Mejôntõm Yà Mintótán Bifíá

Èmek

Èfíá é ne ntótán èziñ w'á só ányu. Èfíá é ne bi ê ntótán wúá ñgê k'abui mintótán. Ajô te, èfíá é ne bi ékañgá jíá ñgê ke nsámbá bikañgá. Éyoñ èfíá j'á bámetan bikañgá, èkañg'és'è é bilí mejôntõm j'á yiane tõñ.

Èkañg'és'è é bilí mejôntõm mé, vedá mejôntõm mèziñ m'á fumele aa bíkañgá bivó'ó yà nsámbá wé.

Ntótán A

• Èfíá é ne tátè aa "a". Bive'án bí ne: [a]bè, [a]bôk, [a]bé, [a]lú

  

• Èfíá é ne bi "a" (ñgê ke bimep bíé) été. Bive'án bí ne: j[a]m, k[á]m, s[à]m

  

  f[á]m

  
  Bekõnõ'õ bê ne: ê v[a]k, ê f[a]m, ê f[á]m, ê f[á]k, ê k[á]k
• Èfíá é ne man aa "a" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: d[á], s[á], k[á]

  

  f[a]

  
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[a], ê k[a], ê s[a], ê y[á]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "a" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: õk[a]l[a], [a]k[a]l[a], ñkpw[á]l[á]

  

  [a]bemb[á]

• Èyõlé kõnõ'õ j'á ê vo'ó ke tátè aa õnjes, ê nde kõnõ'õ j'a ê vo'o ke tátè aa "a"

Nlímítán Ntótán A

• Abui bífíá bí á belan ntótán "a" ô nê étun. Bifíá biziñ bí á belan ntótán "a" w'á límítan.
  Èfíá é ne bi ê ntótán "a" w'á límítan átáta'a éfíá. Bive'án bí ne: [aa]kítí, [aa]lú, [aa]zàñ
• Èfíá é ne bi nlímítán ntótán "a" éfí'èté. Bive'án bí ne: ses[aa]lê, b[aa]be, l[áá]l
• Èfíá é ne bi ntótán "a" w'á límítan áman éfíá. Bive'án bí ne: bet[aa], mb[aa]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê d[aa], ê v[aa]
• Biyoñ biziñ, éyoñ ntótán "a" w'á límítan, ntótán y'è éfase jíá w'á tyendé. Bive'án bí ne: k[aá], ñg[aá], b[aáa]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê f[áa], ê kpw[áa]n, ê ny[áa], ê y[áa]

Ntótán B

• Èfíá é ne tátè aa "b". Bive'án bí ne: [b]ôsá, [b]úá
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [b]è, ê [b]é, ê [b]õm
• Èfíá é ne bi ê "b" été. Bive'án bí ne: a[b]è, õ[b]àk, a[b]é, õ[b]àn, è[b]ótán, è[b]ôñgá
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "b"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "b", nan'é teke man aa "b". Bive'án bí ne: è[b]õ[b]olo, è[b]u[b]ua

  

  a[b]õ[b]õn

  ---

  

  [b]õ[b]õ

Ntótán D

• Èfíá é ne tátè aa "d". Bive'án bí ne: [d]ú, [d]ômbá
  

  

  [d]ól

  Bekõnõ'õ bê ne: ê [d]aa, ê [d]í, ê [d]óm
• Èfíá é ne bi "d" été. Bive'án bí ne: è[d]ùñ, õ[d]óñ, è[d]ók
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "d"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "d" (nan'é teke man aa "d"). Bive'án bí ne: è[d]u[d]uk, n[d]ín[d]añ, n[d]õn[d]o, ôn[d]ôn[d]ôõ (n[d]ôn[d]ôõ)

Ntótán E

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa "e" vedá èfíá é ne tátè aa èmep ê yà "e". Bive'án bí ne: [è]kùm, [è]fas, [è]kõp, [è]tom
• Èfíá é ne bi "e" (ñgê ke bimep bíé) été. Bive'án bí ne: f[e]k, f[ê]m, ab[ē]l
• Èfíá é ne man aa "e" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: ab[è], ab[é], õb[è]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "e" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: nd[e]mb[ê]n, [è]b[ē]m, ñk[ê]nd[ê]k
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[é]nd[è], ê s[e]nd[è], ê l[é]nd[è]
• Èfíá é ne bi ntótán "e" w'á límítan. Bive'án bí ne: ê k[ee], ê v[ee]
• Biyoñ biziñ, éyoñ ntótán "e" w'á límítan, ntótán y'è éfase jíá w'á tyendé. Bive'án bí ne: (Me, Õ, A) v[eê]
• Èyõlè kõnõ'õ j'á ê vo'ó ke tátè aa õnjes; ê nde kõnõ'õ j'a ê vo'o ke tátè aa "e"

Ntótán F

• Èfíá é ne tátè aa "f". Bive'án bí ne: [f]álák, [f]ís, [f]ólóñ
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [f]am, ê [f]en, ê [f]íás
• Èfíá é ne bi "f" été. Bive'án bí ne: a[f]om, è[f]el, è[f]ús, è[f]íá
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "f"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "f" (nan'é teke man aa "f"). Bive'án bí ne: è[f]i[f]in, [f]e[f]êl, m[f]è[f]è

  

  [f]ê[f]áé

Ntótán H

(bí ne jom ékangá "h" éyoñ éfê)

Ntótán I

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa "i"
• Èyõlè kõnõ'õ j'á ê vo'ó ke tátè aa õnjes. Ajô te, kõnõ'õ j'a ê vo'o ke tátè aa "i"
• Èfíá é ne bi ê "i" (ñgê ke bimep bíé) été. Bive'án bí ne: mb[ì]l, f[í]k, mb[í]l, aty[í]l
• Èfíá é ne man aa "i" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: õfumb[í], èty[i], aty[ì]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[i], ê d[í], ê kúl[í]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "i" (ñgê ke bimep bíé) (nan'é teke tátè aa "i"). Bive'án bí ne: d[í]l[i]k, mb[í]l[í]k, k[í]nd[í]k
• Èfíá é ne bi ê ntótán "i" w'á límítan. Ève'án é ne: ny[ii]n
  Bekõnõ'õ bê ne: ê d[ii] (ê d[ii]n)
• Biyoñ biziñ, ntótán nlímítán "i" w'á tyendè. Bive'án bí ne: [ty]ií[ty]ii, D[ií]n!, B[ií]k! (Me, Õ, A) t[ií]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[íi], ê j[íi], ê v[íi]

Ntótán J

• Èfíá é ne tátè aa "j". Bive'án bí ne: [j]àl, [j]ôé, [j]am, [j]ōm, [j]ôm
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [j]am, ê [j]áé, ê [j]êm, ê [j]ô
• Èfíá é ne bi "j" été. Bive'án bí ne: a[j]ô, õ[j]óé, a[j]õé
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "j"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "j" (nan'é teke man aa "j"). Bive'án bí ne: è[j]i[j]in, n[j]ê[j]àé

Ntótán K

• Èfíá é ne tátè aa "k". Bive'án bí ne: [k]á, [k]ám, [k]óm, [k]ôñ
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [k]a, ê [k]an, ê [k]e, ê [k]úbu, ê [k]õmesan, ê [k]õtè
• Èfíá é ne bi "k" été. Bive'án bí ne: õ[k]áé, è[k]ùm, õ[k]úm, è[k]on, õ[k]òn, a[k]úba
• Èfíá é ne man aa "k". Bive'án bí ne: õbà[k], abú[k], èba[k]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "k". Bive'án bí ne: [k]ê[k], ô[k]e[k]ep, a[k]ù[k], õ[k]ú[k]ut
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [k]ábê[k]e, ê [k]a[k], ê [k]á[k]

Ntótán Éji'an

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa ntótán éji'an
• Èfíá é ne bi ê ntótán éjí'an été. Bive'án bí ne: m[i'a], f[e'ê], m[a'a], s[u'ú], m[i'ê], an[á'a]ná
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[e'e], ê b[a'a]le, ê v[e'e]le, ê y[e'e]le, ê y[ê'ê]le, ê s[ô'ô]lõ
• Èfíá étám j'á ê vo'ó ke man aa ntótán éji'an. Ñg'éfíá é wô'õ támê man aa "k", éyoñ èfí'éte j'á beleban éjêt èziñ ñgê ke ôseñg'été, ntótán ê "k" w'á tyéndè náa ô bo ntótán éji'an. Bive'án bí ne:

  kêk + õwõndõ = k[ê' õ]wõndõ

  ñkák + mendím = ñk[á'á] mêndím

  Bekõnõ'õ bê ne:

  ê kok + ndó'o = ê k[o'o] ndó'o

  ê sók + meyok = ê s[ó'ó] meyok

  ê wôk + õsón = ê w[ô' ô]són

  ê wôk + zaé = ê w[ô'ô] zaé

Ntótán KPW

• Èfíá é ne tátè aa ntótán yà "[kpw]". Bive'án bí ne: [kpw]em, [kpw]et, (tyé) [kpw]aá
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [kpw]ak, ê [kpw]áé, ê [kpw]et, ê [kpw]ê'êle
• Èfíá é ne bi ntótán "kpw" été. Bive'án bí ne: è[kpw]aé, õ[kpw]àl
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa ntótán "kpw"
• Èfíá é ne belan abui mintótán "kpw". Bive'án bí ne: [kpw]e[kpw]a, õ[kpw]ê[kpw]áé

Ntótán L

• Èfíá é ne tátè aa "l". Bive'án bí ne: [l]ombô, [l]e
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [l]è, ê [l]í, ê [l]ám, ê [l]úm
• Èfíá é ne bi "l" été. Bive'án bí ne: è[l]áé, õ[l]ò, è[l]ēs
• Èfíá é ne man aa "l". Bive'án bí ne: jà[l], ñgá[l], ñgo[l]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "l". Bive'án bí ne: è[l]o[l]è, è[l]è[l]é, nda[l]ú[l]á

Ntótán M

• Èfíá é ne tátè aa "m". Bive'án bí ne: [m]e, [m]õt, [m]ón
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [m]è, ê [m]in, ê [m]o
• Èfíá é ne bi "m" été. Bive'án bí ne: a[m]áñ, è[m]óñ, èbõ[m]ekõkot
  Bekõnõ'õ bê ne: ê sa[m]ese, ê sí[m]êsan
• Èfíá é ne man aa "m". Bive'án bí ne: ja[m], jô[m], jō[m]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê bá[m], ê be[m], ê sá[m], ê jo[m], ê so[m]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "m". Bive'án bí ne: [m]a[m], è[m]u[m]us
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [m]á[m], ê [m]e[m]

Ntótán N

• Èfíá é ne tátè aa "n". Bive'án bí ne: [n]álè, [n]áa
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [n]óo, ê [n]ambe, ê [n]atebe
• Èfíá é ne bi "n" été. Bive'án bí ne: a[n]á, è[n]am, a[n]ê
  Bekõnõ'õ bê ne: ê koe[n]e, ê loe[n]e, ê [n]atebe
• Èfíá é ne man aa "n". Bive'án bí ne: mebú[n], õkò[n], õta[n]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê ka[n], ê be[n], ê fe[n], ê vúa[n]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "n". Bive'án bí ne: [n]a[n]ê, õ[n]ò[n]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [n]aa[n], ê [n]ê[n]

Ntótán ÑG

• Éfíá é ne tátè aa "ñg". Bive'án bí ne: [ñg]a, [ñg]ê, [ñg]ul, [ñg]aá
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [ñg]emban, ê [ñg]anebe, ê [ñg]etan
• Éfíá é ne bi ê "ñg" été. Bive'án bí ne: a[ñg]at, è[ñg]oñ, á[ñg]õndô, õ[ñg]úñ, è[ñg]ombé
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "ñg"
• Èfíá é ne bi ábui míntótán "ñg". Bive'án bí ne: è[ñg]ô[ñg]ól, è[ñg]ê[ñg]êñ, è[ñg]u[ñg]ut

Ntótán ÑGBW

• Èfíá é ne tátè aa ntótán "ñgbw". Bive'án bí ne: [ñgbw]êl, [ñgbw]a
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [ñgbw]alè, ê [ñgbw]e'etan, ê [ñgbw]amesan
• Èfíá é ne bi ntótán "ñgbw" été. Bive'án bí ne: è[ñgbw]añ, è[ñgbw]áñ, ako[ñgbw]êle;
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa ntótán "ñgbw"
• Èfíá é ne belan abui mintótán "ñgbw". Bive'án bí ne: [ñgbw]e[ñgbw]em, õ[ñgbw]átê[ñgbw]át

Ntótán Ñ

• Èfíá é ne tátè aa ntótán "ñ". Bive'án bí ne: [ñ]kù, [ñ]kán, [ñ]kòl, [ñ]kôk, [ñ]kuk, [ñ]kúk, [ñ]kõbõ
• Èfíá é ne bi ntótán "ñ" été. Bive'án bí ne: èvú[ñ]úlu, èyá[ñ]êse, õka[ñ]ele
  Bekõnõ'õ bê ne: ê bá[ñ]ete, ê ka[ñ]ete
• Èfíá é ne man aa ntótán "ñ". Bive'án bí ne: õtye[ñ], abe[ñ], atyê[ñ]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê tye[ñ], ê vá[ñ], ê si[ñ], ê sí[ñ], ê so[ñ], ê sô[ñ], ê su[ñ]
• Èfíá é ne bi ábui míntótán ê "ñ". Ève'án é ne: ndê[ñ]ê-nde[ñ]e

Ntótán NY

• Èfíá é ne tátè aa ntótán ê "ny". Bive'án bí ne: [ny]ak, [ny]as, [ny]át, [ny]iá, [ny]ó
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [ny]áñ, ê [ny]iñ, ê [ny]íñ, ê [ny]oñ, ê [ny]óñ, ê [ny]um, ê [ny]úm
• Èfíá é ne bi ntótán "ny" été. Bive'án bí ne: è[ny]iñ, è[ny]um, è[ny]ôlôk
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa ntótán "ny"
• Èfíá é ne belan abui mintótán "ny" (nan'é teke man aa ntótán "ny"). Bive'án bí ne: è[ny]ô[ny]óñ, õ[ny]e[ny]am, è[ny]ú[ny]ùi

Ntótán O

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa "o" vedá èfíá è ne tátè aa èmep ê yà "o". Bive'án bí ne: [õ]baé, [õ]lún, [õ]kàñ
• Èfíá é ne bi "o" (ñgê k'èmep ê "o") été. Bive'án bí ne: èk[o]n, f[ó]m, f[ô]n, k[ô]ñ, m[ó]n
• Èfíá é ne man aa "o" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: ab[o], ak[ò], al[ó], èt[ò]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "o" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: k[o]l[ô], mv[õ]f[õ]m, f[o]l[ô], èny[ô]ny[ó]ñ
  Bekõnõ'õ bê ne: ê f[ô]l[õ], ê k[ô]lõ], ê v[ó]lõ], m[ó]m[ò]

Nlímítán Ntótán O

• Èfíá é ne bi ntótán "o" w'á límítan átàta'a éfíá. Ève'án é ne: [õõ]wé
• Èfíá é ne bi nlímítán ntótán "o" éfí'èté. Bive'án bí ne: f[óó]k, ê k[oe]ne
• Èfíá é ne bi ntótán "o" w'á límítan áman éfíá.
  Bekõnõ'õ bê ne: ê l[oo], ê d[oo] (ábia), ê s[oo] (ndúan)
• Biyoñ biziñ, éyoñ ntótán "o" w'á límítan, ntótán y'été w'á tyendé. Bive'án bí ne: [õô]dên, k[oó] (k[oó]-k[oó]), b[oóo]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê j[ôõ], ê k[óo], ê n[óo]

Ntótán P

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa "p"
• Èfíá j'á ê vo'ó ke bi "p" été
• Èfíá é ne man aa "p". Bive'án bí ne: abõ[p], èkõ[p], èlô[p], kú[p]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê ka[p], ê ko[p], ê lê[p], ê lô[p]
• Ê mbôl'éfiá j'á ê vo'ó ke tátè aa "p", aa èfíá j'á ê vo'ó ke bi "p" été, ajô te èfíá j'á ê vo'ó bi ábui be "p"

Ntótán S

• Èfíá é ne tátè aa "s". Bive'án bí ne: [s]a, [s]á, [s]e, [s]ô
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [s]a, ê [s]ó, ê [s]oñ, ê [s]uñ, ê [s]áme
• Èfíá é ne bi "s" été. Bive'án bí ne: è[s]úá, õ[s]áme, kõ[s]á (ku[s]á)
  Bekõnõ'õ bê ne: ê kañe[s]e, ê kõme[s]an, ê fóñê[s]e, ê veñe[s]an
• Èfíá é ne man aa "s". Bive'án bí ne: fá[s], fí[s], nya[s], õkõ[s]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê fa[s], ê ku[s], ê vó[s], ê vu[s]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "s". Bive'án bí ne: [s]e[s]aale, a[s]e[s], [s]ábia[s]e
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [s]a[s], ê [s]i[s], ê [s]ame[s]e, ê [s]ímê[s]an

Ntótán T

• Èfíá é ne tátè aa "t". Bive'án bí ne: [t]um, [t]án, [t]e, [t]ôk
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [t]a, ê [t]índi, ê [t]em
• Èfíá é ne bi "t" été. Bive'án bí ne: õ[t]õñ, õ[t]úí, è[t]úm, è[t]om
• Èfíá é ne man aa "t". Bive'án bí ne: su[t], mõ[t], èkà[t]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê ka[t], ê ká[t], ê ku[t], ê kú[t]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "t". Bive'án bí ne: [t]ê[t]oó, [t]í[t], õ[t]é[t]è
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [t]a[t, ê [t]ê[t], ê [t]á[t]è

Ntótán TY

• Èfíá é ne tátè aa ntótán yà "ty". Bive'án bí ne: [ty]ia, [ty]é, [ty]íñ
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [ty]am, ê [ty]ili, ê [ty]èlè
• Èfíá é ne bi ntótán "ty" été. Bive'án bí ne: è[ty]ímbí, õ[ty]eñ, a[ty]êñ
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa ntótán "ty"
• Èfíá é ne belan abui mintótán "ty" (nan'é teke man aa ntótán "ty"). Bive'án bí ne: [ty]ií[ty]ii, [ty]í[ty]óé ([ty]ê[ty]óé, [ty]ó[ty]óé)

Ntótán U

• Èfíá j'á ê vo'ó ke tátè aa "u". Nálè fe, èyõlé kõnõ'õ j'á ê vo'ó ke tátè aa "u"
• Èfíá é ne bi "u" (ñgê ke bimep bíé) été. Bive'án bí ne: ab[u]m, ak[ú]m, èt[ú]m, k[ú]p
  Bekõnõ'õ bê ne: ê b[u]p, ê s[ú]p, ê t[ú]p, ê l[ú]m
• Èfíá é ne man aa "u" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: mb[ú], al[ú], aw[ú], èv[ú]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê k[u], ê z[u], ê ny[ú], ê v[ú]
• Èfíá é ne bi ábui ê be "u" (nan'é teke tátè aa "u"). Bive'án bí ne: d[u]l[u], f[ú]l[ú], èm[u]m[u]s, s[ú]l[u]k
  Bekõnõ'õ bê ne: ê w[u]l[u], ê s[ú]b[u], ê k[ú]b[u]
• Èfíá é ne bi ê ntótán "u" w'á límítan. Ève'án é ne: ê s[uu]
• Ntótán "u" w'á límítan ô ne tyendè ntótán. Bive'án bí ne: ê k[úu], ê l[úu], ê ny[úu]

Ntótán V

• Èfíá é ne tátè aa "v". Bive'án bí ne: [v]á, [v]e, [v]álé
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [v]ê, ê [v]ee, ê [v]ú
• Èfíá é ne bi "v" été. Bive'án bí ne: a[v]ôl, è[v]índi, õ[v]íête
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "v"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "v" (nan'é teke man aa "v"). Bive'án bí ne: è[v]ô[v]oé, õ[v]e[v]es, m[v]úm[v]úá

Ntótán W

• Èfíá é ne tátè aa "w". Bive'án bí ne: [w]òñ, [w]úp, [w]uá
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [w]oé, ê [w]óban, ê [w]ulu, ê [w]úm
• Èfíá é ne bi "w" été. Bive'án bí ne: è[w]óman, è[w]ôlõ, è[w]óban, õ[w]uabàñ
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "w"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "w" (nan'é teke man aa "w"). Bive'án bí ne: ñ[w]ú[w]úp, è[w]ô[w]ôlè

Ntótán Y

• Èfíá é ne tátè aa "y". Bive'án bí ne: [y]a, [y]e
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [y]ôñ, ê [y]i, ê [y]ia, ê [y]ôn
• Èfíá é ne bi "y" été. Bive'án bí ne: a[y]ôñ, è[y]õlé, è[y]õé
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "y"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "y" (nan'é teke man aa "y"). Bive'án bí ne: è[y]ê[y]á'an, è[y]ásê[y]ás

Ntótán Z

• Èfíá é ne tátè aa "z". Bive'án bí ne: [z]á, [z]àk, [z]um
  Bekõnõ'õ bê ne: ê [z]u, ê [z]e'ebe, ê [z]ê'êbe
• Èfíá é ne bi "z" été. Bive'án bí ne: a[z]óé, è[z]íñgí, aa[z]àñ
• Èfíá j'á ê vo'ó ke man aa "z"
• Èfíá é ne bi ábui ê be "z" (nan'é teke man aa "z"). Bive'án bí ne: è[z]e[z]ek, è[z]e[zam

Ntótán Ntyõá

Abui bífíá biziñ bí á man aa ntótán ntyõá. Ntótán ôte ô bilí mejôntõm mé.

• Éyoñ ntótán ntyõá w'á tátè aa "a" (ñgê ke bimep bíé), bí á tili ntótán ôte aa "é". Bive'án bí ne: mv[aé], ès[áé], nd[aé], õk[áé], mv[áé]
  Bekõnõ'õ bê ne: ê y[áé], ê j[áé], ê t[áé], ê l[áé]
• Biyoñ biziñ, ntótán ntyõá yà "a" (ñgê ke bimep bíé) w'á límítan. Ève'án bí ne: bààé
  Kõnõ' è ne: ê faaé
• Éyoñ ntótán ntyõá w'á tátè aa "o" (ñgê ke bimep bíé), bí á tili ntótán ôte aa "é". Bive'án bí ne: dóé, fóé, kóé, sóé, atóé, ñkoé, ñkóé, zoé, õsôé
• Biyoñ biziñ, ntótán ntyõá yà "o" (ñgê ke bimep bíé) w'á límítan.
  Bekõnõ'õ bê ne: ê kóoé, ê looé, ê vóoé, ê yóóé
• Éyoñ ntótán ntyõá w'á tátè aa "u" (ñgê ke bimep bíé), bí á tili ntótán ôte aa "i". Bive'án bí ne: õtúí, abui, abúí, èdúí, akúí, akêkúí, fùi, ntúi.
  Bekõnõ'õ bê ne: ê kúí, ê lúí

Biyoñ biziñ, ntótán éjí'an w'á kpwáa ntótán ntyõá.

• Ntótán ntyõá ô ne belane "a" (ñgê ke bimep bíé).
  Bekõnõ'õ bê ne: ê ba'aé, ê ya'aé, ê tá'aé,
• Ntótán ntyõá ô ne belane "o" (ñgê ke bimep bíé). Bive'án bí ne: mvo'óé, aañgõ'é.
  Bekõnõ'õ bê ne: ê tó'é, ê bo'oé
• Ntótán ntyõá ô ne belane "o" (ñgê ke bimep bíé). Ève'án é ne: ê bú'i

---

Õbálebas

Éfíá é ne tátè aa:

• a: abé, afan, alú
• b: bón, e ba'ale
• d: dól, dás, e do'olè (e do'olõ)
• è: èbaé, èkañgá, γyõlè
• fa: fa, e fas, fós
• j: jáé, e jô, jé
• k: ká, e kop, kòs
• kpw: kpwet, e kpwè (sí)
• l: lále, e lôm
• m: mó, mõt, e mias, e me'ete
• n: nálè, nanê, e nóo, e nónõ
• ñ: ñnáñ, ñnõm
• ñgbw: ñgbwêl
• ny: nyúl, nyó, e nyúm
• õ: õkòn, õlún, õjóé
• s: sàñ, e sañ
• t: tôé, e ta
• v: vioé, vián, e vós
• w: wé, wòñ, e woé
• y: yiane, e yôõ
• z: zaé, e zu, zám, zóñ

Éfíá j'áa vo'ó ke tátè aa p ñgê ke i, u. Èyõlé kõnõ'õ j'áa vo'ó ke tátè aa õnjes: a, e, i, o, u.

Aman Éfíá

Éfíá é ne man aa:

• a (ñgê ke bimep bíé): abá
• e (ñgê ke bimep bíé): mvebe
• è: abè, èlolè
• é: abé, èfôsé
• i (ñgê ke bimep bíé): abí
• k: miak, e fíák
• l: bíál, èñgôñgól
• m: bíôm bíam
• n: fôn, akun, kôn
• ñ: ènyiñ, kôñ
• o (ñgê ke bimep bíé): añgomo
• p: asùp, èkõp, èsep
• s: fás, èfas, èmú'ús
• t: ètút
• u (ñgê ke bimep bíé): alú, asú, amú

Éfíá j'áa vo'ó ke man aa: b, d, f, h, j, kpw, ñg, ñgbw, ny, p, ty, v, w, y, ñgê z.

---

Mimfèfè Bífíá

• ajôntõm (abui: mejôntõm): (general) rule/règle (générale)
• èmep (abui: bimep): variant(e)
• ê fumele: to depend/dépendre
• ê kpwáa: to precede/précéder
• õnjes (abui: anjes): vowel/voyelle
• èseñga (abui: biseñga): technique