Ñkóbán Búlu - Añgan 12 - Anyenyet Ê Biñgun Aa Ajók
1. Azúkúi éyoñ jíná, bí ye'é ya ê biñgun biziñ:
me, õ, a, bí, mí, bê
Nál'a ne náa bí yé'è ya éñgun ê "a".
Bí tame yé'è ôjó' èziñ:
a
Õjó'ó "a" w'á beleban aa biñgun biziñ. Ású émek, õjó'ó "a" w'á beleban aa èñgun ê "a". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A [ a ] yôn.
A [ a ] bík.
A [ a ] dúk.
A [ a ] woé.
A [ a ] li'iban.
2. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
A [ a ] yô ndôlõ.
A [ a ] dí mfíáñ ndó'o.
A [ a ] kon mbõman.
A [ a ] búm ê tyia.
A [ a ] duk. A [ a ] láa minsòs. A [ a ] láa minàl.
3. Ôsúsúa ôjó'ó "a", õ ne belan èfíá ású mõt. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Nanê a [ a ] yám.
Tatê a [ a ] sáé.
Asêmbe a [ a ] bêle.
Èsõla a [ a ] yôn.
Síta Mebáa a [ a ] dí.
4. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Èdimá a [ a ] bè afúp.
Mvondõ a [ a ] ba ká.
Ñkolô a [ a ] tyá'á kpwem.
Abômõ a [ a ] jêñ ê mintáñetê.
Èñgõlô a [ a ] woé ètám.
Móñgô a [ a ] vê menyôlôk.
5. Õ ne ê fe tátè ôseñge aa èfíá anê "mõt, móñgô", akeêke. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Me lõô miñgá. A [ a ] yám. Miñgá a [ a ] yám.
Me lõô mõt. A [ a ] sáé. Mõt a [ a ] sáé.
Me be'ê món. A [ a ] yôn. Món a [ a ] yôn.
6. Õjó'ó "a" w'á beleban ê fe aa èñgun ê "me". Nálè bí á bi:
Me a
Ve éyoñ bí á kóbô, bí ne teke tót "e" (éyoñ bí á tili, bí á fol "a" aa èji'an ékañgá). Nálé bí á bi:
Me a = M'a
Ású mevál ê yà belan "m'a", tót ê mêjô maná:
M'a vak.
M'a zu.
M'a jõban.
M'a lí'i.
M'a wóban!
7. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
M'a kon mbõman.
M'a nyoñ bidí.
M'a ko'o ñgòn.
M'a tyáé nja'a.
M'a ba'aé èlé.
M'a vô'ôlõ mefóé.
8. Bí tame yé'è ôjó' õfê:
á
Bí ndeme yé'è anê bí nê belan biñgun ê "me" aa "a". Ê válè bí yé'è ya ê biñgun ê "bí" aa "mí". Anê biñgun ê "me" aa "a" bí á belan õjó'ó "a", biñgun ê "bí" aa "mí" bí á belan õjó'ó "á". Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bí á vak.
Mí á nyíñ.
Bí á yem.
Mí á lí'i.
9. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
Bí á lí safía.
Mí á solè meyok.
Bí á nyi'i biyé.
Mí á sáé Ákônôliñga.
Bí á báp ê mebo.
Mí á duk. Mí á láa minsòs.
10. Bí yêne ya náa õjó'o "á" w'á beleban aa biñgun ê "bí" aa "mí". Õjó'o ôte w'á beleban ê fe aa èñgun ê "bê":
Bê á
Ve éyoñ bí á kóbô, bí ne teke tót ê "ê" (éyoñ bí á tili, bí á fol "ê " aa èji'an ékañgá). Nálé bí á bi:
Bê á = B'á
Ású bive'ela'a, tót ê mêjô maná:
B'á vak.
B'á wosan.
B'á lúman.
B'á nye'esan.
11. Ê mvú'áa kõnók, õ ne kõ'õlan éfíá ñgê ke bifíá. Ású bive'án, tót ê mêjô maná:
B'á láa minsòs.
B'á ba'aé bilé.
B'á sa bidí.
B'á wóban ôsôé.
B'á yia jiá. B'á yia biá.
12. Éyoñe jí bá'álane mêjô maná:
M'a yi tôk.
A [ a ] ve'e fe'ê!
A [ a ] dañ asúk. A n'asú' áñgõndô.
Bí á ke álôk. Bí á k'a álôk.
A [ a ] nyú meyok. B'á nyú meyok.
Kóbõ'õ! Bí á vô'ôlõ.
Abômõ a [ a ] vasè èsìl. Abóm'a a vas'èsìl.
13. Õnyelè: Belá'an ébêñ ê jiná:
[ õnynyet éñgun ] + [ a/á ] + [ kõnõk ]
Tátè'è aa õnyenyet égun (me, õ/wo, a, bí, mí, bê). Kõ'õáan õjók: "a" ñgê k "á". Kõ'õláane kõnõ. Biyoñ biziñ, kõ'õláan èfíá ñgê ke bifíá.
ê bale sí
ê láñ ñkaná
Mimfèfè Bífíá
añgan (abui: mêñgan): lesson/leçon
èjêt (abui: bijêt): expression/expression
èla'é, (èla'aé) (abui: bila'é, bila'aé): comment/commentaire
èñgun (abui: biñgun): pronoun/pronom
ñkpwáa (abui: bikpwáa): previous/précédent
ntôõ (abui: mintôõ): next/suivant
õjók (abui: ajók): auxilliary/auxilliaire
Mfá'á yà áñgane díná, bí ye'é akpwet "a" báa "á", avál avé bí nê belan dê aa minto-ê-biñgun. Ñg'ô yêne jôm èziñ é n'évùs ñgê k'abeñ, tili'i dê mfá'á ya bila'aé.
This lesson introduces the auxilliairies "a" et "á", and how to use them with personal pronouns. If you have a comment, a suggestion, or a critique, please write it in the Comments section.
Cette leçon introduit les auxiliaires "a" et "á", surtout comment les utiliser avec les pronoms personnels. Si tu as des commentaires, des suggestions, ou des critiques, écris-les dans la section des commentaires. (n k o b o b u l u AT g m a i l dot c o m)
Nsámá'a-Ndetên: http://www.nkoboboulou.com/nkoban/Angan20.htm