Ènyêt Yà Ñkóbõ Búlu

Bí ne tá'á bikañgá (ènyêt) aa mintótán m'iziñ yà ñkóbõ Búlu ávále di:

1. a
2. b
3. d
4. e
5. f
6. g
7. h
8. i
9. j
10. k
11. Èkañgá yà ntótán kpw
12. l
13. m
14. n
15. ñ
16. Èkañgá yà ntótán ñgbw
17. Èkañgá yà ntótán ny
18. o
19. p
20. s
21. t
22. Èkañgá yà ntótán ty
23. u
24. v
25. w
26. y
27. z

Bitut Mimfá'á Yà:

4. e, è, é: Ñkóbô Búlu ô bilí ékangá "e" aa abui bífíá bí á belane èkañg'éte. Vedá ê ñkóbô Búlu, tek'èfia j'á káa aa "e". Ê nd'éyoñ bí á vê bifíá bí á káa aa "e", bí ne káa èfíà aa "è" ñgê ke "é".

8. i: Ê mbôle ñkóbô Búlu w'á belan mintótán ábui, aa tek'èfíà j'á káa aa èkañgá "i", bí ne dôm náa èmun "i" é bil'émep j'á bo náa biyoñ b'iziñ, èkañgá "i" j'á tiliban anê "ì" ñgê ke "í".

11. E bõt bê ñgá táté ntilán Búlu (bõte yà Áméleka), bê ñgá wô'ô ntótán (ñgê k'èdùñ) éziñ. Anê bê ñgá be'ele náa b'á zu tili ntótán ôte náa "kpw". Nálé fe bí á ye tôlan ôsú aa tilí je náa "kpw". Vedá èdùñê "kpw" é ne èkañgá jé.

15. Ntótán "ñ": Ê bõt bê ñgá táté ntilán Búlu, bê ñgá wô'ô ntótán èziñ ô funa'an "ng". Vedá bê ñgá be'ela náa b'á zu tili ntótán ôte náa "ñ". Bía fe bí á ye k'ôsú aa tili ntótán ôte náa "ñ".

16. Ntótán "ñgbw": Ê bõt bê ñgá káa ntilán Búlu, bê ñgá wô'ô ntótán èziñ. Anê bê ñgá be'ele náa b'á zu tili ntótán ôte náa "ñgbw". Nálé fe bí á ye ke ôsú aa tilí je náa "ñgbw". Vedá ntótán"ñgbw" ô ne èkañgá jé.

17. Ntótán "ny": Ê bõt bê ñgá táté ntilán Búlu, bê ñgá wô'ô ntótán èziñ bê ñgá be&'ele náa b'á zu tili wô náa "ny". Nálé fe bí á ye tõlan ê tili ntótán ôte náa "ny". Ve, ntótán "ny" ô ne èkañgá jé.

Asú ntá'án "n", "ñ", "ñgbw", aa "ny": me lõõ na "ñ", saàke "ny", aa tõñ "n" amú ávále "ñ" aa ntóteban. Éyoñ éte m'a dôm náa "ñgbw" aa tõñ "ñ". Nde "ny" aa sú'úlàn e ñsàmb'ôte.

18. ô: Tek'éfí'èziñ j'a kàa aa ékañgà "o", ve abui bifíà bí à kàa aa "ô", aa "ô" a ne beleban ane éñgun. Vedà, mbelàn "o" w'à ve abui be àmvoé: ò, õ, ó, akeeke.

22. ty: Bí à dôm náa "ty" a ne èkañgà jé étam, sàake ômvoé ya "t".


Aze' aa Anjes

Mfá'á yà mintótán mí á kúí ányu ê mõt a a kóbõ, bikañgá bí ne betaa fátan ébàé. Õze' ô n'èkañgá yà ntótán ô teke tyéndè. Bikañgá y'été bí ne: b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, s, t, v, w, y, aa z. Mintótán mivó' mí ne: ntótán kpw, ntótán ñ, ntótán ñgbw, ntótán ny, aa ntótán ty.

Õnjes ô n'èkañgá j'á tóteban mevále mevál. Anjes é ne: a, e, i, o, aa u.


Mimfèfè Bífíá

e be'ele: to decide/décider

èmep (abui: bimep): variation/variation, variants

õnjes (abui: anjes): vowel/voyelle

ènjõk (abui: binjõk): dictionnary/dictionnaire alphabet

èñgun: pronoun/pronom

ènyêt (abui: binyêt): alphabet/alphabet

ètut (abui: bitut): writing note/note écrite

e dôm: to consider/considérer

e lametan: to standadize/standardiser

nlameta'ane: standard, standardisation

ôfut (abui: afut): accent

ôzek (abui: azek): consonant/consonne