Èmek
Èyoñ bõt b'á kóbõ, b'á belan abui bífíá. Èfíá j'á vólô mõt á tú'a jêt ê ñgúmbá jam. Ajô te mõt a a yiane yem ábui bífíá, aa ñkóbõ w'á yiane bi ábui bífíá. Bõt ê mbe b'á té bifíá. Mfá'á yà té bifíá, bifíá bí ne befátan mevále mevál.
Éfí'É N'Étám
Bifíá b'iziñ bí ê tií ki aa bifíá bifê. Bive'án bí ne mvêt, õdóñ, nsiñga, asõñ, èbaé, ñgeké, lombõ, õtetè, õkõñ, ñkpwálá.
Ê Kõnõ' È N'Étám
Éyoñ bí á kóbõ, bí bilí bekõnõ'õ b'èziñ b'á beleban ètám. Abui ê biyoñ, bekõnõ'õ bête bê ê tií ki aa bifíá bifê. Bive'án bí ne ê biet, ê kõ'õlan, ê ju.
Kõnõ' aa Èyõlè
Kõnõ' è n'èfíá j'á líti jam d'á boban ñgê ke mam m'á boban. Kõnõ' è ne bíáé éyõlè èziñ. Èyõlè é ne tátè aa a. Bive'án bí ne:
ê kap => akap
("to share, to give away => share, giving away"/"partager, donner => part donnée")
ê lôk => alôk
("to empty a river section when fishing => fishing by emptying a river section"/"vider une section d'une rivière pour la pêche (normalement féminine) => pêêche (normalement féminine)")
ê lúk => alúk
("to mary somebody (or to get married to somebody) => marriage"/"se marier => mariage")
ê nên => anên
("to become grown in size => large, grown"/"se grossir, devenir gros => gros, large")
e sõk => asõ
ê tóé => atóé
("to drip (as a liquid) => drop (of a liquid)"/"tomber en goutes (pour un liquide) => goute")
ê wú => awú
("to die => death"/"mourir => mort")
ê yôñ => ayôñ
("to cry, to sob => (a) cry, sobbing"/"pleurer => pleur")
Èyõlè é ne tátè aa èmep ê e. Bive'án bí ne:
ê biasè => èbiasè
("to lack respect, to disrespect => disrespect"/"manquer de respet => irrespect")
ê bõm => èbõm
("to beat, to hit => a beating, a hit"/"battre, frapper => battement, frappe")
ê lík => èlík
("to leave behind => something left behind (mostly inheritance)"/"laisser derrière => héritage")
e lóñ => èlóñ
ê sáé => èsáé
("to work, to labor => work, labor"/"travailler => travail")
e señ => èseñ
e tyi =< ètyi
ê yõlè => èyõlè
("to (give a) name => (a) name"/"nommer, donner un nom => nom")
Èyõlè é ne tátè aa èmep ê o. Bive'án bí ne:
ê kon => õkòn
("to be sick, to have a disease or sickness => sickness, disease"/"être malade => maladie")
e lám => õlám
("to set a trap => (a) trap"/"tendre un piège => piège")
e tyeñ => õtyeñ
("to shave => (a) shave (shaving)"/"raser (la tête, etc) => rasage")
Èyõlè ê yà kõnõ' é ne tátè aa ntótán yà jôé èté. Bive'án bí ne:
ê báp => mbáp
("to massage => (a) massage"/"masser => massage")
ê túi => ntúi
("to pierce, to have diarrhea => diarrhea"/"percer, avoir de la diarrhée => diarrhée")
ê síli => nsílí
("to ask, to question => (a) question"/"demander, questioner => demande, question")
ê tili => ntili
("to carve, to write => notepad, (a) writing item"/"écrire => caillet")
ê tat => ntat
("to moan, to verbally express pain => expression of pain"/"verbally exprimer de la douleur => expression de la douleur")
ê kat => ñkat
("to tell, to report => (a) report"/"dire, donner un rapport => rapport (d'une réunion, etc)")
ê yôn => ñyôn
("to cry, to sob => (a) cry"/"pleurer => pleures, lamentations")
ê kóbõ => ñkóbõ
("to task, to express with the mouth => (a) cry"/"parler => parole")
ê nyálè => ñnyálák
("to chew => the result of chewing"/"mâcher => le résultat de mâcher")
Kõnõ' è ne bíáé Profession. Bive'án bí ne:
ê yê'êle => ñyê'êle
("to teach => teacher"/"enseigner => enseignant")
e têbêle => ntêbêle
("to guide, to orient* => (a) guide, a cousnselor"/"guider, conseiller => *guide, conseiller")
Kõnõ'õ b'áa èyõlè jé bê ne belan èfíá jíá. Bive'án bí ne:
ê wúp => wúp
("to steal => theft"/"voler => vol")
Biyoñ b'iziñ, kõnõ'õ b'áa èyõlè b'á tyéndè ve ékañg'ôsú. Bive'án bí ne:
ê booé => èbòl
("to rot => rotten"/"pourrir => pourri")
ê sik => zik ê sok => zòk/zók ê síñ => zíñ ê wulu => dulu
Biyoñ b'iziñ, kõnõ'õ b'áa èyõlè b'á tyéndè átáta'a. Bive'án bí ne:
ê woé => vioé
("to laugh => (a) laugh, laughing"/"rire, sourrire => sourire")
ê kõmõtõ => ñgõmõtõ
("to organize => organized (adj)"/"organiser => organisé (adj)")
Bifíá b'iziñ bí á tyendé abui aa bífíá bí tií bíê. Bive'án bí ne:
ê yô => ndôlõ
("to throw up, to vomit => throwing up, vomit"/"vomir => vomissement")
ê kak => ñgaká'a
("to promise => a promise"/"promettre => une promesse")
ê kák => ñgata'a
("(to tie => a tie"/"attacher => noeud, attache")
Bifíá b'iziñ bí á yenè anê bí tií aa bekõnõ'õ b'èziñ, ve ávál bí á belan biyõlè bíte d'á selan monê jôm aa kõnõ'õ y'è été. Bive'án bí ne:
ê tyek => ntyek
("to taste => jaw"/"gouter => machoire")
ê té => èté
("to create, to uproot => position"/"créer, déterrer => position")
Besesaalê
Biyõlè b'iziñ bí á duñ anê ñgê bí tií aa kõnõk, vedá biyõlè bíte bí ê tií ke a ê kõnõ'õ j'a ê duñ a n'éfí'éte. Bive'án bí ne:
ê bám => abám
ê bán => abán
ê bát => abát
ê bán => abán
ê bè => abè
ê bêk => èbêk
ê bôk => abôk, èbôk
ê bôn => èbôn
ê dúk => èdúk
("to be near death, to be unconscious as when dying => (a) noise"/"être inconscient comme à l'approche de la mort => bruit")
ê fas => èfas
ê vus => avus
ê yáñ => ayáñ
ê yêñ => èyêñ
ê yók => ayók
ê yáé => ayáé, èyáé
ê bé => abé, èbé, mbé
abôñ, èbôñ, mbôñ
("to break => breathless"/"casser => manque de souffle")
ê vú => mvú
("to imitate => dog"/"immiter => chien")
ê kút => akút
("to pour away (liquid) = silly"/"verser un liquide => fou")
ê wõlè => èwõlè
("to take away (someone else's possession) by force => cookie"/"prendre la chose de qulqu'un par la force => biscuit")
Ê Générer Èfíá
Ñkóbõ Búlu w'á vê bija' b'iziñ mfá'á yà Générer èfíá é só'o ômeñ. Èfíá é ne tátè aa "a". Bive'án bí ne:
ê só => asó
("Ye asó di? = "Have you arrived (Are you back)/Est-ce ton arrivée?")
ê ke => ake
("Ye ake dôé di? = "Are you leaving/Parts-tu déjà?")
ê sômbõ => asômbõ
("Ñkaná Búlu: "Ye asômbõ dá, èdú' ve ê jáé?")
ê tátè => atáta'a
Èfíá é ne tátè aa ntótán ya jôé èté. Bive'án bí ne:
ê bo => mboán ê vê => mvêán
Ñkóbõ Búlu w'á vê bija' bifê mfá'á yà Générer éyõlè é só'o ê kõnõk. Bija' bí ne mevále mevál. Avál èziñ é ne náa èyõlè j'á tátè aa ntótán ya jôé èté aa j'á man aa "a", "an", "a'an", ñgê ke "a'anê". Bive'á bí ne:
ê bôk => mbôka'a ê ji'an => njika'anê ê kalan => ñgala'anê
Biyõlè b'iziñ bí tií aa bekõnõ'õ ve biyõlè bíte bí ne ê Pluriel èyoñ ése. Jam éte d'á dañe yenè aa akom. Bive'án bí ne:
ê wôk => mewôk
Bifíá Bílál
Bifíá b'iziñ bí á wulu ê nsámbá bílál. Nsámbá ô ne bi ê kõnõk, éyõlè, aa õkom. Ève'án é ne:
ê vóé => avóé => èvôvoé
Nsámbá ô ne bi ê kõnõk, éyõlè yà mboán, aa èyõlè yà mõt a ê bo jam ê y'été. Bive'án bí ne:
ê kon => õkòn => ñkôkon ê wúp => wúp => ñwúwúp
Bifíá Bínyin
Biyoñ b'iziñ, bifíá bínyin bí á yiane wulu nsámbá. Nsámbá bífíá bínyin ô ne bi ê kõnõk, èyõlé yà mboán, ê mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke) w'á bo jam, aa õkom.
Nsámbá bífíá bínyin ô ne bi ê kõnõk, èyõlé yà mboán, õkom, aa õfôp.
Nsámbá bífíá bínyin ô ne bi ê kõnõk, èyõlé yà mboán, ê mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke) w'á bo jam, aa õkom. Ève'á é ne:
ê wúm => akúm => ñkúkúm => kúm
Bifíá Bítáan
Bifíá b'iziñ bí á só ê nsámbá bítáan. Nsámbá bífíá bítáan ô ne bi ê kõnõk, èyõlé yà mboán, ê mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke) w'á bo jam, õkom, aa õfôp.
Nsámbá bífíá bítáan ô ne bi ê kõnõk, èkêkêmbé kõnõk, èyõlé yà mboán, ê mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke) w'á bo jam, aa õkom.
Bifíá Bísaman
Bifíá b'iziñ bí ne nsámbá bísaman. Nsámbá bífíá bísaman ô ne bi ê kõnõk, èyõlé yà mboán, èyõlè ê yà ávál mboán w'á boban, mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke), õkom, aa õfôp.
Nsámbá bífíá bísaman ô ne bi ê kõnõk, èkêkêmbé kõnõk, èyõlé yà mboán, mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke), õkom, aa õfôp.
Bifíá Zañgbwál
Bifíá b'iziñ bí ne nsámbá bífíá zañgbwál. Nsámbá bífíá zañgbwál ô ne bi ê kõnõk, èkêkêmbé kõnõk, èyõlé yà mboán, èyõlè ê yà ávál mboán w'á boban, mbôbóm (mõt, tít, õnon, jõm, akeêke), õkom, aa õfôp.
Bífíá Bí á Bá'álan
Biyoñ b'iziñ, èfíá j'á bá'álan a a bi éfí'éfê. Bive'án bí ne:
veñge-veñgê ñgi'iti-ñgi'iti koó, koó-koó
Bífíá Bí á Bámetan
Bifíá b'iziñ bí ne mbámetán bífíá. Bive'án bí ne:
abóñ + ñkôk => abóñkô'õ
ndôm + nyiá => ndômenyoñ, ndômenyañ ésaá + ñgá => ésoñgó, ésañgá
món + èkon => mókon abum + sí => mvumesí zok + (e) yáñ => zo'óyañ
Bífíá Bí á Beleban V'aa Bifíá Bifê
Bifíá b'iziñ bí ne teke beleban étám. Bifíá bíte bí á beleban v'aa bifíá bifê. Bive'á bí ne
mbó => mbó-nõm, mbó-ñgal
akul => akul ábo, akul ê wó èsu => èsu fálák
Éyoñ Õten W'á Bá'álan
abõbõn fífíti jó'ójo'o mó, mómo ê kóbõ, èkóbôkobõ avóé, èvôvoé õtõñ, õtõtõñ
Mesek: Bífíá Bí Á Duñ Avál Dá
èbàñ, õbàñ, mbàñ
Mesek: Èdùñ Ntyõá
èbaé, õbaé, mbaé
e bíáé => abíáé, mbíáé
èjak (abui: bijak): formula/formule
èkêkêmbé (abui: bikêkêmbé): reciprocal/réciproque
èkêkêmbé kõnõk (abui: bikêkêmbé be kõnõk): reciprocal verb/verbe de réciprocité
e jêt: to express/exprimer
mbôbóm (abui: mimbôbóm): agent/agent
õfôp (abui: afôp): averb/adverbe
õkom (abui: akom): adjective/adjectif