ê nde d'á ] táé nye. Ane aló [ ê nde d'á ] táé nye.
Bí ñgá yên ákút èziñ aa ñgõ'é. Akút éte [ ê nde d'á ] leñe bía dên.
4. Ñgê wo kób'ájô yà jôm ê jíá aa õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê nje
Wo belan õyíyílí éñgun ôseñg'été. Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê ndá nyilí [ ê nje è ] nê énjañgán; saáke ê ndá èvók.
Ê ndá nyilí [ ê nj'è è ] n'énjañgán; saáke ê nd'é èvók.
Nsílí: Sí èvé õ ñgá kus?
![Ndá [ èvé ] j'a dík?](../images/Si1.png)
Èyalán: Ê sí nyilí [ ê nje è ] nê énjam.
Éziñgí jiná [ ê nje a ] ê nye'e.
Biañ ète [ ê nje a ] wô'õ nyú.
Èvíndi éwóman éte [ ê nje a ] wô'õ bót.
Èwóman éte ê nj'a ê yiane bót.
5. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ê nje + j'a ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Saáke mvús [ ê nje j'a ] táé ma.
Éwómane jíná [ ê nje j'á ] yêm ê nye.
Ye ésáé ê ji [ ê nje j'á ] kát ê wo?
6. Ñgê wo kóbõ ajô yà jôm ê jíá, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê ñgõ
ê ñwõ
ê mvie
Wo belan õyíyílí éñgun ôseñg'été. Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mfóndé wuná [ ê ñgõ a ] ê zu vek.
Mfóndé wu [ ê ñwõ a ] ê zu bót.
Mfóndé viná [ ê mvie a ] kômbõ kus.
Mfíáñ ê wuná [ ê ñgõ bí ] á zu dí.
Ye mfíáñ ê wu [ ê ñwõ mí ] á yañge dí?
Amú jé mfíáñ ê vi [ ê mvie bí ] á yiane dí?
Saáke õyôñ [ ê ñwõ a ] ê kon. A a kon minsóñ.
7. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ê ñgõ + w'á ...
ê ñwõ + w'á ...
ê mvie + ví á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Njóñ ôte [ ê ñgõ w'á ] sèndè.
Mfóndé wuná [ ê ñwõ w'á ] yêm ê ma.
Mfíáñ a a yám ô ñgá'án ô têle ê dí. Mfíáñ ôte [ ê ñwõ w'á ] dík.
Mfíáñ ôte [ ê mvie ví á ] dík.
Sa õsàñ [ ê ñgõ w'á ] táé nye. Ñku' [ ê ñgõ w'á ] táé nye.
Sa õsàñ étám [ ê ñwõ w'á ] táé nye. Ñku' ôse [ ê ñwõ w'á ] táé nye.
Saáke ve õsàñ étám [ ê mvie ví á ] táé nye. Ñku' ôse [ ê mvie ví á ] táé nye.
8. Ñgê wo kóbõ ású jôm ê jíá, ñg'ômíê w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê ñnye
Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Ê vôm ê nyiná [ ê ñnye a ] ñgá ku.
Émíén [ ê ñnye a ] ñgá bíáé món ate.
Õsamese [ ê ñnye me ] m'a bót.
9. Ñgê wo kób'ájô yà ábui bíôm, ñg'õmíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê mbe
Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Yemeyema'a [ ê mbe bê ] ñgá bôé meñgámbá.
Bekátá yà Límbè [ ê mbe ] m'a ê nye'e me já'ak.
Èsáé jiná ébíén é ne tyí'íbí; ve bebo bísáé [ ê mbe bê ] nê élēs.
10. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ê mbe + b'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Bekábate báam bálé:
Bekábate bête [ ê mbe b'á ] kêndè õbut.
Yèzum [ ê mbe b'á ] zu ê le.
Ye ê bón ê baná [ ê mbe b'á ] kát ê wo?
11. Ñgê wo kõb'ajô yà ábui bíôm, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê mbie
Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bídí biná [ ê mbie mí ] á zu dí.
Bíkõndé biná [ ê mbie a ] wô'õ nye'e.
Zañemelima, Èbolêwo'o, aa Kilibí, bitison bíte [ ê mbie bê ] ñgá jom.
12. Ñgê wo kõb'ajô yà ábui bíôm, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê ñme
Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Mekombo [ ê ñme bí ] á zu dí.
Mêndím ê yà ôsôé Mfúndi [ ê ñme a ] bí á yiane sá'ále.
Saáke sábiase ê ñnye a ê kon. Mebata [ ê ñme a ] ê kon.
13. Biyoñ biziñ, wo yiane kõ'õlan éjêt:
ê me + m'á ...
Ású bive'án, tót ê mam máná:
Mesōñ [ ê ñme m'á ] nyálè bidí.
Mendím yà ánjēñ [ ê ñme m'á ] táa nyê ábum.
Saáke meló [ ê ñme ] m'á táé nye. Mesōñ [ ê ñme m'á ] táé nye.
Ñkaná: "Saáke mekàn mêse [ ê ñme m'á ] jêm ê net."
14. Ñgê wo kõb'ajô yà ábui bíôm, ñg'ômíês w'á tótêban avál èziñ, õyíyílí éñgun ô ne:
ê ñmie
Ê mvú'áa õyíyílí éñgun, wo yiane kõ'õlan éñgun èfê. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Minsóñ [ ê ñmie a ] ê kon (saáke õyôñ).
Mñgòs ê yà Ôbála [ ê ñmie bí ] wô'õ dí.
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijê): expression/expression
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
èñgbwên (abui: biñgbwên): neutral/neutre
ñkpwáa (abui: miñkpwáa): previous/précédent
ntôo (abui: mintô): next/suivant
ê nyut: _("to depend"/"dépendre")_
Áñgan díná d'á fombõ mam ê ya kõnõ' "ê mane". Ñgê wo yêne jôm èziñ é n'ábé ñgê ke njuk, ñgê wo kômbô kómêkane, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson reviews the verb "ê mane". If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon est sur le verb "ê mane". Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan28.htm