Mimfasán: Mimfôtõ
Èmek
Mfôtõ ô ne jôm j'á yiane be'e, ñgê náa é be'ê, jôm èziñ, ñgê ke náa é be'ê bíôm b'iziñ. Mimfôtõ mí ne mevále mevál. Mfôt'èziñ ô ne náa ô be'ê jôm jíá. Mfôt'õfê ô ne be'e ábui mêvále mê bíôm.
B'á kõm mimfôtõ mevále mevál. B'á kõm mimfôtõ m'iziñ aa bilé. Mimfôtõ m'iziñ mí ne ñkõmán aa bikõp bílé. Mimfôtõ mivó'ó mí ne ñkõmán aa mekáé bílé. B'á kôm mimfôtõ m'iziñ aa bikõp bí tít. Mimfôtõ mifê mí ne ñkõmán aa ndamba (bimep ê yà ndamba), bityé, mefêp, ñgê ke biyé.
Abám
Abám é n'èbámbám mfôtõ. Abám é ne bo ñkômán na é fôtõ ñgúmb'ávále jôm. Nálé bí bilí ábámê káláte:
Abám ôtyeñ:
Abám ôvôn, akk. Èyoñ wo yên ábám, ô ne yem ávále jôm avé d'á ke ábám éte.
Afúndá
Afúndá é ne mfôtõ mõt a a lôñ a bela'an èndélé.
Akàñ
Akàñ é ne mfôtõ bõt b'á belan náa bê yáné jôm éziñ: tít, kòs, ñgòn, õwõndõ, ñgòn, akk.
B'á kõm àkàñ, ñgê ke náa b'á lôñe de, bê bela'ane bisôsôé, minlòñ, aa bibaé.
Añgôñga
Añgôñga é ne mfôtõ ô ne be'e jôme jíá ñgê k'abui bíôm:
Avál áñgôñga dá é ne añgôñga mênyañ
Avál áñgôñga afê é ne ású ákondan:
Añgôñga afê é n'ású mefêp. Bive'án bifê bí ne: añgôñga miñkõs, añgôñga mêsên, akk.
Meñgôñga m'éziñ mê ne nyoñ biôm mevále mevál. Ève'án é n'áñgôñga é be'é édui aa mesên. Avále áñgôñg'éte é ne mam mêbàé:
- É teke muñ ê biôm bí nê ke été
- É ne bo ê teke kat nê sáñ sáñ! ê bíôm bí n'été
Atôm (Metôm)
Bí á tê/kê yênê náa abám é ne mfôtõ ású áka'á jôm éziñ: afêp, ñkpwátemekõn, akk. Ê nde ê mõt a ê belan abám aa yeme avále jôm avé d'á ke été. Nálé fe añgôñga é ne nyoñ áka'á jôm ñgê ke jôm à ê jôm. Nál'a ne náa añgôñga é ne bo ê teke kô' avále jôm d'á nyoñ.
Atôm é ne mfôtõ ô bilí mam mêbàé. Ê dí ôsú, atôm d'á beleban an'áñgôñga, náa d'á nyoñ, ñgê ke náa d'á be'e, jôm jíá ñgê k'abui bíôm.
Ê jôm j'á tú'á selan atôm aa añgôñga é ne náa atôm d'á yiane kate ôvô'ô wé. Jame dá y'été é ne náa ékõ'õla'a átôm é ne bi ôfua w'á bút ê jôm é n'été:
Abui mêñgôñga mê ne fe nálé.
Ê nde bí lõô na betaa nselán yà áñgôñga aa atôm a ne náa añgôñga é ne bo ê teke kat amú jé é né aa jé é be'ê, ve atôm d'á yiane kat amú jé é né aa jé é be'ê.
Betaa ènyañ èfê yà átôm é ne náa atôm d'á yiane kat ê vôm d'á ke. Nál'a ne náa atôm é bilí ôvôk. Õvô' ôte w'á líti abômvôtõ. É ne fe mbamba jam náa atôm é líti ntômvôtõ:
Dóé
Éyoñ wo ê be'e ñkêñêlé món (mõt, tít, akeêke) ñgê ke jôm èziñ é n'èñgoñgot, wo yi mfôtõ ô n'é éwôn, èvevep, a ê fe èveves. Dóé é n'èveves ényuna'a é nê ñkõmán aa éndélé ású na bõt bê be'êe ètétéa é n'ôñgat.
Èkàt
Èkàt é ne èlu' bõt b'á belan abui mêvál. Èkàt é ne be'ê bidí bí bilí mefes, an'ôwõndõ, ñgòn, fôn, akk. Èkàt é ne fe be'ê bibumá bídí, an'ándó'o, afumbí, mvùt, akk. Mõt a ne ê fe belan èkàt ású biyé.
Èkpwaé
Èkpwaé é ne nlíní'í yá binyuna'a. Èyõl'ékpwaé j'á líti ê jôm ékpwaé j'á be'e, ñgê k'èkpwelé j'á be'e, jôm jíá ñgê k'abui bíôm. Èyõl'ékpwaé j'áa fóo kí ñg'é ne tyítyóé, õbe'ebêk, ñgê k'anên. Ajô te bikpwaé b'iziñ bí ne tyítyóé, bivó' ôbe'ebêk, bivó'ó k'anên. Èkpwaé é wô'õ diiban aa ê feteban. Ajô te, èkpwaé èziñ é ne bi éfeta'a. Èkpwaé èfê é ne bi ébúta'a. Bikpwaé b'iziñ bí bilí meñgõñ. |
 |
Èkpwás Éko' átátá'a, èláé é n'õvíáé éyête jôm aa é ne bo teke ñkêl. Èkpwás é ne aka' éláé é bilí ñkêl. |
 |
 |
Èláè Èláè é ne èlu'ú yá señ éleñ ñgê ke mefes. Biláé b'iziñ bí ne ñkõmán aa èyêt. Bivò'ò bí ne ñkõmán aa ndamba. |
Èsúá
Èsúá é ne ényuna'a é yòo aa j'á líti ê jôm é bilí ñgê ke ñg'é bilí jôm èziñ, anê bidí. Mfá'ôte, bisúá bi ne mevále mêbáé.
Èsú'èziñ é ne kõmeban náa é ne be'ê èndúndumá jôm: mendím, bikalebô, nsêlek, akk. Èsú'èziñ é ne bo ve ású ñgúmbá jôm.
Bebé èsúá és'é ne náa é yòo éyoñ ése:
Vedá avále ésúá èziñ é ne bi ébúta'a.
Èwòlò
Èwòlò é ne bet'èkwaè
Bõt b'á dañe belane jê náa bê futíi meñgõmesan (biyé yá jáé) éyoñ b'á men.
Fándé
Fándé a ne bet'ènyuna'a j'á dañ nlõñgá. Mõt a ne belan fándé náa a futíi bidí, an'éyoñ bõt b'á te ba tít, ñgê k'éyoñ biñgá b'á kôán kos b'á tê wôé álôk, ñgê ke ê kôán ñgon, akk.
Miñgá a ne fe belan fándé náa a woban ñgê ke wò'ò mon.
 |
Fôndõ Fôndõ aa funane ñyombè. Fôndõ a ne ñkõmán aa ètyè. Bõt b'á belane fôndô náa be bemen éle èziñ abui, anê mbòn ñgê ke mendím. |
Jàt
B'á kõm bisúá aa bityé ñgê ke ndamba. Ját è n'èsúá b'á lôñ aa miñkòl ñgê ke minlòñ.
Miñkêñe
Abui mevie'mê ne ñkõmán aa èkpwembé. Abui mevie'mê ne fe èkekep. Miñkêñe a ne adit aa afip ê viek. Miñkêñe a ne ñkõmán aa ètyé.
Ndêk
Ndêk é ne aka'á ñyombè é ne ñkõmán aa ndamba ñgê ke jôm èfê ve saáke èyêt, a n'ékpwémbé. Ajô te, èyoñ ndê'ê j'á ê ku, é teke bôlé. Mváte ndêk è ne náa ènyuna'a é ba'ale èleñ ê nyasí èbos. Nál'a ne náa ñg'éleñ j'á yiane tabe ávoé (mendím, èbus, akeeke) ñgê k'ayôñ (kòfí, mendím mê zoñ, akk), ndê'ê j'á yiane nyuñe ébos y'été ayap éyoñ. |
 |
Ñkák
Avál a nê nlõñgá, ñká'ô n'ènyuna'á yá be'ê jôm j'á len ñgê ke bone bibumá. Ê jam d'á selan nlõñgá aa ñkák è ne náa ñká'ô ne ñkõmán aa ètek. |
 |
Ñkòé
Ñkòé ô ne:
- Õvíáé ényuna'a
- Õ ne nlôñán aa minlòñ
- Õ bilí biwòk
Bõt b'á tyèlè ñkòé ê mvús aa nyolé wô aa zenê yá ê biwòk:
Bõt b'á dañe belan ñkòé náa bê be'ê bikpwelé (mefa, avôn, miñkún, akk) éyoñ b'á k'áfúp. B'á belane fe ñkòé náa bê be'ê bidí éyoñ b'á so áfúp. Vedá bõt bê ne fe belan ñkòé éyoñ b'á ke èwõñgá ñgê ke ñgê b'á so álôk.
Ñkuta Ñkuta ô n'èkpwaé é ne nlôñán aa miñkol. Ñkuta ô n'ènyuna'a ású mefes, an'ôlís, kekáa, õwõndõ, ñgon, ndò'o, akk. |
 |
Ñkún
Ñkún ô ne fe ényuna'a é n'ôvíáé vedá ñkún ô ne tyítyòé aa ñkòé. Mõt a ne be'e ê ñkún ê mò ñgê ke ê tiñeti ñkol été aa bômáne ñkol ôte áñgêtêñ.
Nlõñgá
Nlõñgá ô ne ènyuna'á yá be'ê mendím ñgê ke mefes (fôn, õwõndõ, ñgon, ôlís, akk).
Bet'ènyañ j'á selane nlõñgá aa abui bínyuna'a b'iziñ me ne náa nlõñg'ô bil'èvôvolo: õkòé ábe'e dáñembé nlõñgá-sí nlõñgá-ka ô ne be'e, ñgê k'abe'e dáñembé nlõñg'èziñ ô be'ê.
Betaa ènyañ minlõñgá éfê é ne náa bébé nlõñg'ôse ô bilí ébúta'a.
Minlõñgá mí ne ñkõmán mevále mêbaé. B'á dañe kõme minlõñgá aa ndamba (nál'a n'amvoé yá ndamba): |
 |
 |
Minlõñgá mifê mí ne ñkõmán aa ètyè, á dañe dañ èkpwémbé. |
Ñyombè
 |
Ñyombè ô ne õvíáé jôm yà be'ê éleñ. Ê nde ñyombè ô ne bi ê mendím, menyáñ, meyok, akk. |
Abui miñyombè mí ne ñkõmán aa èyêt. Ñyomb'ôte ô bilí f'èdí'á. Avále ñyomb'éte é n'ású mendím ñgê ke meyok. Avále ñyomb'éte d'á bôlé ñg'é kuù ê vôm a n'áyet, anê ákòk.
Tôk
Tô'è ne mon'ékpwelé mõt a ê belan náa á be'ê bidí a táté ésúá ñgê viek a zú kui ányu.
Viek
Vie'ô ne jôm j'á ba'ale bidí:
Bõt b'á dañe belane vie' náa bê yame bidí mevále mevál: mimfiáñ, mõm, kpwet, akk.
Mimfèfè Bífíá
abômvôtõ (abui: mebômvôtõ): addressee, the agent (person, machine, etc) whose address is indicated (on a letter, a house, a parcel, etc)/destinataire, l'agent (la personne, la machine, etc) dont l'adresse est indiquée sur une lettre, une maison, un colis, etc
ê bút: to describe/décrire
èmep (abui: bimep): variant(e)
èñgoñgot (abui: biñgoñgot): fragile
èvevep (abui: bivevep): comfortable/comfortable
èvôtõ (abui: bivôtõ): address (on a letter, a house, a parcel, etc)/adresse (d'une lettre, d'une maison, d'un colis, etc)
ê fôtõ: to contain/contenir
ê kôk: to specify/spécifier
mfôtõ (abui: mimfôtõ): container/conteneur
ntômvôtõ, mvôtõ (abui: mintômvôtõ, mimvôtõ): addresser, the agent (person, machine, etc) that creates or specifies the address (on a letter, a house, a parcel, etc)/adresseur, l'agent (la personne, la machine, etc) qui crée ou indique une adresse (d'une lettre, d'une maison, d'un colis, etc)
e muñ: to restrict/restraindre
õfua (abui: afua): note (made on a piece of paper, an envelop, a box, a container, etc)/note (faite sur un morceau de papier, sur une enveloppe, sur une boîte, etc)
õñgat (abui: añgat): vulnerable/vulnérable
õvôk (abui: avôk): address (of residence, office, etc)/addresse (résidence, bureau, etc)
-----------------------------------------e bemen: to stock or store (something like a liquid, food, product, animal, etc) in a container, a house, a vehicle, a storage area)/stoquer or guarder quelque chose dans un récipient ou une maison
èbos: temperature/température
èko' átátá'a: by default/par défaut èndúndumá jôm: anything, whatever/n'importe quoi
èluk (abui: biluk): container (for household, car repair, industrial work, etc)/récipient
èñgeñ (abui: biñgeñ): note/note, remarque
ènyañ (abui: binyañ): characteristic/charactéristique
èvôla (abui: bivôla): capacitance
èvôvolo (abui: bivôvolo): capacity/capacité
èwôn (abui: biwôn): (a) solid/(un) solide
e men: to travel/voyager
nlíník: foundation, fundamental/fondation, fondamental
ñkpwame (abui: miñkpwame): receiver, destination/recepteur, destination
nyasí: original
ê nyolè: to sustain, to support/soutenir, supporter
ê nyuñ: to maintain/maintenir
õbek (abui: abek): liter/littre
õkòé (abui: akòé): maximum
õnyóé (abui: anyóé): minimum
õvíáé: cylindrical/cylindrique