Mendá: Ndáyám
Èmek
Mfôtõ ô ne jôm j'á yiane be'e, ñgê náa é be'ê, jôm èziñ, ñgê ke náa é be'ê bíôm biziñ. Mimfôtõ mí ne mevále mevál. Mfôtõ èziñ ô ne náa ô be'ê jôm jíá. Mfôt'õfê ô ne be'e ábui mêvál ê mê bíôm.
B'á kõm mimfôtõ mevál ê mevál. B'á kõme mimfôtõ miziñ aa bilé. Mimfôtõ miziñ mí ne ñkõmán aa bikõp bílé. Mimfôtõ mivó'ó mí ne ñkõmán aa mekáé bílé. B'á kôm mimfôtõ miziñ aa bikõp bí tít. Mimfôtõ mifê mí ne ñkõmán aa ndamba (bimep ê yà ndamba), bityé, mefêp, ñgê ke biyé.
Èsúá
Èsúá é ne ényuna'a é yòo aa j'á líti ê jôm é bilí ñgê ke ñg'é bilí jôm èziñ, anê bidí. Mfá'ôte, bisúá bi ne mevále mêbáé.
Èsú'èziñ é ne kõmeban náa é ne be'ê èndúndumá jôm: mendím, bikalebô, nsêlek, akk. Èsú'èziñ é ne bo ve ású ñgúmbá jôm.
Bebé èsúá és'é ne náa é yòo éyoñ ése:
Vedá avále ésúá èziñ é ne bi ébúta'a.
Tôk
Tô'è ne mon'ékpwelé mõt a ê belan náa á be'ê bidí a táté ésúá ñgê viek a zú kui ányu.
Èláè
Èláè é ne èlu'ú yá señ éleñ ñgê ke mefes. Biláé b'iziñ bí ne ñkõmán aa èyêt. Bivò'ò bí ne ñkõmán aa ndamba.
Èkpwás
Éko' átátá'a, èláé é n'õvíáé éyête jôm aa é ne bo teke ñkêl. Èkpwás é ne aka' éláé é bilí ñkêl.
Viek
Vie'ô ne jôm j'á ba'ale bidí:
Bõt b'á dañe belane vie' náa bê yame bidí mevále mevál: mimfiáñ, mõm, kpwet, akk.
Miñkêñe
Abui mevie'mê ne ñkõmán aa èkpwembé. Abui mevie'mê ne fe èkekep. Miñkêñe a ne adit aa afip ê viek. Miñkêñe a ne ñkõmán aa ètyé.
Èwóñgó
Èwóñgó é n'aka'á viē'e d'á beleban mfá'á yà yáñ ê jôm èziñ.
Èwóñgó é wô'õ bi ê miñkêl ê míbàé:
Biwóñgó biziñ bí bilí miñkêl ê wúá:
Èwóñgó é ne ê bi ê mon ê ñkêl aa betaa ñkêl:
Akàñ
Akàñ é ne mfôtõ bõt b'á belan náa bê yáné jôm éziñ: tít, kòs, ñgòn, õwõndõ, ñgòn, akk.
B'á kõm àkàñ, ñgê ke náa b'á lôñe de, bê bela'ane bisôsôé, minlòñ, aa bibaé.
Èkàt
Èkàt é ne èlu' bõt b'á belan abui mêvál. Èkàt é ne be'ê bidí bí bilí mefes, an'ôwõndõ, ñgòn, fôn, akk. Èkàt é ne fe be'ê bibumá bídí, an'ándó'o, afumbí, mvùt, akk. Mõt a ne ê fe belan èkàt ású biyé.
Jàt
B'á kõm bisúá aa bityé ñgê ke ndamba. Ját è n'èsúá b'á lôñ aa miñkòl ñgê ke minlòñ.
Ndêk
Ndêk é ne aka'á ñyombè é ne ñkõmán aa ndamba ñgê ke jôm èfê ve saáke èyêt, a n'ékpwémbé. Ajô te, èyoñ ndê'ê j'á ê ku, é teke bôlé. Mváte ndêk è ne náa ènyuna'a é ba'ale èleñ ê nyasí èbos. Nál'a ne náa ñg'éleñ j'á yiane tabe ávoé (mendím, èbus, akeeke) ñgê k'ayôñ (kòfí, mendím mê zoñ, akk), ndê'ê j'á yiane nyuñe ébos y'été ayap éyoñ.
Ñkák
Avál a nê nlõñgá, ñká'ô n'ènyuna'á yá be'ê jôm j'á len ñgê ke bone bibumá. Ê jam d'á selan nlõñgá aa ñkák è ne náa ñká'ô ne ñkõmán aa ètek.
Ñkóé
Ñkòé ô ne:
- Õvíáé ényuna'a
- Õ ne nlôñán aa minlòñ
- Õ bilí biwòk
Bõt b'á tyèlè ñkòé ê mvús aa nyolé wô aa zenê yá ê biwòk:
Bõt b'á dañe belan ñkòé náa bê be'ê bikpwelé (mefa, avôn, miñkún, akk) éyoñ b'á k'áfúp. B'á belane fe ñkòé náa bê be'ê bidí éyoñ b'á so áfúp. Vedá bõt bê ne fe belan ñkòé éyoñ b'á ke èwõñgá ñgê ke ñgê b'á so álôk.
Ñkún
Ñkún ô ne fe ényuna'a é n'ôvíáé vedá ñkún ô ne tyítyòé aa ñkòé. Mõt a ne be'e ê ñkún ê mò ñgê ke ê tiñeti ñkol été aa bômáne ñkol ôte áñgêtêñ.
Nlõñgá
Nlõñgá ô ne ènyuna'á yá be'ê mendím ñgê ke mefes (fôn, õwõndõ, ñgon, ôlís, akk).
Bet'ènyañ j'á selane nlõñgá aa abui bínyuna'a b'iziñ me ne náa nlõñg'ô bil'èvôvolo: õkòé ábe'e dáñembé nlõñgá-sí nlõñgá-ka ô ne be'e, ñgê k'abe'e dáñembé nlõñg'èziñ ô be'ê.
Betaa ènyañ minlõñgá éfê é ne náa bébé nlõñg'ôse ô bilí ébúta'a.
Minlõñgá mí ne ñkõmán mevále mêbaé. B'á dañe kõme minlõñgá aa ndamba (nál'a n'amvoé yá ndamba): |
 |
 |
Minlõñgá mifê mí ne ñkõmán aa ètyè, á dañe dañ èkpwémbé. |
Añgôñga
Añgôñga é ne mfôtõ ô ne be'e jôme jíá ñgê k'abui bíôm:
Avál áñgôñga dá é ne añgôñga mênyañ
Avál áñgôñga afê é ne ású ákondan:
Añgôñga afê é n'ású mefêp. Bive'án bifê bí ne: añgôñga miñkõs, añgôñga mêsên, akk.
Meñgôñga m'éziñ mê ne nyoñ biôm mevále mevál. Ève'án é n'áñgôñga é be'é édui aa mesên. Avále áñgôñg'éte é ne mam mêbàé:
- É teke muñ ê biôm bí nê ke été
- É ne bo ê teke kat nê sáñ sáñ! ê bíôm bí n'été
Fándé
Fándé a ne bet'ènyuna'a j'á dañ nlõñgá. Mõt a ne belan fándé náa a futíi bidí, an'éyoñ bõt b'á te ba tít, ñgê k'éyoñ biñgá b'á kôán kos b'á tê wôé álôk, ñgê ke ê kôán ñgon, akk.
Miñgá a ne fe belan fándé náa a woban ñgê ke wò'ò mon.
 |
Fôndõ Fôndõ aa funane ñyombè. Fôndõ a ne ñkõmán aa ètyè. Bõt b'á belane fôndô náa be bemen éle èziñ abui, anê mbòn ñgê ke mendím. |
Ñkuta Ñkuta ô n'èkpwaé é ne nlôñán aa miñkol. Ñkuta ô n'ènyuna'a ású mefes, an'ôlís, kekáa, õwõndõ, ñgon, ndò'o, akk. |
 |
Õtyeñ:
Abám ôvôn, akk. Èyoñ wo yên ábám, ô ne yem ávále jôm avé d'á ke ábám éte.
Mimfèfè Bífíá
abômvôtõ (abui: mebômvôtõ): addressee, the agent (person, machine, etc) whose address is indicated (on a letter, a house, a parcel, etc)/destinataire, l'agent (la personne, la machine, etc) dont l'adresse est indiquée sur une lettre, une maison, un colis, etc
ê bút: to describe/décrire
èmep (abui: bimep): variant(e)
èñgoñgot (abui: biñgoñgot): fragile
èvevep (abui: bivevep): comfortable/comfortable
èvôtõ (abui: bivôtõ): address (on a letter, a house, a parcel, etc)/adresse (d'une lettre, d'une maison, d'un colis, etc)
ê fôtõ: to contain/contenir
ê kôk: to specify/spécifier
mfôtõ (abui: mimfôtõ): container/conteneur
ntômvôtõ, mvôtõ (abui: mintômvôtõ, mimvôtõ): addresser, the agent (person, machine, etc) that creates or specifies the address (on a letter, a house, a parcel, etc)/adresseur, l'agent (la personne, la machine, etc) qui crée ou indique une adresse (d'une lettre, d'une maison, d'un colis, etc)
e muñ: to restrict/restraindre
õfua (abui: afua): note (made on a piece of paper, an envelop, a box, a container, etc)/note (faite sur un morceau de papier, sur une enveloppe, sur une boîte, etc)
õñgat (abui: añgat): vulnerable/vulnérable
õvôk (abui: avôk): address (of residence, office, etc)/addresse (résidence, bureau, etc)
-----------------------------------------e bemen: to stock or store (something like a liquid, food, product, animal, etc) in a container, a house, a vehicle, a storage area)/stoquer or guarder quelque chose dans un récipient ou une maison
èbos: temperature/température
èko' átátá'a: by default/par défaut èndúndumá jôm: anything, whatever/n'importe quoi
èluk (abui: biluk): container (for household, car repair, industrial work, etc)/récipient
èñgeñ (abui: biñgeñ): note/note, remarque
ènyañ (abui: binyañ): characteristic/charactéristique
èvôla (abui: bivôla): capacitance
èvôvolo (abui: bivôvolo): capacity/capacité
èwôn (abui: biwôn): (a) solid/(un) solide
e men: to travel/voyager
nlíník: foundation, fundamental/fondation, fondamental
ñkpwame (abui: miñkpwame): receiver, destination/recepteur, destination
nyasí: original
ê nyolè: to sustain, to support/soutenir, supporter
ê nyuñ: to maintain/maintenir
õbek (abui: abek): liter/littre
õkòé (abui: akòé): maximum
õnyóé (abui: anyóé): minimum
õvíáé: cylindrical/cylindrique