Bekõnõ' Ê Yà Ényok
Mevál Bekõnõ' Ê Yà Ényok
Èmek
Ñkóbõ Búlu ô bil'ábui ê bekõnõ' ású mam m'á yiane boban. Kõnõ'õ ènyok è n'èfíá j'á líti náa jam d'á yiane búlan ê boban aválê dá a n'é ñgá tátè boban. Bekõnõ' ê binyok bê n'abui aa bê ne meválê mevál.
Ènyo' aa "an"
Aválê dá yà kõnõ'õ j'a jêt ényo' é ne náa kõnõ'õ j'a man aa "an". Bive'án bí ne:
ê síñ: ê víni mõt áñgôndô ("to hate (hate of one person towards another)"/"haïre (haine d'une personne envers une autre)")
ê síñan: mfá'á bôt bêbàé, mõt áse a a víni nyí mbó' áñgôndô ("mutual hate"/"haine mutuelle")
ê yên: mís mê nsañga (mõt, tít, ñgê k'õnòn) m'á fombõ jôm è èziñ ("to see/voir")
ê yenan: mís mê nsañga (mõt, tít, ñgê k'õnòn) m'á fombõ jôm èziñ j'á tê me tátè fombõ ("to see each other/se voir mutuellement")
Ê Kõnõ'õ J'A Ê Man Aa Õnjes
Ñgê kõnõ'õ j'a man aa "a", kõnõ' ènyo' y'è été j'á kõ'õlan ve "n". Bive'án bí ne:
ê láa: mõte wuá a a kate nyô mbó'ó mam. ("one person tells a story or reports something to another person"/"une personne raconte une histoire à une autre")
ê láan: bôt bêbàé b'á kóbõ, mõt áse a a kat nyô mbó'ó mam. ("to chat, to have a dialog or conversation"/"Avoir un dialogue, une conversation")
Ê Kõnõ'õ J'A Ê Man Aa Akeñge Aa Õnjes
Ñgê kõnõ'õ j'a man aa akeñge aa õnjes, kõnõ' ya ényo' ê y'été j'á fol ônjes w'á sú'úlan aa "an". Bive'án bí ne:
ê jiti: ê ndùm, mõte wuá a a kpwè nyí mbó' ê sí ("in a wrestling match, one person causes the other to fall"/"dans une lutte, une personne fait tomber l'autre")
ê jitan: ê ndùm, bôt bebáé b'á ku sí na mõt áse a a kpwè nyí mbó' ê sí ("in a wrestling match, two people throw down each other"/"dans une lutte, deux personnes tombent parce que chacune fait tomber l'autre")
ê kándè: nál'a ne náa wo vaa mõt ê vôm a a bê aa ê bõt bevók, ñgê ke náa wo vaa jôm èziñ ê vôm j'á bê aa bíôm bivók ("to remove somebody or something from a group"/"séparrer une chose ou une personne d'une autre chose ou d'une autre personne ou d'un groupe")
ê kándan: ê díná é ne náa bõt bêbàé b'á tyí'í na bê sê fe ñgule ya ê bo nsámbá wúá ("a common accord to break a relationship"/"se séparrer mutuellement (ou pas) (d'une relation précédente")
ê kolé: ê ndùm, mõte wuá a a bi étúle mõt mbók (ndùm é ñgá'án teke táté).
ê kolan: ê ndùm, mõt áse a a bi étúle mõt mbók (ndùm é ñga zu táté).
Ê Kõnõ'õ J'A Ê Man Aa Akeñge
Ñgê kõnõ'õ j'a man a "k", kõnõ'õ ya ényo' ê y'été j'a fol "k" aa èji'an ntótán (ñgê k'èji'an ékañgá) aa "an". Bive'án bí ne:
ê lúk: mõt wuá (fám) a a kômbõ kee ê mõt mbó' (miñgá) ê jalê dé (ê jàlê fám ète) ("a man marries a woman"/"épouser")
ê lú'án: bôt bêbàé b'á tyí'í na b'á zu té ndáa bõt (""to marry each other, to get married to each other"/"se marrier l'un l'autre")
Ê Kõnõ'õ J'A Ê Man Aa "p"
Éyoñ kõnõ'õ j'a ê man aa "p", kõnõ'õ yà ényo' ê y'été j'a fol "p" náa "ban". Bive'án bí ne:
ê kap: nsañga (mõt, tít, ñgê k'õnòn) w'á vê nsañg'èziñ jôm ô bilí ("a person, animal, or bird shares something (or things) with another being"/"une personne, un animal, ou un oiseau partage quelque chose avec un autre être")
ê kaban: nsañga (mõt, tít, ñgê k'õnòn) w'á vê jôm èziñ, aa wô'ôfe w'á nyoñ aválê jôm éte ê be nsañg'õvók. ("A person, animal, or bird gives something away and accepts a similar thing from another being"/"Une personne, un animal, un oiseau, etc, donne quelque chose et accepte une chose du même genre de la part de l'une autre être")
ê lap: mõt a a kóbõ nyí mbó' ábé, a bela'an mbía bífía, anê metà
ê laban: bõt bêbàé b'á kóbõ, mõt áse a a kóbõ nyí mbók, a bela'an mbía bífía, anê metà
Ntyéndán Áman Ê Kõnõk
ê diñ = ê diñese: mõte wuá a a yi ê mõte mbók ("to love affectionately"/"aimer avec affection")
ê diñesan: ê bôte bêbàé, mõte áse a a yi nyí mbók ("réciprocal desire"/"amour réciproquee avec affection")
ê nye'e: mõt a a yi mbamba jam ê mfá'á mõt mfê ("to like, to appreciate/aimer, apprécier)
ê nye'esan (e nye'an): ê bôte bêbàé, mõt áse a a yi mbamba jam ê mfá'á mõt mbók ("to like each other, to appreciate each other/s'aimer, s'apprécier)
Mimbós Bêkônõ'õ Mí Á Man Aa "an"
Bekõnõ'õ b'èziñ b'á man aa "an" vedá bekõnõ'õ bête b'á ê jêtê ki ènyok. Bive'án bí ne:
ê funan: jômê jíá j'á yénè anê jí vók, ñgê ke náa mõte wuá a a yénè anê nyí mbók ("to look like (items, people, etc)"/"se ressembler (choses, personnes, etc)")
ê wosan: bõt b'á juan bê bela'ane bikpwelé ("to fight each other using weapens, militarily"/"se faire la guerre")
ê tôban: Mõt wuá a só ê vôm èziñ. Mõt mbó' a só ê vôm mfê. Èyoñ éte b'á suan ê vôm wuá. ("to meet, to get together"/"se rencontrer")
ê tômetan: ê bõte bêbàé, mõt áse a a jimbi nyí mbók ("to collide/se cogner")
ê yá'an: Anê bõt b'á kándan, mõt áse a a jô nyí mbó' mbamba mêjô. ("to depart from each other"/"se séparrer après un séjour ensemble")
Besesaalê
Ê Kõnõ'õ Yà Ènyo'o J'A Tyendè Atinán
Bí yêne ya náa kõnõ' ya ényo' è wô'õ man aa "an". Biyoñ b'iziñ, kõnõ' ète j'a tyéndè atinán. Bive'án bí ne:
ê lúm: mõte wuá a a beme nyí mbõ'ó jôm èziñ ê nyúl, anê ndõndo; ñgê ke náa mõte wuá a a wua jôm èziñ, an'ébàñ, ê mfá'á nyí mbók ("to shoot (arrow, gun, weapon"/"jetter, lancer, piquer (flèche, fulsil)")
ê lúman:
1: Ê bõte bêbàé, mõt áse a a wua jôm mfá'á nyí mbó' a a tê nye tátè lômê jôm ("two people shoot things (arrows, guns, weapons, etc) towards each other/se jetter, se lancer, se piquer (flèche, fulsil) l'un l'autre")
2: Bõte bêbàé b'á jôôban mbía bífíá ("to have a word fight, to say bad things to each other"/"se quereller, se dire de mauvaises paroles")
Mbósê Kõnõ'õ Aa Kõnõ'õ "an" B'Á Selan Atinán
Biyoñ b'iziñ, õ bilí bifíá bíbàé bí á duñ áválê dá átáta'a, aa èfíá jíá y'è été j'á man aa "an", vedá éfíá baáa é njí ke jêt ényo' ê yà éfíá ôsú. Nál'a a líti sesaalê. Bive'án bí ne:
ê sôõ: mõt a a kate jam (ñgê k'ajô) ve ê mõt a vô'ôlõ a a si' a kó na jam éte é ne minsòs ("to doubt, to dispute"/"douter, mettre en doute ou en dispute")
ê sôan: ê kõm évùs ñgê k'èkòp ê mõt mfê a a tê/kê bo ("to correct a mistake or a wrongdoing from someone else"/"corriger une erreur ou une faute commise par une autre personne")
ê yá'a: ê kon (éyoñ mõt a bil'ôkon) ("to be/feel sick"/"être malade ou en convalescence")
ê yá'an
1: ê kándan ("to depart company from each other"/"se séparrer")
2: ê vê bekábe ású étom èziñ. ("to pay a debt"/"payer une dette")
ê dí: ê futi jôm ányu, a a nyálè je, a ê minê je ("to eat"/"manger")
ê dían: ê nyoñ mváé ya ê be mõt mfê ve teke nyê vê jôm èziñ ("to exploit"/"exploiter")
ê ku
1: ê wuaban ê tyia ("to fall on the ground"/"tomber sur le sol")
2: ê koeneban bijõ ("to be found guilty"/"être trouvé coupable")
ê kuan: ê fole jôm èziñ aa bekábe ("to sell"/"vendre")
ê líti: ê bo náa mís mê mõt èziñ mê yene jôm èziñ ("to show"/"montrer")
ê lítan: ê ke ê télé mõt ê zēn anê a ê ke ê dulu ("to accompany, to go together"/"accompagner, aller ensemble")
ê ju: ê jámé ("to ask to be spared"/"demander à être épargné")
ê juan: ê folan ê bikúta ("to fight (with fists, etc)"/"lutter, se battre (corps-à-corps)")
ê wúp: ê nyoñ ézà jôm te náa ê mõt mbó' a a me'ete ("to take somebody's possession without the other party's consent"/"prendre possession de la chose d'une autre personne sans son consentement")
ê wúban: mfá'á bõt bêbàé b'á tôban, mõt áse a a bõman nyô mbó' aa mó mé. ("to hugh each other"/"s'embrasser, s'enlacer")
ê bõm: ê bíbi jôm èziñ aa mó ñgê mbêñ ("to beat (the drum, a tree, a person, an animal, etc)"/"battre (le tambour, une personne, un animal, etc)")
ê bõman: ê belan ñkòl ñgê ke bíôm b'iziñ (anê bilé ñgê ke mimfim) ê mekù'ù mése yà vôm èziñ ("to surround"/"entourer")
ê têt: ê wulu aa minjùk, ê ndembe ("to totter, to walk with pain"/"tittuber, marcher avec difficulté")
ê têtan: õ bil'áñgôsê mefēs ñgê k'õleñ ê jôm èziñ; èyoñ éte jam èziñ d'á tu'ulan añgôs éte ñgê k'õleñ ôte, anê mefēs m'á mialan ñgê k'õleñ w'á leñ ("to scatter a liquide or seeds, etc"/"se disperser (pour un liquide ou des grains, etc)")
ê tôt: ê kôan mimbêñ aa mêkáé yà tíl ("to clear an area by removing unwanted items"/"nettoyer une surface en enlevant les choses non désirées")
ê tôtan: õ bilí jôm é toó ñgúm; èyoñ éte jam èziñ d'á bo náa jôm éte é bôlé, anê bifús yà jôm éte bíé bí á mane mialan ("to explode"/"exploser")
Biyoñ b'iziñ, kõnõ'õ j'a beleban an'ényok, vedá kõnõ' ète é njí bi mbós Equivalentáa ô teke man aa "an". Bive'án bí ne:
ê tyelè: to hang something/suspendre un objet
ê tyebe: to be hung (on something)/être suspendu(e) à un objet
ê jíí: éfiá jiná j'á dañe beleban náa fám j'a (ñge ke mõte wuá a a) "bo" miñgá (ñge ke nyô mbó'ó) jam ("Faire la chose á une femme/to have intercourse with a woman; in the traditional or coarse sense, a man is 'doing' to the woman")
ê jían: ê bôt bêbàé, mõt ase a bo a kelek e be nyô mbok ("Avoir une relation contimue et réciproque/To entertain a reciprocal (sexual) relationship")
Bifíá bivò'ò bí ne:
ê láñ => ê láñesan
ê yemete => ê yemetan
ê kádan: to separate from each other/se séparer
Bifíá b'iziñ bíbien bí bilí mboáne jam mimfá'á míbaé, a a tek'éfiá ya náa mõt a a bo jam éte étam.
Bifíá b'iziñ bí ne:
ê kábetan: jôm jíá j'á lat a a jôm éfe, ñge ke ke náa e biôm bíbaé, jôm ése j'á late jífok; ñge ke náa mõt wuá a lat a a mõt mfë, ñge ke náa e bôt bêbàé, mõt ase a a lat nyô mbok ("Coller quelque chose á une autre ou se coller mutuellement/To stick one thing to another or to stick together")
ê kalan: ê bôt bêbàé, mõt áse a a ve nyímbó'ó mbañete ("Se passer un (ou des) message(s)/To transmit a message to each other")
Bifíá bivò'ò bí ne:
e selan, e wosan, e tômetan, e yá'an, e siñelan, e tôban
Mimfèfè Bífíá
èmek (bimek): introduction/introduction
èñgun (biñgun): pronoun/prénom
ènyok (binyok): reciprocity/réciprocité
nsañga (abui: misañga): (a) being/(un) être