Ñkatán Élep Aa Èyoñ
Èmek
Ñkatán éyoñ ê ñkóbõ Búlu w'á belan abui bífíá. D'á boban nálè amú abui míñkóbõ bílóbôlobõ (Éñgelis, Jáman, as Fulasí) mí ñgá fandè avál avé Búlu b'á kat èyoñ. Ê jó'ó-jo'o a a só válè a a bo náa Búlu bê beláan abui bifíá éyoñ b'á vê éyoñ. Jam éte é wô'õ jóbetõ a ê fõm Búlu b'èziñ; bê ñgá víane vê éyoñ ê míñkóbõ bílóbôlobõ, á dañê dañ ê Fulasí. Nál'a n'aka'á jam dá yà mam m'á bo náa bõt b'èziñ bê si' a kó na ñkóbõ Búlu ô n'atēk, ñgê k'ayáé, ñgê k'azóé bífíá.
Mvôma'a ke náa bí ne tyéndè jam éte.
Bifíá Aa Bijêt Y'È Éyoñ
Ñkóbõ Búlu ô bil'ábui bífíá bí á vólõ mfá'á yà ê kate éyoñ. Bive'án bífíá bí ne:
mōs: day/jour
mbú: year/année
ñgon: month/mois
sóndõ: week/semaine
akábêlê: minute/minute
aañgõ'é: yesterday/hier
aamõs: during the day/pendant la journée
aalú: during the night, nighttime/pendant la nuit
aazàñ: (at) midnight/(à) minuit
aakítí: tomorrow/demain
õôjàn: in two days/dans deux jours
dên: today/aujourd'hui
õôdên: when?, in fact "what day (in the future)?"/quand, i.e. "quel jour?", dabs combien de jours (dans le future)?
ñgõ'é: evening/soirée
tyé, mam mê tyé: morning/matin
èsalá tyé: (at) daybreak, the period when the day starts/début de matinée
tyé kpwaá: once the day started (used to indicate the period when the day starts)/dès que le jour commence (utilisé pour indiquer le début de la journée)
Nálè fe, bí ne kõ'õlan ê bifíá aa bijêt.
Ású ésáé jiná, bí á ye yá'ane wo mewômuam aawóndó. ("For this job, we will pay you $80 per hour")
õôñgên: a tátè éyoñe jí...
Ñkatán Élep
Èlep é n'ènyón é bil'édôlõ mōs, èdôlõ ñgê k'èyõlé ñgon, aa èdôlõ ê mbú. Ê ñkóbõ Búlu, éyoñ mõt a ê yi èlep, a ne síli náa, "Dên a ne jé?"; ñgê ke náa, "Dên a ne mõs ô õvé?", ñgê ke náa, "Èlep è vé é nê dên?", akeêke.
Éyoñ b'á síli monê Búlu (ñgê ke ñgon Búlu) èlep, a a belan bijôjóp bifíá aa betá bídôlõ náa á yaláan. Biyoñ b'iziñ, ñgê mõt a ê yalan ê ki ê ñkóbõ bílóbôlobõ, ève'án éyalán mõt a nê vê é ne náa,
"Dên a ne ê ñgone táane è toó melú awôõm aa zañgbwál, e mbú bakútu bêbàé aa mewômbàé a mêbàé."
Èyalán ét'é n'àyàp. Bí ne sè'è ê je.
Bíve'án yà ê vê èlep ê ñkóbõ Búlu bí ne:
"Aañgõ'é a mbê jé?", "Aañgõ'é a mbê mõs ô õvé?" =>
6 Mvumèsôs 2020: "Aañgõ'é a mbê saman Mvumèsôs mewômbàé mewômbàé."
"Dên a ne jé", "Dên a ne mõs ô õvé?" =>
10 Èbésôn 2022: "Dên a ne awôõm Èbésôn mewômbàé mewômbàé aa baaé."
"Aakítí a ne jé", "Aakítí a ne mõs õvé?" =>
25 Fúlèsen 2024: "Aakítí a ne mewômbàé aa táan Fúlèsen mewômbàé mewômbàé aa nyiin."
"Jam ét'é ñgá boban mõs'ô õvé?" =>
13 Ñkúlésôn 1978: "Áwôõm aa láal Ñkúlésôn awôõm èbul mewôzañgbwál aa muam."
"Jam ét'é ñgá boban áwôõm aa láal Ñkúlésôn awôõm èbul mewôzañgbwál aa muam."
"Jam éte d'á ye boban ê mõs õvé?" =>
30 Zàñésôs 2023: "Mewômelál Zàñésôs mewômbàé mewômbàé aa láal.",
"Jam éte d'á ye boban ê mewôm lál Zàñésôs mewômbàé mewômbàé aa lál."
Ñkatán Éyoñ
Èyoñ a n'ènyón é bil'édôl'áwolo aa èdôlõ ású mekábêlê. Bõt bê wô'õ fe yi náa bê yem ñg'éyoñ éte j'á boban ê mam mê tyé ñgê ke ê mam mê ñgõ'é.
Ê ñkóbõ Búlu, ñgê mõt a ê yi ényón y'è éyoñ, a ne síli náa, "Awol'avé é né?", ñgê ke náa, "Awol'avé é n'éyoñ jí?", akeêke.
Bíve'án yà ê vê éyoñ ê ñkóbõ Búlu bí ne:
"Jam ét'é ñga boban èyoñ èvé"
"Èyoñ évé jam ét'è ñgá boban?" =>
6:15 => Saman aa ènyina'a = Saman ènyina'a
6:30 => Saman aa fêñganê = Saman aa fêñganê
6:45 => Saman èlányin
06:20 => "Saman aa mewômbàé." = "Saman mewômbàé."
"Jam ét'é ñgá boban ê saman aa mewômbàé."
"Jam ét'è é mbê ê saman mewômbàé."
"Jam éte d'á tê/kê boban èyoñ èvé?" =
"Èyoñ èvé jam éte d'á tê/kê boban?" =>
10:48: "Áwôõm aa mewôm mênyin aa muam (yá ê mam mê tyé)." = "Áwôõm, mewôm mênyin aa muam" = "Áwôõm, mewô-nyin aa muam"
"Jam éte d'á tê/kê boban áwôõm aa mewôm mênyin aa muam (yá ê mam mê tyé)." = "Jam éte d'á tê/kê boban áwôõm, mewôm mênyin aa muam."
"Jam éte d'á ye boban èyoñ èvé?" =
"Èyoñ évé jam éte d'á ye boban?" =>
14:07: "Áwôõm aa nyiin aa zañgbwál.", "baaé aa zañgbwál y'è ésalá ñgõ'é."
"Jam éte d'á ye boban áwôõm aa nyiin aa zañgbwál." = "Jam éte d'á ye boban ê bàaé, aa zañgbwál, ésalá ñgõ'é."
"Mí á yañge jam ét'awol'avé?" =>
15:39: "Làal aa mewômelál aa èbul yà ésalá ñgõ'é."
"Áwôõm ètáan aa mewômelál'è èbul."
"Bí á yañge jam éte ê láal aa mewômelál aa èbul yà ésalá ñgõ'é."
"Bí á yañge jam éte àwôõm aa láal aa mewômelál aa èbul."
1. È - Ènyo - Ènyontõ: Lundi/Monday
2. J - Ja - Jamêntô: Mardi/Tuesday
3. Ñ - Ñga - Ñgasentô: Mercredi/Wednesday
4. B - Be - Beletô: Jeudi/Thursday
5. N - Ndu - Ndununtô: Vendredi/Friday
6. F - Fê - Fênentô: Samedi/Saturday
7. Õ - Õka - Õkalentô: Dimanche/Sunday
1. Ñ (N) - ÑKU - Ñku - Ñkúlésôn: January/Janvier
2. E - ÉBÉ - Èbé - Èbésôn: February/Février
3. A - ABÚ - Abú - Abúsôn: March/Mars
4. Z - ZAÑ - Zàñ - Zàñésôs: April/Avril
5. J - JAM - Jam - Jamésôs: May/Mai
6. M - MVU - Mvu - Mvumèsôs: June/Juin
7. D - Dul - Duléwôn: July/Juillet
8. L - Lóñ - Lóñèwôn: August/Aout
9. S - Sun - Sunèwôn: September/Septembre
10. F - Fúl - Fúlèsen: October/Octobre
11. B - Bõm - Bõmèsen: November/Novembre
12. K - Kúm - Kúmèsen: December/Décembre
aambú: all year long, yearly, during the year/(pendant) toute l'année, annually
aasêsêñ: last week/la semaine passée
aansôkôm: two weeks ago/il y a deux semaines
aansômōs: two days ago/il y a deux jours
aañkõn: last month/le mois passé
aañkulum: (something that occurred) later/plus tard
aasôn:
aatyé: this morning/ce matin
aawóndó: hourly/par heure
èdôlõ (abui: bidôlõ): number/numéro
èjôjóp (abui: bijôjóp): confusing/confus
ènyón (abui: binyón): value/valeur
èjõjóbetõ: confusing/confondant
ê fandè: to influence/inflencer
ê fõm: to discourafe/décourager
ê lep: to date/dater
èlep: (a) date (value)/(la/une valeur d'une) date
mvôma'a: fortunately/heureusement
ê jóbetõ: to confuse/confondre
ñgõ'é kpwaá: at dusk/en soirée, á la tombée du soleil
õôñgóé: tonight/ce soir
õôntômõ: next week/la semaine prochaine
õôkôm: in two weeks/dans deux semaines
õôntôm: next month/le mois prochain
õôñgên: from now on/désormais