Mendem Mê Ntilán

Èmek

Ntilán ñkóbõ w'á síli mendem m'á vólõ mfá'á yà nláñán. Anê bifíá bí nê ntá'án mevál ê mevál aa bifas ê yà ájô bí ne bo ábui, aa mam mê ne mevál ê mevál, nálè fe mendem mê ntilán mê n'abui.

ateñgê (abui: meteñgê) = ndem ateñgê (mendem m'áteñgê) .

Ndeme ateñgê j'a beleban mevál ê mevál. Ávál ê dá é ne náa ô líti aman ôseñge. Bive'án bí ne:

Bí á dí[.]

Õ ne mbamba mõt[.]

Ndeme ateñgê j'a beleban ê fe ê bidôdôlõ átyõt biziñ. Bive'án bí ne:

Láál [ateñgê] zañgbwál ètáan = 3.75

Mintete muam mewômbàé aa ésaman [ateñgê] mewônyin aa èbùl = 826.49

èvak = ndem èvak ,

Èva' é ne ndem j'a ê beleban mevál ê mvál. Avál ê dá é ne náa èva' é ne ndem j'a kándè bíôm yà ényá'ás. Bive'án bí ne:

Nlô mõt ô bilí mís[,] jôé[,] aa anyu.

Ñgá Ndõñgõ a ñgá yám ésáñkáná[,] sañga[,] aa kpwem.

Èva'a j'á beleban ê fe ê bidôdôlõ átyõt biziñ. Bive'án bí ne:

Láál [èva'a] zañgbwál ètáan = 3,75

Mintete muam mewômbàé aa ésaman [èva'a] mewônyin aa èbùl = 826,49

èvevak = èveva' ê ndem ;

Èveva' é ne ndem j'á kándè bifas bíbàé yà ôseñge. Bive'án bí ne:

Nlô mõt ô bilí mís, jôé, aa anyu[;] vedá, nlô ô bilí fe meló aa memáñ.

M'a nye'e me wóba'an tyé ése[;] nál' a a bo náa mê wô'ôtan mfúbán ê ñgúba mõs.

Mveñ j'a nóñ nté anê tyé[;] akusábo nálè, bí á yiane k'a áfúp.

Bê ñgá yênê ntilán ê mfin[;] ntilán ôte ô mbê évêle.

èbakó'o = ndeme èbakó'o :

èbakó'o é ne beleban náa ô líti atáta'a ényá'ás. Bive'án bí ne:

A a yem bítísone bíná[:] Zañemelima, Mbam, aa Kilibí.

Õkòne wúá ñwõ ô ñgá wôé nye[:] ntúi.

èji'an ékañgá '

Èji'an ékañgá j'á beleban mevál ê mevál. Avál ê d'é ne náa èji'an ékañg'é ne ñgúmba ñtótán yà ñkóbõ Búlu. Ntótán ôte w'á funan ntótán étyê'êbe.

Èji'an ékañgá j'á wô'ôtan ê bifíá biziñ. Bive'án bí ne:

èv[ó'o]

af[õ'ô]lõ

ty[í'í]bí

A a yem Zañemelima aa Èbolêw[o'o].

Bekõnõ'õ bê ne:

ê b[e'e]

ê y[é'è]

ê v[ô'ô]lõ

ê v[e'e]le

ê y[e'e]le

ê y[ê'ê]le

ê y[e'e]lan

ê k[õ'õ]lan

ê s[i'i]bi

ê s[i'i]li

ê d[o'o]lõ

Ñg'ô bil'éfíá j'á man aa "k", ñgê wo belan èfíá éte ôseñg'été, biyoñ biziñ, wo yiane fol ntótán ê "k" aa èji'an ékañgá. Bive'án bí ne:

ê wôk + zaé: Bí á w[ô'ô] zaé.

ê kok + õwõndõ: A a k[o'õ]ndõ.

Avál afê yà ê belan èji'an ékañgá é n'è éyoñ wo bámetan èñgun aa õjók. Bive'án bí ne:

[Me a] wô'ô zaé. = [M'a] wô'ô zaé.

[Bê á] dí ábá. = [B'á] dí ábá.

Avál afê yà ê belan èji'an ékañgá é n'è éyoñ wo bámetan bifíá bíbàé. Bive'án bí ne:

Èsáé éte é ne abui. = Èsáé éte é n[']abui. = Èsé[']é ét[']é n[']abui.

Avál afê yà ê belan èji'an ékañgá é ne ê vôm j'á fol ntótán ê "k"; nál'a a boban éyoñ éfíá j'á man aa "k" j'á beleban ôseñge été. Bive'án bí ne:

[Asõk éte] é ne ndam. = Asõ[' éte] é ne ndam. = [Asõ'] é ét'é ne ndam.

wóyalê = ndeme wóyalê "

Ndeme wóyalê j'a beleban mevál ê mevál. Avál ê dá é n'è éyoñ wo ê ndumun mejô mê mõt mfê. Bive'án bí ne:

Ê nde a ñgá jô be náa, ["]M'a báñête mía ê ndá jame dên.["]

Bê ñgá yên ntilán mfin; ô jô'õ náa, ["]Te mõt a a súbu bèbè.["] Ê nde bê ñgá ko wòñ.

ñgále wóyalê «

Miñkóbõ mí á tili wóyalê mevál ê mevál. Éyoñ ènduma'a j'á tátè, miñkóbõ míte mí á tili wóyalê aná «. Bí á loene ndem ète náa ñgál ê wóyalê.

ñnôm ê wóyalê »

Éyoñ ènduma'a j'á man, míñkóbõ mí á belan ñgá wóyalê («) mí á man ènduma'a aa ñnôm ê wóyalê, ». Bive'án bí á belan ñgál ê wóyalê aa ñnôm ê wóyalê bí ne:

Ê nde a ñgá jô be náa, [«] M'a báñête mía ê ndá jame dên. [»]

Bê ñgá yênê ntilán ê mfin; ô jô'õ náa, [««]Te mõt a a súbu bèbè.[«] Ê nde bê ñgá ko wòñ.

õñgbwem (=> ) = ndem õñgbwem -

Õñgbwem ô ne monê tyêñganêe ntēn. Ndem ète j'a beleban náa ô late bifíá bíbàé. Bive'án bí ne:

veñge[-]veñgê

wuá[-]wuá

ètám[-]ètám

tyábê[-]tyabe

yõlõ[-]yôlõ

Bive'án bifê bí ne:

mõt[-]a[-]binam

món[-]a[-]miñgá

èbô' ôñgbwem = ndem èbô'ôñgbwem _ :

Èbô' ôñgbwem é ne monê tyêñganêe ntēn. Èbô' ôñgbwem j'á yènè ê mbó-sí yà ôseñge.

using static System.Console;

int betaa_èdôlõ = 304_852_471;

Write("Èdôlõ: ");
WriteLine(betaa_èdôlõ);
WriteLine("======================");

bá' õñgbwem = ndeme bá' õñgbwem __ :

Bá' ôñgbwem, ñgê ke ndeme bá' õñgbwem, é ne bonê bêtyêñganêe mintēn bêbàé. Bá' ôñgbwem, ñgê ke ndeme bá' õñgbwem, j'á yènè ê mbó-sí yà ôseñge.

ndeme mvám !

Ndeme mvám j'a beleban anê ñgê mõt a a bám. Ndem ète è ne beleban áman ôseñge. Bive'án bí ne:

Já'ák[!]

Nyá'ák[!]

Kôlõ'õ sí[!]

Ndeme mvám j'a beleban ê fe aa mendenda'a bíjêt. Bive'án bí ne:

Sàm ét'è n'èvêle [nê zõõñ]!

ndeme nsílí ?

Ndeme nsílí j'a beleban éyoñ mõt a a kômbõ líti náa a a síli nsílí. Ndem ète j'a beleban áman ôseñge. Bive'án bí ne:

Ye õ ne mvo'óé[?] = Y'õ ne mvo'óé[?]

Amú jé a a wô'ô ôlún[?] = Amú j'á a wô' ôlún[?]

anyelêk (=> aselêk) = ndeme anyelêk ()

Anyelê' é ne zēn ê ya ê bõman èfíá ñgê ke bifíá. Menyelêk mê ne mêbàé aa mêbaáne m'á yiane beleban.

ñgál ányelêk = ndeme ñgál ányelêk (

Ñgál ányelêk, ñgê ke ndeme ñgál ányelêk, j'a tiliban, ñgê ke náa j'a kañeban, aa èfas njiñilête yà mbó-ñgàl: (.

ñnôm ányelêk = ndem ñnôm ányelêk )

Ñnôm ányelêk, ñgê ke ndem ñnôm ányelêk, j'a tiliban, ñgê ke náa j'a kañeban, aa èfas njiñilête yà mbó-ñnôm: ). Ñgál ányelêk, ñgê ke ndeme ñgál ányelêk, aa ñnôm ányelêk, ñgê ke ndem ñnôm ányelêk, b'á beleban nsámbá. Bive'án bí ne:

Õ ne yámê bidí aa ñgòn (mfíáñ, ñnám), õwõndõ (mfíáñ, ñnám, èsáñkáná), ñgê ke fôn (kpwem, kpwet, bõmbõ).

M'a kômbõ dí (akusábo náa m'a ê wô'ô ke zaé).

mfuán (=> nduán, ñguán) = ndeme mfuán

Ndem mfuán j'a kañeban anê mbêñ ô nê ñnyi'án ê mekù'ù mêbaáne.

ñnôm mfuán = ndeme ñnôm mfuán [

Ndem ñnôm ê mfuán j'á kañeban anê mekù'ù mêbàé yà mbêñ mê ne ñnyi'án ê mbó ñnôm.

ñgál mfuán = ndeme ñgál mfuán ]

Ndem ñgál mfuán j'a kañeban anê mekù'ù mêbaáne yà mbêñ mê ne ñnyi'án ê mbó-ñgál. Ñgá' éyoñ ése mõt a ê belan ndem mfuán, a a tili ndem ñnôm ê mfuán aa ndem ñgál mfuán, [], vedá a tilí jôm èziñ ê zàñe mendem mête. Ève'án é ne:

int[] bidôlõ = new int[5];

añgeñgê (=> abeñgê, èvêñgê, veñge-veñgê) = ndem añgeñgê

Añgeñgê, ñgê ke ndem añgeñgê, è n'èkañgá j'á kañeban anê mbêñ ô nê ñnyi'án ê mekù'ù mêbaáne aa ê zàñ.

ñgál áñgeñgê = ndem ñgál áñgeñgê {

Ñgál áñgeñgê, ñgê ke ndem ñgál áñgeñgè, é n'añgeñgê yà mekù'ù m'á nyi'ibi ê mbó-ñnô, èzêzàñ ki é nyi'ibi'i ê mbó-ñgàl.

ñnôm áñgeñgê = ndem ñnôm áñgeñgê }

Ñnôm áñgeñgê, ñgê ke ndem ñnôm áñgeñgè, é n'añgeñgê yà mekù'ù m'á nyi'ibi ê mbó-ñgál, èzêzàñ ki é nyi'ibi'i ê mbó-ñnôm. Ñnôm áñgeñgê b'áa ñgál áñgeñgê bê wô'õ beleban nsámbá. Bive'án bí ne:

class Nlam
{
}

using static System.Console;

var bidôlõ = new int[] { 12, 445, 25, 2448, 380 };

WriteLine("Bidôlõ:");
WriteLine("----------------------");
WriteLine("Èdôlõ 1: {0}", bidôlõ[0]);
WriteLine("Èdôlõ 2: {0}", bidôlõ[1]);
WriteLine("Èdôlõ 3: {0}", bidôlõ[2]);
WriteLine("Èdôlõ 4: {0}", bidôlõ[3]);
WriteLine("Èdôlõ 5: {0}", bidôlõ[4]);
WriteLine("----------------------");
WriteLine($"Bidôlõ bíte bí ne {bidôlõ.Length}.");
WriteLine("======================");

Nál'a a vê:

Èdôlõ 1: 12
Èdôlõ 2: 445
Èdôlõ 3: 25
Èdôlõ 4: 2448
Èdôlõ 5: 380
----------------------
Bidôlõ bíte bí ne 5.
======================

èndamete = ndem èndamete ..

Èndamete, ñgê ke ndem èndamete, è ne metón mêbàé mê nê tyêñganê. Bive'án bí ne:

using static System.Console;

var bidôlõ = new int[] { 12, 8685, 71, 445, 25, 2448, 68, 15953, 39, 380 };

var èfas = bidôlõ[2..7];

WriteLine("Bidôlõ:");
WriteLine("----------------------");
WriteLine("", è"Èdôlõ 3: {0}", èfas[2]);
WriteLine("Èdôlõ 4: {0}", èfas[3]);
WriteLine("Èdôlõ 5: {0}", èfas[4]);
WriteLine("======================");

ateñgê élál = ateñg'élál = ndeme ateñg'élál ... :

Ateñgê élá, ñgê k'ateñg'élál, ñgê ke ndem ateñg'élál, è ne metón mêlál mê nê tyêñganê. Ndem ateñg'élál è wô'õ beleban ê vôm ê mõt a a tê kômbõ líti náa "akeêke". Ève'án é ne,

Bí ñgá bè abui bídí áfúp aañgõ'é: õwõndõ, fôn, kôn, mbõñ, [...].

õdúí (=> èdúí) = ndem õdúí @

Õdúí, ñgê ke ndem õdúí, ô n'èkañgá j'á líti ê vôm bê nê lôme mõte tyí'íbêm. Ève'án é ne,

Ékêmêp ê jam é ne: nkoboboulou[@]gmail.com (ñkóbõ Búlu õdúí gmail ateñgê kom)

õbòt (=> èbòt) = ndem õbòt #

õbòt, ñgê ke ndem õbòt, j'a beleban éyoñ mõt a a kômbõ líti édôlõ. Ève'án é ne,

Samuel Eto'o Fils a mbê a lée [õbòt] ébùl. = Samuel Eto'o Fils a mbê a bela'an [#]9.

ñga'án = ndeme ñga'án (percentage/pourcentage) %

Ñga'án, ñgê ke ndeme ñga'án, è n'èkañgá j'á lít'abím avé yà ê ñgúm éfas d'á beleban. Ève'án é ne,

[ñga'án] étán: 5[%]

[ñga'án] mewózañgbwál ètáan: 75[%]

avédólõ = ndem avédólõ $

Avédólõ, ñgê ke ndem avédólõ, d'á beleban mfá'á yà líti táñe bekábe (Améleka, Kánada, akeêke). Bive'án bí ne:

avédólõ dá [$]1

mevédólõ mêtáan [$]5

mevédólõ mintet mítáan [$]500

mevédólõ mintet mítáan aa mewózañgbwál ètáan [$]575

akêñgàs = ndem kêñgàs: €

Akêñgàs, ñgê ke ndem kêñgàs, d'á beleban mfá'á yà líti táñe bekábe (máñ yàt). Bive'án bí ne:

[akêñgàs] ê dá [€]1

[akêñgàs] étáan = [€]5

[mekêñgàs] mintet mítáan [€]500

[mekêñgàs] mintet mítáan aa mewózañgbwál ètáan [€]750

ñkpwóñgos = ndem ñkpwóñgos £

Ñkpwóñgos, ñgê ke ndem ñkpwóñgos, w'á beleban mfá'á yà líti táñe bekábe. Bive'án bí ne:

[ñkpwóñgos] wúá [£]1

[miñkpwóñgos] mítáan [£]5

[miñkpwóñgos] mintet mítáan [£]500

[miñkpwóñgos] mintet mítáan aa mewózañgbwál [£]570

ñkpwêlá = ndem ñkpwêlá ¥

ñkpwêlá, ñgê ke ndem ñkpwêlá, j'a beleban mfá'á yà líti táñe bekábe. Bive'án bí ne:

[ñkpwêlá] wúá [¥]1

[miñkpwêlá] mítáan [¥]5

[miñkpwêlá] mintet mítáan [¥]500

[miñkpwêlá] mintet mítáan aa mewózañgbwál [¥]570

ntíl = ndem ntíl ¢

Ntíl, ñgê ke ndem ntíl, w'á líti táñe nsañ bêkábe. Bive'án bí ne:

[ntíl] ê wúá: 1 cent/1 centime

[mintíl] ê mítáan: 5 cents/5 centimes

mewônyin aa baaé aa [mintíl] ê mewômelál aa muam : $42.38

èbama &

Èbama é ne ndem ntilán j'a ê beleban anê njôán "aa".

èyótõ => a yótõ =

Ndem èyótõ j'a aa metáñ. Ndem ète j'a beleban mfá'á yà líti náa bíôm bíbàé bí ne nyênyáé. Bive'án bí ne:

Nyiin [=] 4 => Nyiin a [yótõ] 4

Mewômbàé [=] 20 => Mewômbàé a [yótõ] 20

nyíndík = ndeme nyíndík

Ndeme nyíndí'í j'a beleban mfá'á yà lat ê metáñ ê mêbàé. Bive'án bí ne:

6 [+] 4 => saman [nyíndí'í] nyiin

750 [+] 84 => mintete zañgbwál aa mewôtáan [nyíndí'í] mewômuam aa ényin

6 [+] 4 = 10 => saman [nyíndí'í] nyiin è yótõ awôõm

750 [+] 84 = 834 => mintete zañgbwál aa mewôtáan [nyíndí'í] mewômuam aa ényin a yótõ mintete muam aa mewôlál aa ényin

kúlá -

Ndeme kúlá j'a beleban éyoñ wo ê vaa táñ ê jíá mfá'á táñ èfê. Bive'án bí ne:

4 [-] 1 => nyiin [kúlá] fóók

705 [-] 86 => mintete zañgbwál ètáan [kúlá] mewômuam aa saman

4 [-] 1 = 3 => nyiin [kúlá] fóók a yótõ láál

705 [-] 86 = 619 => mintete zañgbwál ètáan [kúlá] mewômuam aa saman a yótõ mintete mísaman aa awôõm aa èbúl

mbõm *

4 [*] 2 => nyiin [mbõm] baaé

705 [*] 86 => mintet zañgbwál ètáan [mbõm] mewômuam aa saman

4 [*] 2 = 6 => nyiin mbõm baaé a yótõ saman

705 [*] 86 = 60630 => mintet zañgbwál ètáan [mbõm] mewômuam aa saman a yótõ bakútu mewôsaman mintete mísaman aa mewôlál

ñgulu-ñgúlu = ndeme ñgulu-ñgúlu ˆ , **

Ndeme ñgulu-ñgúlu j'a beleban mfá'á yà líti náa ñgul èdôlõ j'a bêt ábím èziñ. Bive'án bí ne:

4 [ˆ] 3 = 4 [**] 3 => nyiin [ñgulu-ñgúlu] láál

4 [ˆ] 3 = 4 [**] 3 = 64 => nyiin [ñgulu-ñgúlu] láál a yótõ mewôsaman aa nyiin

ñgàp

ñgàp-mvús \

ñgàp-ôsú /

ñgap ÷ (ñgê ke /)

4 [/] 2 => = 4 [ñgap] 2 nyiin [ñgap] ébàé

705 [/] 86 => mintete zañgbwál ètáan [ñgap] mewômuam aa saman

mbēp = ndem mbēp |

nlí = ndem nlí ¶

ènjēñ = ndem ènjēñ °

Ènjēñ, ñgê ke ndem ènjēñ, j'abelebane mevál ê mevá. Avál ê é n'è éyoñ wo vê bisúmúla'a biziñ. Ève'án é ne,

Akônôliñga: 3°46'N 12°15'E

ayônjēñ ℃ : degree Celsius/dégré Celsius

meyônjēñ mewômbàé aa muam = 28℃

afênjēñ ℉ : degree Fahrenheit/dégré Fahrenheit

mefênjēñ mewômbàé aa muam = 28℉

aténjēñ => degree Kelvin

meténjēñ mewômbàé aa muam = 28 Kelvin

akòñ ->

ñgókòñ <-

É ñgá nyoñ Èsõla ñgókòñ melú mêtáan náa á sónd'èsáé

_("It took Esola more than 5 days to complete the job."/"Il avait fallu plus de 5 jours à Essola pour finir le travail.")_

ñgákòñ > : greater than/supérieur à

[É ñgá nyoñ Èsõla ñgákòñ melú mêtáan náa á sónd'èsáé ("It took Essola more than 5 days to complete the job."/"Il avait fallu plus de 5 jours à Essola pour finir le travail.")

[akòñ = añgákòñ = ñnôm ákòñ -> : arrow, pointer/flèche, accès

[abókòñ => greater than or equal to/supérieur ou égal à

< : less than/inférieur à

-< : flèche retour

ñgál ákòñ <- : left arrow/flèche retour

ñgúan (mbúan, ndúan) true

ñgáyalê (káyalê) false

Mimfèfè Bífíá

Nyõ'ô Bíá